کشاورزی ارگانیک

استفاده از کودهای شیمیائی به اندازه زیاد و به‌کارگیری بی‌رویه آفت‌کش‌های شیمیائی باعث آلودگی آب، هوا و خاک می‌شود. طی این فرآیند آفت‌های موجود نسبت به سموم شیمیائی مقاوم شده و آفت‌های جدیدی نیز ظاهر می‌شوند. سلامتی خاک نیز در این روند تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و مقدار قابل جذب بعضی از ریزمغذی‌ها مانند روی، مس و آهن پس از مدتی در خاک کاهش می‌یابد. در اثر این عوامل تولید کشاورزان هر ساله کمتر می‌شود. چگونه ممکن است که بتوانیم بدون آلوده کردن آب، خاک و هوا همیشه عملکرد زیادی از محصولات کشاورزی به‌دست بیاوریم؟ پاسخ این سؤال احتمالاً در کشاورزی ارگانیک نهفته است.
● کشاورزی ارگانیک چیست؟
هدف کشاورزی ارگانیک، ضمن حفاظت از حاصلخیزی خاک، افزایش تولید محصول با کمترین تکیه بر استفاده از مواد شیمیائی است. در واقع هدف این سیستم کشت، حفظ و نگهداری منابع می‌باشد. به بیان دیگر کشاورزی ارگانیک نگرشی علمی و نوین به آن چیزی است که اجداد ما به آن عمل می‌کردند.
در این روش کشت، کاربرد موادشیمیائی به حداقل موردنیاز خود کاهش یافته است. در عوض تولید محصول به نگهداری و استفاده از منابع موجود در مزرعه اصولی (عملکرد زیاد) و بدون آلوده‌سازی آب، خاک و هوا می‌باشد. دستیابی به این هدف به یک نگرش چندجانبه و به‌کارگیری چندین روش مختلف تولید نیاز دارد.
● مدیریت تلفیقی عناصر غذائی
برای حفظ مواد آلی و زندگی موجودات زنده از جمله کرم خاکی از روش‌های شخم حفاظتی استفاده کنید. به‌جای اینکه بقایای محصولات زراعی را بسوزانید و یا دور بریزید آنها را به کمپوست تبدیل کنید. هر سال حداقل ۲ تا ۳ تن کمپوست در هر هکتار به‌دست می‌آید. هر دو تا سه سال یک بار به مزرعه کود سبز بدهید. برای مثال می‌توانید شاخ و برگ نازک گیاه Glirieida و یا سایر درختان خانواده پروانه‌آسا را هنگام شخم زمین زراعی به خاک اضافه کنید. این عمل می‌تواند نیاز به کودهای شیمیائی را کاهش داده و یا از بین ببرد. از شاخ و برگ گیاهان خانواده پروانه‌آسا به‌عنوان کود سبز استفاده کنید.
کمبودهای غذائی خاک را (براساس آزمایش شیمیائی خاک) با اضافه کردن مواد معدنی نظیر سنگ‌های فسفره، گچ و پیریت ترمیم کنید. به‌جای سعی در نابودی علف‌های هرز، جمعیت آنها را بدون به‌کارگیری روش‌های شیمیائی کنترل کنید.
● مدیریت تلفیقی آفت‌ها و بیماری‌های گیاهی
در کشاورزی ارگانیک به‌جای استفاده از سموم شیمیائی برای نابودی کامل آفت‌ها، با استفاده از روش‌های مختلف و عملیات گوناگون، جمعیت آنها را کنترل می‌نمایند (به‌نحوی که خسارت آنها به زیر سطح زیان اقتصادی کاهش یابد).
این عملیات عبارتند از:
- بعد از برداشت محصول خاک را زیر و رو کنید تا آفت‌ها آشکار شوند.
- جوی‌ها و علف‌هائی را که پناهگاه آفت‌ها می‌باشند، تمیز کنید.
- از رقم‌های محصولات مقاوم به آفت‌ها استفاده کنید.
- گیاهان زراعی را در زمان مناسب کشت کنید.
- از بذرهای سالم استفاده کنید.
- تراکم بوته در هکتار را افزایش دهید تا چنانچه تعدادی از گیاهان به‌وسیله آفت‌ها و بیماری‌های خاکزی از بین رفتند به جمعیت ایده‌آل گیاهان لطمه‌ای وارد نشود
- توده‌های تخم آفت‌ها و لارو کرم برگخوار و سوسک‌های بالغ را با دست جمع‌آوری و نابود کنید.
- از تله‌های نوری استفاده کنید.
- از چسب‌های مخصوص روی تنه درختان میوه استفاده کنید تا آفت‌ها نتوانند از آنها بالا روند.
- از حشرات شکارچی و پارازیت و همچنین عوامل کنترل‌کننده بیولوژیکی مانند Bacillus thurigensis استفاده کنید.
- در صورت نیاز سعی کنید فقط از آفت‌کش‌های گیاهی نظیر چریش، محصولات Karanj معروف به (rotenone) به پیتروم استفاده کنید.
