بازارتون ماهیان ژاپن

بازار ژاپن كه سابقاً برای تون ماهیان بازار موفقی به شمار می رفت از اواسط دهه ۹۰ با توجه به ركود اقتصادی این كشور، بدون تغییرباقی مانده است. علاوه بر افت تقاضا،افزایش میزان آگاهی مصرف كنندگان نیز نسبت به قیمت ها سبب كاهش قیمت ها وركود بازارشده است.ركود اقتصادی در ژاپن كه از اواسط دهه ۱۹۹۰ ادامه داشت، علاوه برصنایع این كشور بر صنعت تون ماهیان و مصرف غذاهای دریایی نیز تاثیرگذاشت. چندین شركت بزرگ مانند تویوتا، سونی و سایر بخشهای صنعتی، دست به تغییرات اساسی زده و صنعت خود را به سرعت بهبود بخشیده اند واز اینطریق سود خود را در آخرین سال مالی احیا نموده اند كه البته با وجودافزایش شاخص ارزش سهام در ژاپن بسیاری از شركت ها هنوز در ركود اقتصادی باقی مانده و در حال بازسازی هستند.با توجه به شرایط اقتصادی نامطمئن، مصرف كنندگان ژاپنی و زنان خانه دار هنوز هم مخارج روزانه، به خصوص هزینه های مربوط به غذا را كنترل می كنند. خرده فروشان و صاحبان رستوران ها نیز از این تغییر در رویه خرج كردن مشتریان خودآگاه شده اند، به طوریكه آنها هم روش خود را به سود كم و فروش بالا تغییر داده اند. به علاوه ساعات كاری در سوپر ماركتها و رستوران های مركز شهر و مناطق مسكونی افزایش قابل توجهی داشته است.رستوران هایی كه سوشی و ساشیمی عرضه می كنند هم از این قاعده مستثنی نشده وباعث شده كه این مراكز به سبك قدیم از ماهی های طبیعی استفاده نمایند و فروشندگان دوره گرد هم از ماهی های پرورشی و یا وارداتی استفاده كنند. این فروشندگان، اغلب ماهیهای ارزانتررا كه از كیفیت پایینی هم برخوردارند، مانند ماهی تون چشم درشت به جای تون ماهی زرد باله و آلباكور و سایرگونه های پرورشی كه به طور معمول استفاده می شوند، عرضه می كنند. با توجه به تقاضای پایین از جانب مصرف كنندگان قیمتها نیز همچنان در سطح پایینی قراردارد.
در سال ۲۰۰۳، صادركنندگان تون ماهیان برای دومین بار اقدام به ارسال تون زردباله پرورش یافته در مكزیك به بازار های ژاپن نمودند. اگرچه قیمت بازار مطابق با هزینه های تولید تون زرد باله پرورشی نبود، اما این گونه واقعاً با تقاضای خوبی در میان مصرف كنندگان ژاپنی با توجه به چربی بالا و طعم آن مواجه است و قیمت آنهم در بازار ژاپن خیلی بالا نیست. جای تعجب نیست كه محصولات جدید تولیدی از ابزیان معمولاً پایین تر از محصولات موجود قیمت گذاری شوند.
در این مورد، تون زرد باله در درجه پایین تری قرار داده شده و بنابراین ارزان تر از نوع اصیل و طبیعی آن است. ارزش گذاری مناسب و صحیح برای گونه های پرورشی نیاز به زمانی درحدود ۵ تا ۱۰ سال دارد. گسترش بازارهای نو برای محصولات جدید نیازمند تلاشی سخت، زمان زیاد و هزینه های قابل توجه است.
