جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا
حساب خالی ذخیره و دستهای نیاز
ایران یکی از پیشگامان خرج کردن بیمحابای درآمدهای نفتی است و تجربه هشت سال ناموزون عملکرد حساب ذخیره ارزی میتواند درس آموز آینده باشد.
چه اینکه بهنظر میرسد روز وداع با نفت بالای ۱۰۰ دلاری فرارسیده و باید آموخت که هر سربالایی سراشیبی هم دارد و رؤیای نفت گران به کابوس بدل میشود. دیگران با مازاد درآمدهای نفتی خود چه کردند و ما چه کردیم؟ سقوط آزاد بهای نفت در کمتر از چهارماه از مرز ۱۵۰ دلار به نزدیک ۵۰ دلار برای صادرکنندگان نفت خام جهان نگرانکننده است و برای ایران این نگرانی توأم با روزهای سختتر خواهد بود.
اکنون دغدغه دولت و مجلس این است که موجودی حساب ذخیره ارزی چقدر است اما دغدغه مهمتر این خواهد بود که نحوه خرج کرد درآمدهای نفتی چیست؟ یکی از اهداف دیرینه دولتهای ایران کاستن از وابستگی بودجه عمومی کشور به نفت بوده و هست، اما تجربه سالهای اخیر نشان میدهد در این راه ناموفق بودهایم و ادامه راه پر دستانداز خواهد بود.
تازهترین برآورد مؤسسه بینالمللی صندوق ثروتهای حاکمیتی نشان میدهد ۱۷ کشور ایران، عربستان، کویت، امارات، ونزوئلا، روسیه، لیبی، قزاقستان، نیجریه، ایالت آلاسکای آمریکا، کانادا، قطر، الجزایر، آنگولا، نروژ، آذربایجان و عمان از جمله دارندگان صندوق ذخیره ارزی جهان هستند که امارات عربی متحده ۸۷۵ میلیارد دلار، نروژ ۳۹۶میلیارد دلار، عربستان ۳۰۰ میلیارد دلار، کویت ۲۵۰ میلیارد دلار، روسیه ۱۶۲ میلیارد دلار، قطر ۶۰ میلیارد دلار، لیبی ۵۰ میلیارد دلار، الجزایر ۴۷ میلیارد دلار، ایالت آلاسکای آمریکا ۸/۳۹ میلیارد دلار، قزاقستان ۵۵/۲۱ میلیارد دلار، کانادا ۶/ ۱۶میلیارد دلار، ایران ۹/۱۲ میلیارد دلار، نیجریه ۱۱ میلیارد دلار، جمهوری آذربایجان ۳/۳میلیارد دلار، عمان ۲میلیارد دلار، ونزوئلا ۸۰۰ میلیون دلار و آنگولا ۲۰۰ میلیون دلار در حساب ذخایر ارزی خود موجودی دارند و ایران از نظر حجم ذخایر خود در صندوق ویژه نفتی در میان ۱۷ کشور نفتی در رتبه دوازدهم قرار دارد و آنگولا نیز با ۲۰۰ میلیون دلار در رده آخر قرار دارد.
● تجربه تلخ اما عبرتآموز
اصل دائمی در اقتصاد ایران حل تمام مشکلات با پول است، اما بیماری سیریناپذیر تقاضای نقدینگی باعث شد تا برداشت از حساب ذخیره ارزی چنان شدت گیرد که نه تنها پشتوانهای برای روزهای مبادا باقی نماند بلکه همچنان تقاضای بخش دولتی برای دریافت اعتبارات بیشتر عمیقتر شود. اما این تجربه تلخ میتواند عبرت آموز نیز باشد.ارزیابی دقیق از عملکرد حساب ذخیره ارزی که در سال ۱۳۷۹ توسط دولت محمد خاتمی ایجاد شد، کمک خواهد کرد تا در آینده هزینه کردن از این صندوق ذخیره ثروت ملی و نه منبع درآمد با وسواس بیشتری صورت پذیرد.هم دولت و هم مجلس این امکان را در پیشرو دارند که ارزیابی کنند برداشتهای ورای بودجهای و نیز عملکرد بودجهای حساب ذخیره ارزی به تشدید سرمایهگذاری بخش دولتی یا تقویت بخش خصوصی انجامیده است.
افزایش بهای نفت در سه سال گذشته از یک سو و مجوز حاکمیتی برای آزادسازی و خصوصیسازی در نتیجه ابلاغ سیاستهای کلی اصل ۴۴ قانون اساسی از سوی دیگر فرصتی بود برای تامین منابع مالی سیاستهای اقتصادی نظام، آن هم در شرایط تحریم اقتصادی و تنگنای مالی داخلی و خارجی. اما اکنون بخش عمدهای از این فرصت از دست رفته است و دامنه و عمق وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای ناشی از فروش ثروت ملی و بین نسلی نفت روندی صعودی دارد. اما زمانی میتوان از یک تجربه تلخ عبرت گرفت که اطلاعات دقیق و شفافی از کارنامه صندوقچه حساب ذخیره ارزی در دست باشد و تلقی
اسرار آمیز بودن و محرمانه بودن آن برطرف شود، نکتهای که دولت نهم بر آن تاکید دارد و مجلس شورای اسلامی میتواند در راستای حق نظارتی خود درباره آن کنکاش و حتی تحقیق و تفحص کند.
کابینه اول محمد خاتمی وقتی با نوسان شدید قیمت نفت مواجه شد و به دردسر کسری بودجه ارزی گرفتار آمد به تدبیر افتاد تا همه ساله در بودجههای کشور حجم معینی از درآمد فروش نفت خرج شود و مازاد آن در صندوقچهای نگهداری شود اما مجلس پنجم صندوق ذخیره ارزی را نپذیرفت تا حسابی در بانک مرکزی باز شود و اضافه درآمد فروش نفت برای روزهای دشوار به این حساب واریز شود و ۵۰ درصد آن به بخش خصوصی داده شود تا بتواند خود را برای رقابت در میدان اقتصاد آماده سازد.براساس ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه با هدف مقابله و کاهش نوسانات بازار نفت و کاستن از وابستگی بودجه کشور به نفت و پسانداز درآمدهای نفت، دولت مکلف شد حسابی به نام «ذخیره ارزی» باز کند و از سال ۱۳۸۰ مازاد درآمد حاصل از صادرات نفت نسبت به ارقام پیشبینی شده در برنامه سوم و بودجههای سالانه در این حساب نگهداری شود.
در دی ماه ۱۳۷۹ حساب یاد شده باز شد و براساس آمارهای رسمی منتشر شده در مدت زمان۵ ساله برنامه سوم و سال نخست برنامه چهارم از کل رقم ۹/۴۹ میلیارد دلار واریز شده به این حساب، بیش از ۵۳ درصد آن توسط دولت برداشت و تنها ۱۲ درصد آن به بخش خصوصی داده شد. البته مجموع کل طرحهای مصوب برای دریافت تسهیلات از حساب یاد شده بین سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ بالغ بر ۱۴ میلیارد و ۹۹۶ میلیون دلار بود و کل تسهیلات پرداختی هم به ۱۶/۹۶۱ میلیون دلار رسید.
بر این اساس، از این تسهیلات در سال ۱۳۸۴ تنها ۲۳۱۳ میلیون دلار، در سال بعد آن ۵۵۱۲ میلیون دلار و تا پایان نیمه نخست سال ۱۳۸۶ نیز ۵۲۰۲ میلیون دلار به بخش خصوصی اختصاص داده شد. موجودی نقدی حساب ذخیره ارزی در پایان سال ۸۳ به رقم ۴۷/۹ میلیون دلار رسید که این رقم در پایان سال ۸۴ بهدلیل افزایش تدریجی بهای نفت به حدود ۱۰میلیارد و ۶۸۶ میلیون دلار رسید. هرچند برآوردهای رسمی نشان میدهد که برداشت دولت از حساب ذخیره ارزی طی ۱۰ ماهه نخست سال گذشته در مقایسه با مدت مشابه سال ۸۵ بیش از ۱۶ درصد کاهش یافته است و به ۷/۱۰ میلیارد دلار رسیده است اما موجودی نقدی این حساب پس از کم کردن تعهدات در پایان شهریورماه سال ۸۶، حدود ۱۹۳۹ میلیون دلار منفی شده است.
