امواج ارسالی از شرم‌الشیخ

فعل و انفعالا‌ت اخیر در روابط ایران و آمریكا و اعلا‌م مذاكره قریب‌الوقوع تهران- واشنگتن پیرامون تحولا‌ت عراق، امواج اراده‌ای است كه بندر شرم‌الشیخ را پیموده و به ساحل ناآرام خشونت‌های عراق و كرانه منجمد روابط جمهوری اسلا‌می و ایالا‌ت متحده رسیده است.
مذاكره آتی ایران و آمریكا درباره عراق از بعد محتوایی، پیامد مشتركی است كه میهمانان نشست شرم‌الشیخ بر آن توافق كردند و بیشتر به بازنگری در قانون اساسی عراق مبتنی است، در این فرآیند سعی در بازنگری در روند بعث‌زدایی شده و توافق شده اهل تسنن در هرم قدرت عراق جایگاهی فراتر از آنچه كه هست بیابند.
گرچه در عراق اصل بر تقسیم قدرت بر اساس اصول دموكراتیك است و امكان نادیده گرفتن شیعیان در بافت جمعیتی با لحاظ كثرت عددی آنها وجود ندارد اما در اصلا‌حات پیش‌رو سعی شده اهل سنت فراتر از كمیت و جمعیت خود جایگاه مطلوب‌تری در سلسله مراتب قدرت در عراق بیابند. مذاكره با ایران می‌تواند هم جنبه پیشگیرانه داشته باشد و هم جنبه تسریع‌كننده.
آیت‌ا... العظمی علی سیستانی با تغییر قانون اساسی عراق موافق نیستند. علا‌وه بر آن تغییرات مطروحه در قانون اساسی عراق امكان كسب حمایت سنی‌ها به قیمت عدم رضایت شیعیان را دارد و این امر می‌تواند آغازگر شكافی در بین همسایگان عراق (ایران در مقابل كشورهای سنی‌مذهب- اردن، عربستان‌سعودی، مصر و كویت) باشد و توافق پیشاپیش ایران با تغییرات در قانون اساسی عراق می‌تواند به عامل پیشگیری از شكاف احتمالی تبدیل شود.
توافق ایران با این بند از بیانیه كنفرانس شرم‌الشیخ نیازمند گام‌های عملی تهران بود كه می‌تواند به مهم‌ترین فراز مذاكره ایران و آمریكا تبدیل شود. به واقع آمریكا درصدد است تا در صورت چرخش شیعیان به سمت ایران در پی ارتقای جایگاه سنی‌ها از واكنش تهران اطمینان حاصل كرده و حركت‌های داخلی را نیز تحت كنترل خود درآورد.
اقبال آمریكا به ایران و تلا‌ش برای جلب مساعدت آن برای تغییرات در سلسله مراتب قدرت عراق حاكی از بهره‌گیری واشنگتن از پتانسیل‌های تهران در عراق جهت تسهیل و تسریع در روند بازنگری قانون اساسی است.
همین امر بعد شكلی مذاكره ایران و آمریكا را معماری می‌كند. با ایران به عنوان یك همكار دارای احساس مسوولیت در عراق گفت‌وگو می‌شود نه به عنوان متهم در افزایش ناآرامی‌ها.
اعلا‌م رسمی مذاكرات هم گواه عزم و اراده طرفین بر كسب نتیجه دلخواه و ورود به مرحله‌ای است كه تهران- واشنگتن درصدد مدیریت بهینه آن هستند. همین امر كه درخواست مذاكره به صورت علنی و از طریق سفارت سوئیس (به عنوان حافظ منافع ایالا‌ت متحده در ایران) ارائه می‌شود و مذاكرات آشكار انجام می‌گیرد می‌تواند دال بر فرآیند مذاكره- نتیجه در حل بحران امنیتی و سیاسی عراق باشد.
در غیر این صورت مذاكرات می‌توانست به صورت سری و محرمانه در كشوری ثالث انجام شده و در صورت كسب نتیجه مثبت، علنی شود؛ همانند الگوی مذاكره چین و آمریكا در دوره نیكسون. گفت‌وگوی ایران و آمریكا در شرایطی كه طرفین همدیگر را اشغالگر و اخلا‌لگر می‌نامند پرده از واقعیتی دیگر می‌گشاید و آن اینكه ادبیات گفتاری تهران- واشنگتن در منطقه چندان سنخیتی با بنیان‌های رفتاری آنها در برخورد با مساله عراق ندارد.
به دیگر سخن رد و بدل شدن اتهامات میان طرفین- دخالت ایران در امور داخلی عراق از سوی آمریكا و افزایش ناآرامی‌ها در منطقه با حضور آمریكا از سوی ایران- تنها جنبه گفتاری و در سطح واكنش‌های لفظی دارد؛ همانند عكس‌العمل‌ایران به محكومیت دولت تهران در دادگاه‌های محلی ایالا‌ت متحده.
تهران در واكنش به موج اتهامات آمریكا مبنی بر اخلا‌ل در امور داخلی عراق، آمریكا را اشغالگر دانسته و یگانه راه بازگشت امنیت و ثبات در عراق را خروج نیروهای آمریكایی عنوان می‌كند اما در همین حین با حمایت از دولت عراق عملا‌ گام در راه ثبات آن برداشته و فارغ از انتقادات خود از حضور آمریكایی‌ها در پی یافتن فرمولی برای استقرار امنیت در عراق برآمده است. ‌

دكتر داوود هرمیداس باوند
استاد روابط بین‌الملل

منبع : روزنامه اعتماد ملی