●تلاش برای كنترل مصرف
عرضه بالای تون ماهیان برای تهیه غذاهایی مثل سوشی و ساشیمی منجر به كاهش قیمتها شده و نتیجه اینكه مصرف كنندگان ژاپنی به سهولت می توانند از فرآورده هایی با طعم خوب و قیمت مناسب لذت ببرند. صیادان ماهی تن در حال مبارزه با قیمتهای پایین بازار ونیز افزایش میزان واردات آن هستند. جلوگیری از صید های غیرقانونی و بدون مجوز – IUU - یكی از گام هایی است كه سازمان های FAO (سازمان خواروبار و كشاورزی ملل متحد) و OPRT (سازمان غیردولتی بین المللی در ژاپن متشكل از تاجران، توزیع كنندگان و صیادان با همتایان بین المللی آنان ،كه برای محافظت از منابع محدود ماهی تون فعالیت می كند) برداشته اند و نیز تشكلهای محلی صیادی اقداماتی برای كاهش فعالیت های ماهیگیری غیر قانونی و عیر مجاز انجام داده اند.در كنفرانس جهانی صید تون ماهیان به روش Longline یا رشته قلاب نیز اشاره شد (روشی برای صید آن دسته از ماهیانی كه در اعماق مختلف دریا زندگی می كنند شامل یك طناب اصلی به طول صدكیلومتر است كه از آن طنابهای فرعی منشعب می شود و بر سر هر یك از آنها قلاب های ماهیگیری وجود دارد. این روش اغلب برای صید ماهیان گونه تون، اره ماهی و گونه های مشابه استفاده می شود). این كنفرانس جهانی كه در ماه اوت ۲۰۰۳ در توكیو برگزار شد، طی بیانه ای كه به تایید تمام اعضا رسید، كشورهای عضو را ملزم به كنترل فعالیت های ماهیگیری و نیز مهار ظرفیت كشتی های ماهیگیری و همچنین حذف كشتی های غیرقانونی نموده است. هدف این اقدام، حذف كشتی هایی است كه به طور غیرقانونی اقدام به صید می نمایند.
برای این كار برنامه زمانبندی شده منظمی تهیه و با بكارگیری و اجرای آن، صید تون به روش لانگ لاین در آبهای دور وارد مرحله جدیدی شد كه در آن شماری از كشتی های صیادی به طور بین المللی مدیریت خواهند شد.صیادان ماهی تون در بازارهای داخلی هم با چالش های جدیدی روبرو شده اند. در ژاپن سیستم توزیع ماهی تون (از اسكله تا خرده فروشی) به مراحل زیادی تقسیم می شود. امروزه بسیاری از صیادان این گونه در مراحل اصلی كنسرو كردن و توزیع محصول نیز شركت می كنند. انجمن تون ماهیان سال گذشته اقدام به تاسیس كارخانه كنسروسازی با هدف بهبود درآمد صیادان تون نمود. بازرگانان ژاپنی همچنان به تلاشهای خود برای گسترش بازارهای جدید به منظور حل مشكل عرضه بیش از حدتون ماهیان در بازار ژاپن ادامه می دهند. تعدادی از آنها مبادرت به راه اندازی بازار ساشیمی در چین نموده اند، زیرا چین با توجه به پیشرفت اقتصادی مطلوب و تنوع فرهنگ غذایی، یكی از مصرف كنندگان بزرگ تون ماهیان به شمار میرود.تا ۲۰ سال پیش كسی گمان نمی كرد كه ژاپنی ها ساشیمی و سوشی تهیه شده از تون ماهی را مصرف كنند. امروزه مصرف سوشی و ساشیمی در سرتاسر جهان گسترش یافته و تون ماهی با كیفیت بالا، یكی از ملزومات بسیاری از رستوران های بین المللی است كه سوشی نیز عرضه می كنند. بسیاری با این مساله موافق خواهند بود كه وجود بازاری برای عرضه تون ماهیان با كیفیت بالا در چین غیرممكن است زیرا چین هم مانند فرانسه به داشتن فرهنگ غذایی خاص خود مشهور است. اگرچه بسیاری از چینی ها در كل هنوز نسبت به فرهنگ غذایی خود محتاطانه برخورد می كنند، ولی نسل جوان و قشر مرفه چین بدنبال غذاهای جدید هستند. موانع متعددی هم از جمله: سیستم حمل و نقل، زنجیره دستگاههای خنك كننده مناسب، روشهای آشپزی و رعایت اصول بهداشتی در مورد مصرف ماهی خام در رستوران هاوجود دارند كه باید به آنها توجه كافی نمود.
