گنج های پنهان افغانستان

افغانستان از نظر معادن و ذخایر زیر زمینی، کشوری غنی محسوب می شود، اما بیشتر این ذخایر بنا به مشکلات داخلی از جمله جنگ و اقتصادِ ضعیف دست نخورده باقی مانده است. به گفتۀ مقامات وزارت معادن افغانستان این کشور هنوز تنها در مورد پنج در صد از مواد معدنی و ده درصد از منابع نفت و گاز خود آگاهی دارد. تحقیقات اخیری که توسط بخش زمین شناسی سازمان فضایی آمریکا )ناسا( در مناطق مختلف افغانستان انجام شد نشان می دهد که میزان منابع زیر زمینی نفت در شمال افغانستان دوازده تا پانزده برابر و منابع گاز پنج تا شش برابر بیشتر از برآوردهای قبلی است و میزان دیگر ذخایر زیر زمینی از جمله معادن ذغال سنگ، حدود ۲۰ برابر بیشتر از مقداری است که بیش از این تخمین زده می شود.
مسئولین امور و کارشناسان مسائل اقتصادی معتقدند که استخراج معادن و ذخایر زیر زمینی، در پنج تا شش سال آینده، افغانستان را از ناحیه مصارف داخلی از کمک های خارجی بی نیاز خواهد کرد.
از آقای سید مسعود استاد اقتصاد دانشگاه کابل خواستیم که از وضعیت معادن و ذخایر زیر زمینی افغانستان معلوماتی را به ما ارائه کنند و به این سئوال پاسخ دهند که معادن و ذخایر زیر زمینی افغانستان چه نقشی می تواند در توسعه و انکشاف این کشور داشته باشد.
مسعود:(یکی از کشورهایی که تا کنون از ۹۹ درصد معادن خود استفاده نکرده است، افغانستان است. معادن در افغانستان فوق العاده زیاد است و خوش بختانه در قسمت شمال منابع نفتی و گازی خوبی داریم که ۳۶/۳ میلیون متر مکعب گاز و ۶/۳ میلیارد نفت را دارا می باشد. همچنان در مراکز مخزن ذغال سنگ و آهن داریم و در جنوب مس عینک و غیره را داریم. ما دارای معادن غنی هستیم و تمام معادن زیرزمینی ما دست نخورده باقی مانده است و سرزمین ما سرزمینی است که می توان گفت بالاترین ارزش های منطقه ای را دارا است. اگر ما به چنین ارزش ها دست یابیم و به صورت درست از آنها بهره برداری نمائیم من فکر می کنم که نقش این معادن در پیشرفت و توسعه اقتصادی افغانستان در کوتاه مدت باعث شگفتی خواهد شد. از این لحاظ من فکر می کنم که رونق چنین ارزش هایی باعث انکشاف کشور می شود. من فکر می کنم که یکی از بهترین معادنی که می تواند به حیث ماشین لوکوموتیو انکشاف اقتصادی افغانستان به حساب بیاید، همین معادن زیر زمینی است که دست نخورده باقی مانده است. ولی با توجه به اوضاع کنونی در افغانستان ما نمی توانیم به این زودی ها از معادن خود به صورت درست در جهت منافع ملی استفاده کنیم. بهترین وقت استفاده از این معادن هم اکنون است که می تواند برای توسعه اقتصادی افغانستان ماشین متحرکی باشد اما به دلیل این که دولت ظرفیت ندارد، معادن را به فروش می رساند. به عنوان مثال معادن سمنت، معادن ذغال سنگ و معادن مس عینک را در اختیار بخش خصوصی گذاشته است و معادن حاجی گک و گاز شمال هم در حال خصوصی سازی است. من فکر می کنم که اگر دولت ملی و حاکمیت ملی را به وجود بیاوریم و خارجی ها دست اندازی صریحی به معادن ما نداشته باشند و در غارت دارایی های ما بدون پرده که هم اکنون شروع کرده اند مراعات نمایند من فکر می کنم که آن زمان است که ما باید از معادن خود استفاده کنیم.)
