خاویار خزر ثروتی بزرگتر از نفت

خزر به دلیل جای دادن گونه های متنوع آبزیان و ماهیها در جهان اهمیت دارد. ذخایر تایید شده نفتی خزر برابر با ۴۸ میلیارد بشکه و ذخایر گاز طبیعی تایید شده رابر با ۲۵۷ هزار میلیارد فوت مکعب بود .
دریای خزر پیکره ای آبی به طول ۷۰۰ مایل است. کشورهای ایران، آذربایجان، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان کشورهایی هستند که در اطراف این حوضچه غنی از منابع طبیعی قرار گرفته اند.
کشور ایران تنها کشورواقع در حوزه دریای خزراست که برخلاف عدم استفاده از منابع نفتی دریای خزر به دلیل وجود حوزه های نفتی در جنوب کشورش به عضویت سازمان کشورهای صادر کننده نفت درآمده است.
دیگر کشورهای اطراف این دریا در سال ۱۹۹۱ میلادی و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تشکیل شدند و هریک سهمی در آبهای دریای خزر دارند.ارزش اقتصادی تجارت نفت ،گاز طبیعی و ماهیهای موجود درسهمیه آبهای این کشورها از دریای خزر بسیار زیاد است.
دریای خزر دارای ۴ درصد از منابع نفت و گاز طبیعی جهان است . این منطقه به دلیل جای دادن گونه های متنوع آبزیان و ماهیها در جهان اهمیت دارد. از طرف دیگر موقعیت استراتژیک این دریاچه و توانایی آن در برقراری ارتباط آبی بین کشورهای آسیای مرکزی و قاره اروپا بر اهمیت آن در عرصه های بین المللی افزوده است.
● منابع نفت و گاز طبیعی
خزر داراری منابع نفت و گاز طبیعی است. به گزارش سازمان اطلاعات انرژی در سال ۲۰۰۶ میلادی حجم ذخایر تایید شده نفتی در این منطقه برابر با ۴۸ میلیارد بشکه و ذخایر گاز طبیعی تایید شده برابر با ۲۵۷ هزار میلیارد فوت مکعب بود .
حجم ذخایر تایید شده نفتی در دریای خزر ۴درصد از ذخایر جهان و حجم ذخایر گاز طبیعی این منطقه نیز معادل ۴ درصد از کل ذخایر جهان است.
در سالهای گذشته متوسط تولید روزانه نفت از حوزه های نفت خیز دریای خزر برابر با ۹/۱ میلیون بشکه نفت بوده است که تنها ۲ درصد از میزان تولید نفت در جهان است. در میان کشورهای این منطقه قزاقستان و آذربایجان بیشترین سهم استخراج و تولید نفت را دارند.
طبق آمارهای موجود در سال گذشته کشور قزاقستان ۶۷ درصد از کل نفت تولیدی از حوزه های دریای خزر و آذربایجان ۲۲ درصد از کل نفت استخراج شده از این منطقه را به خود اختصاص دادند.
از طرف دیگر کشورهای حوزه دریای خزر سالانه حدود ۳هزار میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از حوزه های تایید شده این منطقه استخراج می کنند که ۳ درصد از کل تولید گاز طبیعی جهان است.
بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی در میان کشورهای اطراف دریای خزرکشور ترکمنستان است. این کشور در سال گذشته ۲هزار میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی تولید کرد که دو سوم از کل تولید منطقه بود.
بسیاری از تحلیل گران بازارهای نفتی بر این باورند که حجم ذخایر نفتی و گاز طبیعی در دریای خزر بیشتر از سطح کشف شده است. آنها برای تایید نظریه خود به شرکتهای بزرگ نفتی فعال در این منطقه اشاره می کنند و اذعان می دارند شرکتهای بزرگ نفتی بی دلیل سالها وقت و سرمایه خود را صرف اکتشاف یک منطقه نمی کنند.
البته در سالهای اخیر حوزه های نفت و گاز طبیعی جدیدی کشف شده که هنوز به مرحله استخراج اقتصادی نرسیده است.حتی بسیاری از ذخایر شناخته شده و تایید شده در دریای خزر به دلیل هزینه بالای استخراج توسعه نیافته و به بهره برداری نرسیده اند.
پیش بینی می شود با ادامه فعالیتهای اکتشافی ظرفیت نفت این منطقه ۱۸۴ میلیارد بشکه و ظرفیت گاز آن ۲۹۳ هزار میلیارد فوت مکعب اضافه شود.در این میان بیشترین سهم از حوزه های گازی در ترکمنستان و بیشترین سهم از حوزه های نفتی در قزاقستان خواهد بود.
در حال حاضر ذخایر تایید شده نفتی در قزاقستان ۶/۳۹ میلیارد بشکه است و انتظار می رود حجم این ذخایر ۹۲ میلیارد بشکه اضافه شود.از طرف دیگر حجم ذخایر تایید شده گاز طبیعی در ترکمنستان که معادل ۱۰۲ هزار میلیارد فوت مکعب است ۱۵۹ میلیارد فوت مکعب اضافه خواهد شد.
