پیامدهای برگزاری انتخابات آزاد در فلسطین

انتخابات آزاد و منصفانه اخیر مجلس ملی فلسطین و پیروزی چشمگیر حماس در این انتخابات یکی از مهمترین وقایع نخستین ماه سال ۲۰۰۶ محسوب می شود. مردمان سرزمین نخل و زیتون در انتخاباتی آزاد و عادلانه - با نظارت ناظران بین المللی که می تواند برای کل منطقه نمونه ای بارز و آموزنده باشد- نمایندگان خود را از جناح های مختلف حتی از حماس، گروه مخالف دولت فعلی فلسطین، برگزیدند. قبل از هر نوع اظهارنظر و تحلیلی باید پذیرفت که پیروزی اصلی در این رخداد از آن ملت ستم دیده فلسطین در برگزاری موفقیت آمیز یک انتخابات کاملاً آزاد، سالم و دموکراتیک پس از سال ها غربت در بخشی از میهنشان است. فلسطینیان در سایه تلاش های خود و رهبر فقیدشان یاسر عرفات موفق شدند پس از سال ها آوارگی در کشورهای مختلف منطقه، اولین دولت خود را در بخشی ولو کوچک از سرزمین شان تشکیل دهند و این بار در اولین سال مبارزه بدون حضور عرفات گامی دیگر نیز به پیش نهادند و با برگزاری انتخابات مجلس ملی موقعیت خود را در اراضی بازپس گرفته تثبیت کردند. برگزاری این انتخابات، پیروزی حماس و تشکیل مجلس ملی و در آینده انتخاب دولت جدید، رویدادهای بسیار تاثیرگذاری بر آینده فلسطینیان و دولت مستقل فلسطین و همچنین بر سیاست های اسرائیل و نیز بر کشورهای عربی خاورمیانه خواهند بود. اولین و مهمترین تاثیر انتخابات بر ساختار سیاسی فلسطین تغییر احتمالی منش و روش دو گروه حماس و فتح خواهد بود. سیاست های راهبردی حماس و انگیزه اصلی تاسیس آن سازماندهی و رهبری مبارزه مسلحانه علیه اسرائیل با هدف آزادی تمامی سرزمین های اشغالی از آغاز تاسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ بوده است.
اما شرکت حماس در انتخابات شهرداری ها و سپس انتخابات مجلس ملی فلسطین موجب چرخشی در سیاست های راهبردی این جنبش شده است و نشان داد که حماس با استفاده از ابزارهای مسالمت آمیز می تواند به قدرت وارد شود و پایگاه خود را میان مردم فلسطین تقویت و تثبیت کند. سیاست راهبردی حماس اگرچه همچنان ادامه مبارزه مسلحانه علیه اشغالگران است اما هیچ گاه اصل مشارکت در فرآیندهای مسالمت آمیز برای حضور در قدرت از جمله انتخابات مجلس ملی را نفی نکرده بود.
در پی پیروزی حماس در انتخابات، محمود عباس رئیس دولت فلسطین بلافاصله اعلام کرد که حماس را مامور دولت جدید خواهد کرد. نخست وزیر استعفا داد تا راه برای تشکیل دولت جدید توسط حماس باز شود و جابه جایی قدرت به طور مسالمت آمیز صورت گیرد. اکنون حماس به عنوان قوی ترین سازمان دارای مشی مبارزه مسلحانه فلسطینی با لحظات سرنوشت سازی روبه رو است. آیا اسرائیل را به رسمیت می شناسد و به پیمان ها و توافق های قبلی پایبند خواهد بود؟ به رسمیت شناختن اسرائیل برای آغاز مذاکرات تشکیل دولت فلسطین فشارهای داخلی و خارجی زیادی نیز بر رهبران حماس برای پذیرفتن پیش شرط وارد می شود. در این شرایط حماس ناچار به انتخابی میان اساسنامه خود و منافع ملی فلسطین خواهد بود. چنین عملی اگرچه ممکن است در ظاهر به نفع اسرائیل به نظر برسد اما در واقع خلع سلاح این رژیم از یکی از مهمترین ابزارهای تبلیغاتی و مظلوم نمایی اش خواهد بود. حماس با شرکت خود در انتخابات نشان داد که حتی گروه هایی نظیر حماس هم حاضر به پذیرش اصول و قواعد بازی مسالمت آمیز دموکراسی برای تحقق اهداف خود هستند و ترجیح می دهند که با سلاح صلح و قدرت حق، نه حق قدرت به اهداف خود برسند. در انتخابات اخیر مجلس ملی، بزرگترین و با سابقه ترین سازمان فلسطین، یعنی الفتح شکست خورد و این شکست البته موجب آن نخواهد شد که فتح به کلی از صحنه خارج شود. بلکه به احتمال زیاد موجب تجدیدنظر در سیاست ها و رفتارهای سیاسی فتح و بازسازی تشکیلاتی آن به صورت یک حزب سیاسی خواهد شد. فتح وارث نزدیک به نیم قرن مبارزه در راه