●تولید
از سال ۱۹۹۹ شمار كشتی های لانگ لاین آبهای دور حدوداً ۲۰% كاهش یافته و مطابق با معیارهای استانداردهای FAO شده است. كشتی های لانگ لاین در بیرون از محدوده ساحلی و آبهای سرزمینی هر كشور نیز كاهش یافته وتعداد شناورهای پرساینر درآبهای دور نیز ثابت مانده است.تولید داخلی تون ماهیان از سال ۲۰۰۰به بعد كمتر از MT۳۰۰۰۰۰ باقی مانده است كه این امر با توجه به كاهش تعداد كشتیهای لانگ لاین آب دور و فعالیتهای صیادان ژاپنی میسر شد. ارزش محصولات نیز همچنان در سطح پایینی قراردارد و بطور ناچیزی هم كم شده است و به رغم كاهش فعالیتهای صید، قیمتهانیز همچنان پایین هستند.
نسبت صید گونه های داخلی تون ماهیان با توجه به گسترش آلباكور در مقایسه با تون زرد باله نیز تغییر كرده است. این تغییر روند در صید مرهون افزایش تقاضا برای آلباكور پرچرب است كه در فصل پاییز صید می شود، این گونه نه تنها در سوشی فروشی های موقت بلكه در فروشگاههای مخصوص این كار هم، مورد استفاده قرار می گیرد.
●واردات تون و روند قیمت
درفاصله سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳، واردات تون ماهیان درنوسان بوده بطوریكه در سال ۲۰۰۳ به كمترین میزان خود رسیده است . كه دلیل آن پایین بودن میانگین قیمتها و عرضه بیش از حد تون ماهیان در بازارمی باشد. اگرچه دراین سالها میزان واردات كم شد ولی قیمتها افزایش پیدا نكرد. در میان گونه های وارداتی ،واردات تون زرد باله كه در كنسرو سازی مورد استفاده قرار میگیرد، تنزل داشته است. گونه تون چشم درشت نیز بیش از ۵۰% از كل واردات را به خود اختصاص داده است. نكته جالب توجه این است كه واردات تون ماهیان با كیفیت بالا برای مصرف در ساشیمی، هم به شكل تازه و هم به منجمد ثابت مانده است و سایر اشكال وارداتی اعم از تازه و منجمد كه برای تهیه فیله و لاشه شكم خالی استفاده می شود، افزایشی را نشان می دهند كه به دلیل افزایش تقاضا از جانب مصرف كنندگان است.
واردات گونه تون آبی باله تازه و منجمد پیوسته در حال افزایش بوده و منجر به افت چشمگیر در قیمت این گونه شده است. قیمت گونه آبی باله وارداتی جنوبی هم برای اشكال تازه و منجمدآن به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است بطوریكه به ازای هر كیلوگرم به كمتر از ۲۰۰۰ ین رسیده است كه حتی هزینه های تولید تون پرورشی در استرالیارا هم پوشش نمی دهد. در سال ۲۰۰۳ واردات كلی این گونه كاهش یافت كه احتمال دارد این امر با توجه به كاهش میزان صادرات از سوی صادركنندگان و پرورش دهندگان استرالیایی به منظور جلوگیری از سقوط قیمت بازار این گونه باشد. در حالی كه در واردات تون چشم درشت، قیمت محصولات تازه ثابت مانده و قیمت محصولات منجمد از سال ۱۹۹۹ به طور مداوم در حال تنزل بوده است. قیمت در بازارهای داخلی برای گونه هوور مسقطی كه تنزل یافته بود در سال ۲۰۰۰ كمی احیا شد. اگرچه واردات این گونه هنوز بالاست و تقریبا ثابت مانده است، اما افت قیمت همچنان ادامه دارد. در حجم واردات تون زرد باله نیز تغییر مهمی دیده نشده است در حالی كه قیمت تن زرد باله تازه ثابت باقی مانده قیمت محصول منجمدآن در سال ۲۰۰۰ افت كرد و از آن به بعددر همان سطح ثابت باقی مانده است. در حالی كه افزایش آشكاری را در قیمت ساشیمی در سال ۲۰۰۰ شاهد هستیم، قیمت تون ماهیان و گونه هوور مسقطی درسطح خرده فروشی با اندكی كاهش مواجه بوده است.
شراره طاهری

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران