شیوه‌های دیپلماسی دولت نهم

شایسته این است که این منشور پیشنهادی عملی ائتلاف توسط اصحاب دیپلماسی مورد مداقه قرار گیرد و در مذاکرات به عنوان یک برگ برنده از آن استفاده شود.
دولت نهم در راستای استراتژی "دیپلماسی فعال" که از برنامه های اعلامی خود می داند درصدد اعمال تحرکات و شیوه های جدید به باز تولید مبانی اصولی سیاست خارجی ج.ا.ا برآمده است. با نظر داشت این رویکرد،‌ هرچند مدت زمان کافی برای واکاوی درون ساختاری سیاست خارجی دولت نهم سپری نشده است لکن می توان در این چرخه زمانی نیز برخی گزاره های مفهومی را از پویش کنونی دیپلماسی جدید کشف نمود که در ذیل بدان اشاره می نمائیم.
الف) آرمانگرایی واقعه بینانه: واقعیت این است که نوسان بین واقع گرایی و آرمان گرایی، یکی از چالش های نظری در سیاست خارجی ج.ا.ا به شمار می آید که دارای نمودها وتجلیات عینی در عرصه عملیاتی و اجرایی نیز بوده است. به طوری که موج هایی تفکیکی از آرمان گرایی و واقع گرایی را از فاصله سال های ۸۴-۱۳۶۳ می توان مشاهده کرد. در واقع ، تصمیم گیران دستگاه دیپلماسی کشور، با این پرسش روبه رو بوده اند که آیا باید با رویکرد آرمان گرایانه ، ضمن تأکید بر صدور انقلاب و پافشاری بر ارزش ها ، خواستار تغییری فاحش و بنیادین در ساختار ناعادلانه نظام بین المللی شوند یا رویکرد واقع گرایانه ، با عنایت به محذورات و مقدورات، رفتاری محتاطانه و عمل گرایانه را در پیش گیرند. با تفسیر راهبرد دعوت به "تبیین عقیده" به جای "ترویج عقیده" تنها در صورت متجلی شدن جمهوری اسلامی به عنوان یک کشور مسلمان پیشرفته در عرصه تکنولوژی، آگاه جمهوریت و اسلامیت نظام را قابل اقتدا درعرصه منطقه ای و فرامنطقه ای تلقی نمایند. رویکرد دیگری که کمتر مورد مداقه قرار گرفته است تلاش هایی نظری و عملی کم رنگی است که برای تلفیق آرمان گرایی و واقع گرایی صورت پذیرفته است تا از این رهگذر راه حلی برای رفع چالش نظری وعملی مزبور ارائه گردد. مقوله ای که اکنون محور اصلی دیپلماسی دولت نهم در عرصه سیاست خارجی می باشد. به طوری که دولت نهم بر عینیاتی از قبیل تنظیم مناسبات سیاسی براساس مراودات اقتصادی ، عنایت خاص به گزاره عدالت بین المللی و روابط عادلانه تأکید دارد. و تا حدودی نیز به تلفیق آرمانگرایی و واقع گرایی یعنی آرمان گرایی واقع بینانه نزدیک شده است. نکته این است که دولت نهم با عنایت به این که ایستار آرمانگرایی و واقع گرایی در یک چرخه بعد از پیروزی انقلاب به صورت موج هایی خود را نشان داده است و این تناوب باعث انفعال و یا کند شدن رسیدن به اهداف شده است. سعی در عملیات نمودن رهیافت "آرمان گرایی واقع بینانه" دارد . از سوی دیگر دادن نکته اساسی دیگری نیز هست و آن، اینکه عدم تحول در ادبیات گفتمانی سیاست اعلامی به دلیل نبود گفتمان چتر گونه و فراگیری که بتواند از اصلاح نمی‌خواهد تمایزها و کثرت‌ها، وحدت و هویت واحدی ایجاد کند و نوعی قاعده مندی و ساماندهی در کثرت ها به وجود آورد که بازتاب دهنده صداهای مختلف و در برگیرنده و راهنمای عمل باشد . آنچنانکه دولت دکتر احمدی نژاد با باز تولید گفتمان عدالت این خلاء را کم جلوه نموده است .