● مدیریت تلفیقی آب و خاک
آبیاری را به‌گونه‌ای انجام دهید که از اتلاف آب، فرسایش خاک و آبشوئی مواد غذائی جلوگیری شود.
● برای نیل به این مقصود:
- آبیاری محصول را فقط وقتی‌که لازم است انجام دهید و فقط به مقدار نیاز گیاه آبیاری کنید. برای این‌کار می‌توان مزرعه را به چند قسمت تقسیم کرد و هر قسمت را جداگانه آبیاری کرد.
- از آب دادن اضافی اجتناب کنید تا از آبشوئی موادغذائی به خارج از منطقه ریشه جلوگیری شود.
- سطح مزرعه را هموار و مسطح کنید.
- جداره کانال‌های آبرسانی را سیمانی کنید تا از نشت آب و اتلاف موادغذائی جلوگیری شود.
- به‌وسیله ساختن کانال و آب‌انبار نسبت به ذخیره‌سازی آب برای استفاده در آینده اقدام کنید.
- با زدن شخم در امتداد خطوط تراز و استفاده از کاه و کلش به همراه سله‌شکنی می‌توان تبخیر از سطح خاک را کاهش داده و آب را در داخل خاک ذخیره کرد.
●روش‌های تهیه کمپوست
تهیه کمپوست یعنی چه؟
تهیه کمپوست یک سلسله فرآیندهای بیوشیمیائی است که طی آن میکروارگانیسم‌ها، مواد آلی زاید، بقایای گیاهی، ضایعات آشپزخانه، فضولات دامی و ادرار را به کمپوست که یک ماده اصلاح‌کننده خاک است، تبدیل می‌کند. محصول نهائی این فرآیند یک کود آلی پوسیده و یکنواخت است که سرشار از موادغذائی و سیاه‌رنگ است.
● مزایای استفاده از کمپوست
- موادغذائی را تأمین می‌کند.
- فعالیت‌های میکروبی را تشدید می‌کند که موجب می‌شود موادغذائی خاک آزاد شوند و مورد استفاده گیاه قرار گیرند.
- نیاز به کودهای شیمیائی را که گرانقیمت و بالقوه برای محیط‌زیست زیانبار می‌باشند، کاهش می‌دهد.
- مقدار کربن آلی و ازت خاک را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که خصوصیات فیزیکی اصلاح شود. این پدیده عکس‌العمل خاک نسبت به کودهای شیمیائی را بهتر می‌کند و عملکرد محصول را افزایش می‌دهد.
- ساختمان خاک را اصلاح می‌کند و باعث بهبود زهکشی خاک و انجام عملیات شخم در آن می‌شود.
- ظرفیت ذخیره‌سازی رطوبت خاک را افزایش می‌دهد.
- با اصلاح ساختمان خاک به کاهش فرسایش بادی کمک می‌کند.
● انتخاب محل مناسب برای تهیه کمپوست
محل تهیه کمپوست شما باید دارای خصوصیات زیر باشد:
۱. به راحتی قابل بازدید و بازرسی باشد.
۲. در جای بلندی قرار گرفته باشد تا دچار آب‌گرفتگی نشود.
۳. نزدیک محل دامداری و منابع آب باشد.
۴. از جاده دور باشد تا از آلودگی‌های سربی و سایر فلزات سمی که به‌نوبه خود می‌توانند با آلوده‌سازی محصولات غذائی، سلامتی انسان و دام را به خطر بیندازد، در امان باشد.
کمپوست و کودهای دامی منابع اصلی بذر علف‌‌های هرز می‌باشند بذر علف‌های هرز می‌توانند تا حدودی در مقابل تجزیه میکروبی مقاومت کنند. بنابراین فقط از کمپوست و کودهای دامی کاملاً پوسیده و مزرعه خود استفاده کنید.
- روش‌های ساخت کمپوست
روش اول (روش خانگی)
موادخام موردنیاز برای تهیه کمپوستبقایای گیاهی: بقایای گیاهی، علف‌های هرز، شاخ و برگ نیشکر، برگ‌ها، گیاهان چمنی، خاکستر چوب و سبوس را با هم مخلوط کنید. مواد چوبی و سخت را خرد کنید.
- فضولات دامی
کودهای دامی و مواد بستر دام را که حاوی لجن اشباع از ادرار می‌باشد، جمع‌آوری کنید.
- خاکستر چوب
خاکستر چوب، اسیدیته کمپوست را می‌کاهد و پتاسیم آن را افزایش می‌دهد.
- آب و هوا
باکتری‌ها و قارچ‌ها به هر دوی این عوامل برای فعالیت خود نیاز دارند.
● اندازه حفره مورد نیاز برای ساخت کمپوست
- عرض ۲ تا ۷/۲ متر
- عمق ۷۵/۰ تا ۱ متر (بیشتر از یک متر نباشد)
- طول ۳ متر یا بیشتر بر حسب نیاز
● روش پر کردن گودال تهیه کمپوست
۱. مواد خام را به‌صورت لایه‌هائی به قطر ۷ سانتی‌متر به‌صورت یکنواخت در کف حفره بریزید.