به گزارش سازمان اطلاعات انرژی ذخایر تایید شده نفتی ایران در دریای خزر برابر با ۱/۰ میلیارد بشکه است که در صورت ادامه فعالیتهای اکتشافی ۷ میلیارد بشکه اضافه خواهد شد. این مرکز آماری در مورد ذخایر گاز طبیعی ایران ارایه نداده است.
● شیلات
گونه های مختلف ماهی موجود در این منطقه به خصوص ماهیهای خاویاری سبب شده است تا دریای خزر مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گیرد.
سالانه بیشتر از ۹۰ درصد خاویار و ماهیهای خاویاری جهان در دریای خزر تولید می شود و با توجه به ارزش بالای آن یکی از منابع بالای درآمدی برای صادر کنندگان است.همین مساله سبب شد تا حجم تجارت غیر قانونی ماهیهای خاویاری و خاویار در این کشورها ارتقا یابد.
گفته می شود در سالهای آغازین قرن حاضر ارزش تجارت غیر قانونی ماهی های تولید کننده خاویار حدود ۵ تا ۶ برابر ارزش تجارت قانونی آن بود. همین مساله سبب شده تا شمار ماهی های تولید کننده خاویار در دریای خزر کاهش چشمگیری پیدا کند.
این تجارت غیر قانونی خاویار و ماهیهای خاویاری در شرایطی که این گونه از ماهیها تنها نیمی از عمر خود قئذت باروری دارندو گاهی هر پنج سال یک بار تولید مثل می کنند آسیب زیادی به صنعت تولید ماهی های خاویاری در دریای خزر وارد می کند.
همین مساله سبب شد تا در ماههای آغازین سال جاری میلادی مجمع بین المللی تجارت گونه های در حال انقراض سازمان ملل صادرا ت خاویار و ماهیهای خاویاری را محدود کرد.
دانشمندان این مرکز پیشنهاد کردند سالانه تنها ۱۰۰ ماهی استروژن- خاویاری- در کل دریای خزر صید شود و برخی دیگر نیز خواستار ممنوعیت صید این ماهی گرانقیمت شدند و طرح توسعه مزارع پرورش ماهیهای خاویاری را ارایه دادند.
پیش از وضع محدودیت در تولید و صادرات ، قیمت هر پوند خاویار صادراتی ایران معادل ۲۹۶۰ دلار امریکا بود اما پس از اجرای طرح محدودیت صادرات قیمت هر پوند خاویار به بیشتراز ۵ هزاردلار رسید.
● ارزش بازار قانونی خاویار
به گزارش مجمع بین المللی تجارت سازمان ملل بازار قانونی خاویار در برگیرنده ۹۰هزار کیلو گرم خاویار در هر سال و ارزش بازار قانونی ۲۶۵ میلیون دلار است.این در حالیست که خاویار عرضه شده در بازار سیاه نیز همین میزان است با این تفاوت که با قیمتی بالاتر مبادله می شود .
در ماههای آغازین نیمه دوم سال جاری قیمت هر پوند ماهی خاویاری به ۳۰۰ دلار رسید و کشاورزانی که ماهی های بلوگای ماده – یکی از گونه های خاویاری- را صید می کردند برای یک ماهی ۵۰ پوندی بین ۱۰ تا ۱۵ هزار دلار دریافت می کردند.
ارزش صنعت صید ماهی های خاویاری در آذربایجان بیشتر از ۸۰ میلیون دلار در سال است. این در حالیست که کشور در نظر دارد با افزایش صید میزان تولید خود را به روزانه ۳۰۰ تن ماهی و خاویار برساند.
● سهمیه صید
درزمان شوروی سابق سهم زیادی از آبها در اختیاراین کشوربود. دراین زمان دولت شوروی قانون مدونی برای صید این دسته از ماهیها وضع کرد ولی بعد از فروپاشی این سرزمین هر یک از کشورها قانون تازه ای تدوین کردند و همین مساله صید را افزایش داد.
دانشمندان بر این باورند که شمار ماهی های خاویاری طی یک قرن اخیر ۹۰ درصد تنزل یافته است ودر صوت ادامه این روند تا ۱۰ سال آینده هیچ ماهی تولید کننده خاویار در دریای خزر باقی نخواهد ماند.
آنها مهمترین مساله را صید غیر قانونی توسط افراد نا آشنا به این گونه گرانقیمت می دانند. زیرا این افراد حتی جنس نر و ماده این ماهی را نیز تشخیص نمی دهند و پس از صید بی درنگ اقدام به باز کردن شکم ماهی می کنند.
در سال ۲۰۰۷ میلادی سهمیه صید ماهی های خاویاری در کشورهای حوزه دریای خزر ۱۰۷۱ تن اعلام شد. از این میزان ۴۵۰ تن سهم ایران ، ۲۸۶ تن سهم روسیه ، ۱۸۲ تن سهم قزاقستان ، ۹۰ تن سهم آذربایجان و ۶۳ تن سهم ترکمنستان است.
ایران اجازه دارد ۴۷ درصد از تولید خود را به بازارهای صادراتی عرضه کند. طبق این قانون کشور روسیه ۴/۲۶ درصد ، قزاقستان ۵/۱۴ درصد، آذربایجان ۳/۷ درصد و ترکمنستان ۸/۴ درصد از تولید خاویار و ماهی خاویاری خود را به بازارهای جهانی عرضه خواهد کرد.

نویسنده : مونا مشهدی رجبی

منبع : دیپلماسی ایران