ب) گذار از استراتژی تهاجمی منفعل: اصطلاح "تهاجمی منفعل" به معنای مهاجم بودن در سیاست های اعلانی است. لکن رهیافت "تهاجمی فعال" که رویکرد دولت نهم در سیاست خارجی بر مبنای آن تعریف می شود به مفهوم مهاجم بودن در عمل و شروع از خود در عین جدی بودن و عدم خشونت می‌باشد. که البته اپوزیسیون حاشیه سیستم وبرون سیستمی سعی در خلط بحث بین دو مفهوم خشونت و جدی بودن دارد . پرواضح است که از منتظر روانشناسی سیاسی جدی بودن، حاکی از برنامه ریزی دقیق و معقول و پیگیری برای اجرای آن است و با گزاره خشونت، نسبت "تباین" دارد . با تدفیق در سخنان رئیس جمهوری هنگام دریافت اعتبار نامه سفیر انگلیس در تهران که ایشان گفت : انگلیس باید اشتباهات تاریخی خود در ایران را در آینده جبران نماید" می توان تجلی "استراتژی تهاجمی فعال" را مشاهده نمود.
پ) مطابقت با قانون اساسی: براساس قانون اساسی ج.ا.ا اولویت های سیاست خارجی ایران برقراری رابطه به ترتیب با کشورهای همسایه ، کشورهای اسلامی ، کشورهای جهان سوم و کشورهای توسعه یافته بر حسب تأمین نیازها می باشد. در این مورد در یک سطح کلان تحلیل و نگاهی بر مراودات یکساله اخیر دستگاه دیپلماسی می توان به این مفهوم دست یافت.
ت) نقش ویژگی های شخصی رئیس جمهور : بدیهی است، هنگامی که یک نخبه فکری و یا ابزاری برمسند ریاست جمهوری قرار می گیرد، انتظارات معقول در سطوح مختلف از جمله سیاست خارجی از ایشان توقع می رود . با این نگاه ، نقش رئیس جمهور در به حرکت آوردن چرخ های دیپلماسی نیز بسیار تعیین کننده است. در این میان ویژگی های شخصی رئیس جمهور (دکتر احمدی نژاد) که نشان از علاقه ایشان در پیگیری منافع ملت در عرصه بین المللی همچون در عرصه سیاست داخلی دارد- سفر به کشورها شرکت در کنفرانس های بین المللی و ... به عنوان رئیس جمهور _ بسیار تأثیر گذار است.
ث) تلاش برای ایجاد پارادایم عملی ائتلاف: بر خلاف برخی از نظریه پردازان روشنفکر سیاست خارجی در کشور بنابر آنچه به عقیده خود دلایل غیر ممکن بودن ائتلاف عملی می دانند، جمهوری اسلامی را ناتوان در ایجاد دیپلماسی شبکه‌ای (پارادایم عملی ائتلاف) جلوه می‌دهند، دکتر احمدی نژاد با ارائه پیشنهادات عملی خود در کنفرانس سران اسلامی در عربستان و همچنین در سفر به مالزی نشان داد که می توان تنها با بازبینی توانائیهای کشورهای اسلامی و درک دوباره محیط بین المللی به یک پارادایم عملی ائتلاف دست یافت . اقدامی که امروزه از آن به عنوان هنر دیپلماسی یاد می شود. شایسته این است که این منشور پیشنهادی عملی ائتلاف توسط اصحاب دیپلماسی مورد مداقه قرار گیرد و در مذاکرات به عنوان یک برگ برنده از آن استفاده شود.