آرمان مردم فلسطین است. یاد و خاطره عملیات پیروزمندانه ای چون «نبرد کرامه» و رهبرانی چون ابوعمار و ابوجهاد در میان فلسطینی ها همچنان زنده است. رهبران و مؤسسین فتح، اگرچه خود عموماً مردمانی باایمان و مسلمان بودند، اگرچه شاید ترکیب فرهنگی دینی مردم فلسطین و ترکیب نیروهای فعال در درون سازمان آزادیبخش فلسطین در دوران مبارزات مسلحانه ایجاب می کرد که ساف حتی الامکان از توسل به مواضع اسلامی فاصله بگیرد تا بتواند همه نیروهای فلسطینی، اعم از مسلمان، مسیحی، مارکسیست و غیره را در خود جای دهد و نمایندگی کند اما نتایج انتخابات اخیر نشان داد که در مراحل استقرار یک نظام تامین نظر اکثریت یک جامعه و رعایت اصول هویتی آن اهمیتی بیش از دوران مبارزه می یابد. حماس اگرچه به عنوان یک جنبش اسلامگرا اکثریت نمایندگان مجلس را به دست آورده است ولی این پیروزی را تنها به خاطر شعارهای ضدصهیونیستی و مواضع ایدئولوژیک خود کسب نکرده، صداقت و پاکی فعالان حماس در جلب حمایت مردم یکی از تاثیرگذارترین عوامل بر نتایج انتخابات اخیر فلسطین بود. متاسفانه برخی از کادرهای فتح و ساف به شدت به ناپاکی ها آلوده شده اند و این هم در دوران نبرد آزادیبخش فلسطینیان تاثیرات منفی بر جای گذاشته بود و هم در دوران استقرار حاکمیت فلسطینی در بخشی از سرزمین های اشغالی و تاسیس دولت خودگردان، موجبات نارضایتی شدید مردم و اعتراضات جهانی را فراهم ساخته بود. تا آنجا که پاکسازی نهادهای اجرایی دولت خودگردان یک ضرورت اجتناب نا پذیر شده بود.
انتخابات اخیر و پیروزی حماس بر سیاست های دولت اسرائیل نیز اثرگذار خواهد بود. اولاً این انتخابات و تحولات مربوط به آن از پیامدهای مثبت توافقنامه اسلو میان ساف و اسرائیل و انتقال رهبری از آوارگی در کشورهای عربی به داخل سرزمین های اشغالی است. اسرائیل با تمام نارضایتی هایی که از فرآیند صلح دارد، راهی جز تن دادن به پیامدهای آن، از جمله تاسیس دولت مستقل فلسطین در پیش رو ندارد.
یکی از موارد اختلاف میان فلسطینیان و اسرائیل و مانع بر سر راه تاسیس دولت فلسطین، مسئله بیت المقدس شرقی است. بیت المقدس شرقی از جمله سرزمین هایی است که در جنگ ۱۹۶۷ به اشغال اسرائیل درآمد. فلسطینیان بحق می خواهند بیت المقدس شرقی را پایتخت خود قرار دهند و تا امروز اسرائیل به شدت با این حق مخالفت کرده است. حتی در انتخابات اخیر، اسرائیل در ابتدا اعلام کرد که به فلسطینی های ساکن بیت المقدس شرقی اجازه شرکت در انتخابات را نمی دهد. خوشبختانه با پافشاری محمود عباس رئیس دولت فلسطین مبنی بر اینکه در این صورت انتخابات را برگزار نخواهد کرد، اسرائیل ناچار به موافقت با شرکت فلسطینی های ساکن این شهر در انتخابات مجلس شد ولی اعلام کرد به کاندیداهای حماس اجازه فعالیت انتخاباتی در این شهر را نمی دهد. حتی کاندیداهای حماس را که وارد بیت المقدس شده بودند بازداشت کرد. هرچند سرانجام با اعتراض ناظران بین المللی تسلیم شد و نامزدهای انتخاباتی حماس را آزاد کرد. به این ترتیب انتخابات مجلس ملی و شرکت حماس در انتخابات موجب عقب نشینی اسرائیل از سیاست هایش شد. از طرف دیگر برگزاری انتخابات فلسطین در زمانی صورت گرفت که نخست وزیر اسرائیل شارون به شدت بیمار شده بود و دولت اسرائیل در وضعیت شکننده ای قرار گرفته بود و نمی توانست در برابر فشارهای بین المللی مقاومت کند. پیروزی حماس موجب شده که بسیاری از دولتمردان اسرائیل سیاست شارون در عدم همکاری کافی با محمود عباس را مورد نقد قرار دهند. آنها همچنین به این نکته پرداختند که اگر دولت اسرائیل شرایط محمود عباس را در مورد شهرک های یهودی نشین در کرانه غربی رود اردن و برداشتن دیوار حائل می پذیرفت، موجب تقویت موضع وی می شد و از پیروزی حماس جلوگیری می کرد. آنها مسئولیت پیروزی حماس را نتیجه سیاست های نادرست و تمامیت خواهی دولت اسرائیل می دانند.