طهماسب مظاهری رئیسکل سابق بانک مرکزی پاسخ خبرنگاران درباره وضعیت حساب ذخیره را به آینده موکول کرد و بعد آن بود که همه دریافتند راه دریافت اطلاعات بسته است چه اینکه نه معاون ارزی بانک مرکزی حاضر به گزارش دادن به رسانههاست و نه سیدشمسالدین حسینی وزیر اقتصاد و دارایی و نه امیر منصور برقعی معاون برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیسجمهور، تا آنجا که اعلام رسمی رئیسجمهور مبنی بر محرمانه بودن اطلاعات حساب ذخیره ارزی همه را شوکه کرد و همچنان مهر محرمانه بودن حساب ذخیره ارزی و عملکرد آن پابرجا مانده است. آیا میثاق دولت نهم برای محرمانه قلمدادکردن حساب ذخیره ارزی پایداری اقتصاد ایران را تضمین خواهد کرد؟
● نقطه عطف
هرچند تشکیل حساب ذخیره ارزی در کارنامه اقتصادی دولت پیشین بهعنوان نقطه عطف قلمداد میشود اما بهنظر میرسد کارنامه این حساب جملگی ضعف بوده و نیازمند بازنگری در رسالت و ماموریتهای آینده است. برای این منظور چند پرسش روشن مطرح میشود تا در نتیجه یافتن پاسخ روشن بتوان در راه آینده مطمئنتر گام برداشت.از جمله این پرسشها عبارتند از:
۱) حق و وظیفه حاکمیت در استفاده از ثروت نفت چیست و براساس تعریف دوباره از حقوق و حدود حاکمیتی چه اهدافی میتوان برای تبدیل درآمدهای نفتی از شکل درآمد به ثروت ترسیم کرد؟ چگونه حاکمیت باید منافع توامان نسل حاضر و آینده را در بهرهمندی از این ثروت لحاظ کند؟
۲) رابطه مالی دولت با درآمدهای ناشی از فروش نفت چگونه قابل تغییر است، به نحوی که در یک دوره زمانی مشخص این رابطه از تصدیگری هزینه گرا به مدیریت تحول گرا و نظارتپذیر تغییر کند؟ آیا جهت گیری سیاستهای بودجهای دولتها با ثروت بین نسلی نفت در قالب فروش داراییهای سرمایهای قابل دفاع است. آیا نمیتوان برای برون رفت از وضعیت کنونی، نفت را در مالکیت و مدیریت نظام تلقی کرد و مدیریتی فرا قوا بر آن تصور کرد؟
۳) روش استفاده از درآمد فروش نفت و سازوکار اجرایی هزینه کردن آن در اقتصاد ملی چگونه باید باشد؟ آیا اهداف عالیه نظام با سازوکار فعلی میخواند؟
۴) نزدیکترین تجربه جهانی و همخوانی روش انتخابی کدام کشور برای ایران قابل تجویز است و کدام الگو با توجه به شرایط اقتصادی ایران قابل اجراست؟
۵) اولویتهای ملی ما در هزینه کردن درآمدهای نفتی برای تبدیل از شیوه کنونی به سبد داراییها کدامند؟ کدام بخش اقتصادی سزاوار دریافت تسهیلات ارزی ناشی از فروش نفت خام با بازدهی اقتصادی بالاست ؟آیا تزریق آن در همه بخشهای اقتصادی منطقی است یا میتوان نیازهای اعتباری برخی بخشهای اقتصادی را با تمهیدات دیگری تامین کرد؟
۶) ساختار تصمیمگیری و شکل حفظ مازاد درآمد ارزی نفتی چگونه باید باشد؟ آیا تجربه هشت سال گذشته در قالب حساب ذخیره ارزی قابل تداوم است یا تبدیل آن به صندوق اطمینان بخش است؟ استقلال مدیریت آن از دخل و تصرف دولت و مجلس با حفظ حقوق قانونی دولت و مجلس چگونه قابل تصور است؟
البته پرسش بیشتری هم میتوان مطرح کرد اما باید دانست که دل خوش کردن به الزامهای قانونی و سازوکارهای رایج بهدلیل پاسخگو نبودن دولتها از یک سو و نیازهای ارزی متنوع کشور از سوی دیگر و البته ضعف ساختاری در اقتصاد ایران ثمر بخش نخواهد بود و هدف را باید روشن کرد که نفت در خدمت اقتصاد ملی است یا اقتصاد دولتی؟
بهاره صفاری اصفهانی
منبع : روزنامه همشهری
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران انتخابات دانشگاه تهران عراق رهبر انقلاب احمد وحیدی مجلس شورای اسلامی دولت دولت سیزدهم روز معلم نیکا شاکرمی مجلس
سیل هواشناسی آتش سوزی تهران شهرداری تهران آموزش و پرورش قوه قضاییه پلیس فضای مجازی معلم سلامت زلزله
قیمت خودرو سهام عدالت تورم قیمت طلا سازمان هواشناسی خودرو بازار خودرو قیمت دلار قیمت سکه بانک مرکزی حقوق بازنشستگان ایران خودرو
مهران غفوریان ساواک موسیقی تلویزیون سریال عمو پورنگ سینمای ایران تبلیغات نمایشگاه کتاب مسعود اسکویی سینما عفاف و حجاب
رژیم صهیونیستی فلسطین اسرائیل غزه آمریکا جنگ غزه روسیه ترکیه حماس انگلیس نوار غزه اوکراین
استقلال فوتبال پرسپولیس سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر علی خطیر بازی باشگاه پرسپولیس لیگ برتر ایران تراکتور رئال مادرید
اپل هوش مصنوعی فناوری آیفون گوگل ناسا مدیران خودرو تلفن همراه
خواب فشار خون چای کبد چرب دیابت