پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
مجله ویستا
پسته ایرانی دیگر خندان نیست
اتحادیه اروپا و آفلاتوكسین ایران
حدود چهار سال پیش اتحادیه اروپا به دلیل مشاهده بیماری آفلاتوكسین در پسته صادراتی ایران به ایران تذكر داد و ایران نیز از آن زمان به بعد مجبور به اجرای دقیق ضوابط و استانداردهای اتحادیه اروپا شد. بنابر اظهارات مدیركل دفتر پسته وزارت محموله پسته‌های صادراتی پس از عبور از فیلتر ضوابط و استانداردهای موجود وزارت بهداشت به كانتینرهای كشتی‌های باربری فرستاده می‌شوند در حالی كه پیش از حمل محموله‌ها به كشتی‌های حمل پسته هیچ گزارشی دال بر وجود قارچ آفلاتوكسین در پسته‌های ایرانی گزارش نمی‌شود اما هنگام نقل و انتقال به كانتینرهای كشتی حامل پسته، قارچ آفلاتوكسین در مجموعه‌های پسته به دلیل وجود شرایط مرطوب رشد و نمو می‌كنند.از سوی دیگر برای جلوگیری از بروز این مشكل مقرر شده بود موسسه استاندارد به منظور آزمایش و تست پسته‌های صادراتی آزمایشگاه‌هایی را در نزدیكی محل ایجاد كنند اما تاكنون اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است.این در حالی است كه اگر این آزمایشگاه‌های راه‌اندازی شوند و كارشناسان از رشد قارچ آفلاتوكسین اطلاع یابند براحتی می‌توانند مانع حمل آنها به سایر كشورها شوند.
شناخت محصول پسته
پسته گیاهی نیمه گرمسیری از خانواده Anacardica و جنس Pistacia است كه در سال ۱۷۳۷ میلادی توسط لینه نامگذاری علمی شده است. درباره محل پیدایش پسته منابع مختلف نظرهای گوناگونی را بیان می‌كنند. یك نویسنده فرانسوی آن را بومی ایران، عربستان و سوریه دانسته است. برخی پسته را بومی ایران و برخی پسته را از آسیای غربی می‌دانند. درخت پسته از ۹ ۷ سالگی به بار می‌نشیند و دمای ۴۵ درجه بالای صفر و ۲۵ درجه زیر صفر را تحمل می‌كند. پسته گیاهی مقاوم‌در برابر خشكی و كم‌آبی است و در ایران در مناطق دامغان، كرمان، آذربایجان، قزوین، اردستان و رفسنجان به مقدار زیاد كشت می‌شود.مغز پسته ماده‌یی نیروزا و سرشار از مواد مغذی است. پسته حاوی مقادیر زیادی آهن و كلسیم است كه ماده غذایی سرشاری برای افزودن به رژیم گیاهخواران است. در طب سنتی جوشاندن برگ و پوست درخت پسته را در درمان بیماریهای پوستی مانند جرب و خارش استفاده می‌كردند پسته را در تقویت حافظه، قلب و معده نیز موثر می‌دانند.
آفلاتوكسین مشكل پسته ایرانی چیست؟
آفلاتوكسین گروهی از متابولیت‌های سمی و سرطان‌زا هستند كه توسط چندین قارچ از جمله Aspergillassp بخصوص گروهA.flarus تولید می‌شود. گونه‌های دیگری همچونAoryza ،A.versicobr ، Parastiicia ،A.roberpencillium ، Rhizopoussppa، .A نیز در تولید انواعی از این زهرابه‌ها موثرند. این تركیبات زمانی می‌توانند تولید شوند كه كپك‌های مذكور محصولاتی مانند بادام زمینی، ذرت و پسته را آلوده كرده و شرایط رشد آنها از نظر درجه حرارت و رطوبت فراهم باشد. كشف اولیه آفلاتوكسین به عنوان یك مشكل بهداشتی در سال ۱۹۶۰ زمانی كه بیش از یكصد هزار جوجه بوقلمون در مدت‌كوتاهی مردند صورت گرفت. در سال ۱۹۶۱ اولین گزارش سرطان‌زا بودن آفلاتوكسین منتشر شد.