۲. یک لایه از خاکستر چوب (در صورت موجود بودن) را به همراه لجن کف بستر دام اضافه کنید.
۳. یک لایه ۵ سانتی‌متری از مخلوطی از مواد بستر دام، کود دامی و خاک اضافه کنید. روی آن آب بریزید تا مرطوب شود.
۴. این لایه‌ها را به ترتیب اضافه کنید تا ارتفاع آن به ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح زمین برسد. سپس آب اضافه کنید. هر چه عمل تجزیه میکروبی پیش رود از ارتفاع توده کمپوست کاسته خواهد شد.
۵. سه بار توده کمپوست را زیر و رو کنید و هر بار بر روی آن آب بریزید.
● زیر و رو کردن
برای اینکه تجزیه مواد به‌خوبی صورت گیرد به‌هم زدن و مخلوط کردن مواد و جریان مناسب آب‌وهوا در آن مورد نیاز است. می‌توانید برای این‌کار توده کمپوست را سه بار زیر و رو کنید.
- اولین زیر و رو کردن ۱۰ تا ۱۵ روز بعد از پر کردن حفره
- دومین زیر و رو کردن ۱۵ روز بعد از پر کردن حفره
- سومین زیر و رو کردن بعد از ۲ ماه
در سومین مرتبه از زیر و رو کردن می‌توانید کلیه محتویات حفره را خارج کرده و دوباره به داخل آن برگردانید. این عمل به باکتری‌ها کمک می‌کند که ازت لازم را از هوا جذب کنند.
در مناطقی که دارای بارندگی زیاد می‌باشند حفره کمپوست باید به‌وسیله سرپوش از باران حفظ شود. در ماه‌های تابستان نباید اقدام به ساخت و تهیه کمپوست شود.
● روش بنگلر
مواد خام مورد نیاز
همان مواد یکه در روش خانگی مصرف می‌شد.
● اندازه حفر
پهنه ۲ متر - عمق ۱ متر - طول ۶ متر
● روش پر کردن گودال
۱. ابتدا یک لایه از ضایعات یا بقایای محصولات مزرعه را به قطر ۱۵ سانتی‌متر در کف حفره پهن کنید و آن را مرطوب کنید.
۲. سپس یک لایه ۵ سانتی‌متری از کود دامی و لجن بستر دام را روی آن بریزید.
۳. روی آن را با لایه‌ای از خاک به عمق ۵/۲ تا ۵ سانتی‌متر بپوشانید.
۴. این عمل را آنقدر تکرار کنید تا ارتفاع توده به ۵/۰ متر بالاتر از سطح زمین برسد مواد موجود در حفره پس از ۸ تا ۹ ماه می‌پوسد و آماده بهره‌برداری می‌شود.
● روش Nadep (روی زمینی)
موادخام اولیه
- موادآلی زاید در حدود ۱۵۰۰ کیلوگرم
- کود دامی ۹۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم (۸ تا ۱۰ سبد)
- خاک خشک الک شده ۱۷۵۰ کیلوگرم (۱۲۰ سبد)
- خاک اشباع از ادرار دام (خاک کف بستر دام) بسیار مؤثر است. ابتدا کلیه مواد خارجی غیرقابل پوسیدن مانند شیشه، سنگ و پلاستیک را از آن خارج کنید. به اندازه کافی آب روی توده بریزید تا همیشه مرطوب بماند.
● ساخت انبار
یک انبار به شکل مکعب مستطیل و به ابعاد ۳ متر طول در ۱ متر ارتفاع با دیوارهای آجری و کف ساروج بسازید. روی دیوارهای طرفین انبار در حدود چهار سوراخ و روی دیوارهای انتهائی هرکدام دو سوراخ برای تهویه تعبیه کنید.
سطوح داخلی و کف انبار را با مخلوطی از گل و کود دامی اندود کنید.
● روش پر کردن انبار
لایه اول - یک لایه فشرده از مواد زاید مزرعه به قطر ۱۵ سانتی‌متر
لایه دوم - محلول کود دامی حاوی ۴ کیلوگرم کود دامی مخلوط با ۱۰ سطل آب که به‌خوبی همزده شده است.
لایه سوم - یک لایه ۲ سانتی‌متری از خاک نرم الک‌شده (۶۰ تا ۶۵ کیلوگرم) این مواد را آنقدر لایه لایه روی هم بریزید تا ارتفاع توده در حدود ۱۵ سانتی‌متر از لبه لایه لایه دیوار انبار بالاتر برود. یک لایه ۱۵ سانتی‌متری دیگر از خاک نرم روی توده اضافه کنید. سپس روی توده را با یک لایه کود دامی به‌طور کامل بپوشانید.

منبع: WWW.iran tarvij.ir
جهش بزرگ توسعه پایدار

منبع : ماهنامه سرزمین سبز