ج) رابطه ساختار کارگزار در دولت نهم: در بحث ساختار _کارگزار که چگونگی تأثیر متقابل کنش اجتماعی و ساختار بر یکدیگر مطالعه می شود می توان یک رابطه حلقوی تصور نمود . براساس مدل فوق آگاهی و بینش کارگزار اسلامی که در دولت نهم بازتولید گردیده است ضمن این که تحت تأثیر ساختار و پیامدهای تصمیم یا، بی‌تصمیمی می باشد از نظر شناخت شناسی متأثر از جهان بینی و ایدئولوژی اسلامی و اصول گرایی نیز قرار می گیرد . با عنایت به این مسئله دولت نهم رخدادهای ساختار بین المللی را رصد می کند. به طوری که رئیس جمهوری در حمله اخیر رژیم صهیونیستی به لبنان ، احتمال حمله آن رژیم به سوریه را به منزله حمله به جهان اسلام دانست. ضمن این که از زاویه ای دیگر براساس نظریه ساختار کارگزار ،همواره ارتباط متقابل و دیالکتیک میان دیپلماسی دولت نهم و محیط بین الملل وجود دارد. لکن آنچنان که گذشت این "رابطه دیالتیک" متصف به گزاره های بازتولید شده شجاعت (واکنش به موقع و معقولانه) ، جدی بودن و درک صحیح از تحولات پیرامون گردیده است.
چ) رویکرد تجویز گرایانه: این که در دولت نهم رویکرد تحلیل گرایانه جای خود را به "رویکرد تجویز گرایانه" و تأکید بر بایسته‌ها واگذار نموده است بعلاوه فهم رفتاری دقیق رئیس جمهور و درک عمیق کارگزاران سیاست خارجی از مقدورات و محذورات درون و برون محیطی، منعبث از فرهنگ غنی تاریخی و تمدنی ایران اسلامی است. ملاحظه نمایید اگر چین به راحتی اجازه بازیگری به آمریکا در محیط پیرامون خود را نمی دهد و یا تصمیمات اقتصادی آن را نمی پذیرد نشأت گرفته از تاریخ و فرهنگ کهن چین است. اگر آلمان تقاضای کرسی دائم شورای امنیت را دارد به‌این خاطر است که در داخل خود نه تنها احساس قدرتمندی بلکه باور به آن دارد . اگر هند سعی دارد در سیاست خارجی هسته ای خود مستقل عمل کند به این دلیل است که این کشور حجم دارد، مساحت دارد، پشتوانه اقتصادی و فنی دارد و ژئوپلوتیک آن رفتار خاصی را هدایت می کند . بنابراین اگر دولت نهم در عرصه بین المللی «تجویزی» می اندیشد ریشه بازیابی پایه های تأسیسی و یا نوبنیاد فعلی سیاست خارجی ج.ا.ا دارد .
ح) ایجاد شوک به بدنه دیپلماتیک نظام : واقعیت این است که رئیس جمهور به این حقیقت دست یافته است که بدنه دیپلماسی نظام از اغمای دیپلماتیک رنج می برد و در این زمان یکی از ابزارهای اصلی برای قوت یابی سیستم، وارد نمودن شوک به بدنه دیپلماسی نظام است. با این رویکرد، رئیس جمهور مباحثی از قبیل هولوکاست ، گفتمان در خصوص حقوق بشر ، اضمخلال رژیم صهیونیستی و نظام سلطه را مطرح نمود که چه این‌که در یک نگاه موشکافانه از یک زاویه دیگر می‌توان از اعلام این مسائل بازبینی توانمندیهای بالقوه ج.ا.ا از یک طرف و پوشالی بودن مبانی دیپلماسی غرب و لیبرالیسم را استناج نمود . سخن پایانی این‌که علی رغم اقدامات و تحرکات مثبت دولت نهم در عرصه سیاست خارجی ، نکته اساسی این‌که این گونه مسائل بایستی ساختاری گردد تا در پارادیم نظری ایجاد شده و ساختار تأسیسی موجود، دیپلماتها و دیپلماسی کشور جهت دفاع از مصالح ملی و ارزش ها اسلامی درعرصه بین المللی رشد و پرورش یابد. در غیر این صورت تحرکات مثبت اخیر، به حد اقدام مقطعی تقلیل خواهد یافت که این امر موجب "واگشت انفعال" به سیاست خارجی کشورمان خواهد شد و پیامدهای خاص خود را خواهد داشت.

عبدالله حاجی زاده
منبع: مرکز اطلاع رسانی بصیرت

منبع : سایت بصیرت