آفلاتوكسین خصوصا نوع ۱إ جزو سمی‌ترین و سرطان‌زاترین مواد طبیعی‌اند. این سموم در بدن پستانداران، پرندگان و ماهی‌ها ایجاد عوارض حاد كبدی از جمله سرطان می‌كند. آفلاتوكسین تا ۴۶۰ درجه سانتیگراد را تحمل می‌كند. از طریق شیر دفع می‌شود و از این رو در شیر دام‌هایی كه با مواد آلوده تغذیه شده‌اند وجود دارد.اثرات مسمومیت عبارت است از: كاهش وزن، از دست دادن اشتها، زردی (یرقان)، تكثیر سریع سلول‌های مجاری صفراوی، در كبد تجمع زیادی دارد و گاهی باعث موتاسیون در جنین می‌شود. آفلاتوكسین‌ها دارای خاصیت فلوسیانس هستند. بخصوص زمانی كه در مقابل اشعه ماورابنفش قرار گیرند و از این خاصیت در جهت تخلیص و شناسایی آنها استفاده می‌شود. آفلاتوكسین‌های نوع إ (۱إ و ۲إ) رنگ آبی و آفلاتوكسین‌های نوع پ (۱پ و ۲پ) رنگ سبز فلورسانس دارند. آفلاتوكسین‌های نوع «۱ث، ۲ث» را آفلاتوكسین‌های شیری می‌نامند و در شیر گاوهایی كه از رژیم غذایی حاوی آفلاتوكیسن‌های نوع ۱إ و ۲إ تغذیه كرده‌اند یافت می‌شوند. در مواد غذایی و محصولات انبار شده مهمترین عوامل موثر در تولید زهرابه آفلاتوكسین عبارت است از نوع قارچ، رطوبت محیط، دمای محیط، زمان، درجه PH ، فشار اسمزی و غلظت نمكی، تركیبات شیمیایی ماده غذایی، تركیبات هوای محیط و شرایط پراكندگی و انتشار زهرابه.اولین بار كه قارچ آفلاتوكسین در پسته صادراتی ایران مشاهده شد در سال۱۳۴۰ بود كه محموله‌های پسته صادراتی ایران در بندر نیویورك به ایران عودت داده شد.مشكل آفت قارچی آفلاتوكسین با تحقیقات چند ساله ابتدا در موقع برداشت و سپس در ترمینال فراوری و بعد احتمالا در انبارها و حمل و نقل بوده و نهایتا در بنادر مقصد و انبار خریداران مصرف‌كنندگان است. جهت ارتقا و حفظ سلامت تغذیه مصرف‌كنندگان و افزایش كیفی صادرات پسته، برداشت سریع سالم و فرآوری فوری بر عهده تولیدكنندگان، سالم‌سازی انبارها و بسته‌بندی فعالیت است. بهترین انتخاب وسایل و طریقه حمل ونقل بر عهده صادركنندگان بوده و نظارت بر عهده سازمان‌هایی نظیر بهداشت، استاندارد، جهاد كشاورزی، گمرك و گاهی فرمانداری است. همچنین خشك‌كردن فوری پسته پس از برداشت به موقع از عوامل سالم‌زای پسته است. در برداشت دیر، فنل كه ماده‌یی میكرب‌كش است كاهش می‌یابد و شانس ایجاد آلودگی افزایش می‌یابد.چگونه می‌توان صادركننده ایرانی را مسوول وضعیت فعلی پسته نگین صادرات ایران دانست در حالی كه با زحمات تولید كنندگان و گرفتاری‌های مختلف بین راهی محصول در مبادی ورودی اروپا پاس شده و سپس بعد از ماهها ماندن در قفسه سوپرماركت‌ها ، آن را به صادركننده ایرانی تحمیل كنند كه ببرد! این مشكل را كدام سازمان باید حل كند. در سال ۸۳ رقابت پسته ایران با كشورهایی نظیر امریكا، تركیه، یونان ، سوریه، و حتی استرالیا كه دارای تولید است مطرح بود. مدیریت‌های جهاد كشاورزی وظیفه اصلی بهبود كیفیت و پاك‌شدن محصول از این آفت قارچی را داشته و باید با ادامه تحقیقات، نقطه‌های اصلی تولید و ایجاد و تكثیر این آفت را جست‌وجو كرده و در رفع آن كوشش مداوم داشته باشند. چرا كه نظر اكثر كارشناسان این است كه ایجاد قارچ در درخت در موقع برداشت وجود داشته و در طول برداشت و عمل‌آوری در ترمینال‌ها و انبارها تكثیر می‌شود.پس ضرورت اقدام عاجل عملی برای پاك‌شدن باغات و درختان حتی اگر تعویض خاك زیر درختان در شهرهای با آلودگی بیشتر عملی است اقدام شود چرا كه باید دنیا را از عملكرد خود در جهت بهبود كیفیت و پاك شدن از قارچ مذكور مطمئن سازیم. هر نوع تاخیر در سالم‌سازی باغات و عدم ارایه كالای سالم‌به بازار مصرف، ما را به سوی یك تحریم در اروپا و ژاپن سوق میدهد.