در ژوئیه سال ۲۰۰۱ هنگامی که کلینتون، یاسر عرفات را برای پذیرش شرایط اولیه پیشنهادی صلح تحت فشار قرار داد، عرفات که واقع بینانه شرایط پیشنهادی را به نفع فلسطینیان نمی دانست پاسخی به این مضمون به رئیس جمهور وقت آمریکا داد که اگر آنچه را شما پیشنهاد می کنید من بپذیرم، حماس فردا بر سر قدرت خواهد آمد. در واقع دولت شارون در حالی که کمترین امتیاز را به محمود عباس می داد، در برابر فشار حماس مجبور شد، یک طرفه غزه را تخلیه کند. پیروزی حماس تحقق پیش بینی یاسر عرفات بود که اگر دولت اسرائیل و آمریکا دست از زیاده طلبی برندارند و در چارچوب قطعنامه ۲۴۲ از تمام سرزمین های اشغالی در جنگ ۱۹۶۷ بدون قید و شرط عقب نشینی نکنند و دولت مستقل فلسطین را به رسمیت نشناسند، روزی مجبور خواهند شد نظیر عقب نشینی از غزه با فشار حماس و مقاومت مردم فلسطین به آن تن دهند.
اکنون فرآیند صلح در خاورمیانه به یک نقطه چرخش تاریخی خود رسیده است. دولت اسرائیل در آستانه یک تصمیم مهم است: خروج کامل از غرب رودخانه اردن، برداشتن دیوار حائل، برچیدن شهرک های یهودی نشین و به رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطینی با پایتختی بیت المقدس شرقی. مبحث مهم دیگری که باقی می ماند حق بازگشت تمامی آوارگان فلسطینی به سرزمین خود می باشد. آوارگان دوران اولیه اشغال سرزمین ها، در زمان تاسیس دولت اسرائیل و آوارگان جنگ ۱۹۶۷. به نظر می رسد در مورد حق بازگشت گروه دوم آوارگان توافق وجود دارد. زیرا آنها به غزه و کرانه غربی رود اردن برمی گردند که پیامدهای سیاسی و اقتصادی آن برعهده دولت فلسطین است. آنچه مهم است اجرای عدالت برای گروه اول آوارگانی است که سال ها است از محل زندگی خود رانده شده اند. شاید در صورت موافقت نمایندگان فلسطین و فشار جامعه جهانی اسرائیل در این مورد نیز ناچار به پرداخت غرامت به این گروه از آوارگان گردد. آنچه در فلسطین رخ داد می تواند سرمشق مناسبی برای مردم منطقه خاورمیانه باشد، فلسطینیان با وجود مسائل و مشکلات فراوانی که آنان را احاطه کرده است به هیچ وجه و با هیچ بهانه ای اصول دموکراسی را ترک نکردند و دولت فلسطین نیز خردورزانه نتیجه انتخابات و شکست خود را پذیرفت. نسیم آزادی این بار از سوی قبله اول مسلمین به سمت کشورهای اسلامی می وزد.
مردم فلسطین نیز اکنون بیش از هر زمان دیگری به آرمان خود دایر بر تشکیل دولت مستقل فلسطین و تاسیس کشور فلسطینی نزدیک شده اند و پیروز انتخابات مجلس ملی فلسطین در معرض یک آزمون تاریخی قرار گرفته است. حماس یک جنبش اسلامگرا است. برخی از جنبش های اسلامگرای سنتی یا محافظه کار، (نظیر جبهه نجات الجزایر) دموکراسی را کفر می دانند و آن را برنمی تابند. این گروه از اسلامگرایان، از طریق فرآیند دموکراسی قدرت را به دست می گیرند، اما در اولین گام ها تحت تاثیر باورهای متصلب و متحجرانه خود، با نفی تساهل و تسامح و با اعمال سیاست های تمامیت خواهانه، سرچشمه های دموکراسی را می خشکانند. این نگرش ها و اعمال سیاست های برخاسته از آن، در مراحل بعدی به اعتبار و اقتدار حکومت سنت گرایان به شدت لطمه وارد می سازد. در مورد فلسطین، اگر حماس به مبانی مردم سالاری وفادار نماند، نه تنها به اقتدارش لطمه وارد خواهد شد، بلکه فرآیند رو به گسترش تاسیس کشور دولت مستقل فلسطینی به شدت دچار اختلال خواهد شد. در شرایط کنونی، اگرچه حماس اکثریت کرسی های مجلس ملی را به دست آورده است اما منافع و مصالح مردم فلسطین ایجاب می کند که حماس با جلب همکاری سایر گروه های فلسطینی با درایت و واقع بینی، به دور از انحصارطلبی با شرکت سایر گروه های سیاسی، دولت جدید را معرفی نماید و با بهره مندی از تمامی پتانسیل گروه های فلسطینی، یک دولت قوی، واقع نگر، همزمان با التزام به قوانین بین المللی، راه را بر سوءاستفاده اسرائیل از اخلال در روند صلح ببندد و عقب نشینی اسرائیل از مناطق اشغالی را تسریع کند. نهضت آزادی ایران، ضمن تبریک به ملت فلسطین و جنبش حماس موفقیت آنان را در ادامه راهی که در پیش رو دارند صمیمانه خواستار است.

منبع : روزنامه شرق