جایگاه پسته ایرانی
بررسی سهم صادرات پسته ایران در جهان نشان میدهد كه در سال ۲۰۰۱ میلادی كشور ایران با ۱۲ هزار تن صادرات و اختصاص ۷۱ درصد از صادرات جهانی رتبه اول جهان را دارا بوده است. بر اساس آخرین آمار منتشره فائو در سال ۲۰۰۲ سطح زیركشت بارور پسته جهان برابر با ۴۲۵ هزار هكتار و تولید آن ۵۷۱ هزار تن بوده است كه كشور ایران با اختصاص ۵۶۹ درصد از سطح بارور و ۵۴۳ درصد از تولید رتبه اول را در میان دیگر كشورهای تولیدكننده دارا است. كشورهای امریكا، تركیه و سوریه از دیگر كشورهای تولیدكننده پسته هستند كه هم از نظر سطح و هم از نظر تولید فاصله زیادی با ایران دارند. بر اساس آخرین آمار رسمی منتشره (۱۳۸۱) سطح زیر كشت پسته ایران ۳۹۸ هزار هكتار است ۲۹۵ هزار هكتار (معادل ۷۴ درصد) آن بارور و ۱۰۳ هزار هكتار آن غیر بارور بوده است. استان كرمان با ۲۸۶ هزار هكتار ۷۲ درصد از باغ‌های پسته كشور را به خود اختصاص داده است. بررسی روند صادرات پسته در سالهای اخیر نشان میدهد كه صادرات این محصول از ۵۴ هزار تن در سال ۱۳۶۶ به ۱۳۹ هزار تن در سال ۱۳۷۵ افزایش یافته ولی متاسفانه در سال ۱۳۷۶ با تحریم پسته ایران به دلیل آلودگی به افلاتوكسین حجم صادرات ایران با ۵۸ درصد كاهش به ۵۸ هزار تن رسید. ایران سال گذشته معادل ۸۰۰ میلیون دلار پسته صادر كرد و این كالا نزدیك به ۱۴ درصد صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده است. آمار تولید كل جهان در سال۱۳۸۱ (۲۰۰۳-۲۰۰۲) حدود ۳۷۰ هزار تن است كه به ترتیب ایران دویست‌هزارتن،امریكا حدود ده هزارتن، سوریه‌پنج‌هزار تن، ایتالیا،استرالیا و دیگر نقاط جهان ۵ هزار تن سهم دارند. مصرف داخلی كشورهای مذكور نودهزار تن است پس باقی‌مانده برای صادرات جهانی دویست وهشتاد هزار تن خواهد بود.
این در حالی است كه نرخ بهره سیستم بانكی برای صادرات كه درحال‌حاضر ۱۶ تا ۱۸ درصد و در صورت تاخیر پرداخت ۲۴ درصد است واقعا بی‌معنی است. این نرخ در كجای دنیا مرسوم است. امروزه نرخ بهره در امریكا،اروپا، و خاور دور بین ۲۵ تا حداكثر ۴ درصد است و در كشورهای همسایه و رقبا در كالاهای سنتی حداكثر بهره ۷ و ۸ درصد است. پس چگونه از صادركنندگان توقع داشته باشیم كه بهره سالانه ۱۸ درصد را تحمل كنند. متاسفانه در بررسی تاریخ یكصدساله كشاورزی ایران نیز نگرش حاكم بر برنامه‌ریزی كشور را به نفع توسعه كشاورزی مشاهده نمی‌كنیم. بلكه این نگرش بیشتر به اقتصاد بازرگانی تمایل دارد و حقیقت این است كه وقتی با عدد ۵۲ درصدی اراضی كویری و باتلاقی، كوهها و دریاچه ها كه مورد استفاده كشاورزی قرار نمی‌گیرند روبرو هستیم یا وقتی در افق سال ۱۴۰۰ خورشیدی با جمعیت ۱۰۰ میلیونی روبرو هستیم بسیار نگران‌كننده خواهد بود كه ما به صادرات و كیفیت این محصول و محصولات مشابه نظیر زعفران، خشكبار و فرش نگاهی سطحی داشته باشیم. ما باید زیرساخت‌های قدیمی و سنتی را ترمیم كنیم. جز این راه دیگری نداریم.
فاطمه رمضان‌زاده
منبع : روزنامه اعتماد