دیدگاه های آقای فضل احمد جویا دیگر کارشناس اقتصادی افغان را در این رابطه این چنین است:
جویا: (مجموعاً تا جایی که من اطلاع دارم در افغانستان بیشتر از ۴۰۰ منبع معدنی شناسایی شده است و در حدود ۱۰۰ منبع معدنی بعد از تحقیقات وجود دارد که مورد استفاده قرار بگیرند که از این جمله مس و بخش معادن فلزات و اشیای قیمتی و سایر مواد در افغانستان وجود دارد که از طریق نهادهای مربوطه در افغانستان روی آن ها کار صورت می گیرد و وزارت معادن و صنایع طی یکی دو سال گذشته کوشش کرده است که روی این منابع کار شود که تا به حال مطالعات صورت گرفته است. آمار و ارقام نشان می دهد که زیادتر از ۱۰۰۰ منبع معدنی در افغانستان وجود دارد و اگر افغانستان توانایی داشته باشد که این معادن را استخراج و مورد بهره برداری قرار دهد ارزش بیشتر از ۵۰۰ تریلیون دلار ذخایر زیر زمینی افغانستان پیش بینی شده است که به وسیله این دارایی های خدادادی، افغانستان به پیشرفت برسد. چندی پیش قراردادی در استخراج معدن مس عینک، با یک کمپنی چینی بسته شد و حدوداً ۷/۲ میلیارد دلار در بخش سرمایه گذاری به اینجا اختصاص داده شد که اگر این منبع معدنی در آینده ای نزدیک استخراج شود در حدود ۳۰۰۰۰ نفر که ۱۰۰۰۰ نفر به شکل مستقیم و ۲۰۰۰۰ نفر به شکل غیر مستقیم فرصت های شغلی به دست خواهند آورد. سالانه حدود ۵۰۰ میلیون دلار از منابع کشور بهر برداری شود عاید دولت تنها از استخراج این معادن می تواند تأمین شود. ما به امکانات فراوانی نیاز داریم که اگر فرصت های مناسب سرمایه گذاری به وجود بیاید من مطمئن هستم که دولت از این حالت فعلی به حالت بی نیازی می رسد و امکانات و اشتغال و کار برای مردم افغانستان فراهم می شود. ما می توانیم از منابع داخلی خود سهولت های بیشتری را هم برای دولت و هم برای ملت فراهم کنیم .)
همان گونه که حتماً در جریان قرار دارید اخیراً مجلس نمایندگان افغانستان قانون نفت و گاز این کشور را در شش فصل و ۷۱ ماده تصویب کرد که مطابق آن به نهادهای خارجی که در استخراج نفت و گاز فعالیت کنند، اجازه داده می شود که شریک افغانستانی برای خود انتخاب کنند. در همین جهت سال گذشته اعلام شد که دو شرکت آمریکایی و روسی، نفت و گاز شمال افغانستان را به صورت مشترک استخراج و دو شرکت افغان با آنان همکاری خواهند کرد. این در حالی است که در دیگر پروژه های استخراج معادن زیر زمینی افغانستان به دلیل عدم توانایی دولت این کشور، استخراج این معادن به شرکت های خارجی سپرده شده که می توان قرارداد به واگذاری استخراج معادن مس عینک به یک شریک چینی اشاره کرد. با این توصیف به نظر می رسد که در آینده نیز بسیاری از معادن و منابع زیرزمینی افغانستان برای بهره برداری به شرکت های خارجی واگذار خواهد شد. این موضوع را با آقای سید مسعود استاد اقتصاد دانشگاه کابل در میان می گذاریم که آیا با واگذاری منابع زیر زمینی افغانستان بدون مطالعه دقیق به شرکت های خارجی می توان آینده روشنی را برای توسعه و انکشاف افغانستان ترسیم کرد.
مسعود: (از لحاظ کارشناسی اگر بررسی کنیم یقیناً می توان گفت که چنین چیزی نیست. ولی دولت معادن را به فروش می رساند. زیرا طبق تعهداتی که در مقابل جهان انجام داده است که تا سال ۲۰۱۳ باید عواید داخلی را تأمین کند و تا ۵ سال دیگر ۷ میلیارد دلار را در کنار ۴۴ میلیارد دلاری که جهان برایش می دهد که جمع آن به ۵۱ میلیارد دلار می رسد باید این ها آماده بسازد و از این لحاظ است که این ها تلاش می کنند که معادن را به فروش برسانند. این در حقیقت واگذاری معادن ما به سکتور خصوصی نه به منظور بالا بردن تولید و کیفیت است بلکه واگذاری این ها برای رسیدن به یک عاید است زیرا سیاست عایدی دولت مطرح است نه سیاست تولیداتی و اجتماعی دولت. از این لحاظ من فکر می کنم که چنین حرکاتی درست نیست بلکه حرکاتی است که فقط سیاست عایداتی دولت را نشان می دهد که در مقابل هم پیمانان خارجی اش نشان دهد و آن ها را وادار کنند که ۵ سال دیگر ۷ میلیارد دلار دیگر را بپردازند.)
برخی از کارشناسان علت حضور نیروهای خارجی در افغانستان را ابتدا انگیزه اقتصادی و سپس سیاسی ذکر می کنند. به گفتۀ آنان وجود معادن نفت و گاز، سنگ آهن، ذغال سنگ، مس، روی، اورانیوم، سنگ های نما و تزئینی در افغانستان باعث شده است تا در آینده نزدیک کشورهای خارجی افغانستان را ترک نکنند. از آقای جویا پرسیدیم که دولت افغانستان چه تدابیری را باید بیاندیشد که منافع ملی و مردمی این کشور مورد سوء استفاده و تعارض کشورهای فرا منطقه ای قرار نگیرد و با توجه به ثروت عظیم زیر زمینی افغانستان، این کشور همچنان با اقتصاد وابسته مواجه نباشد. در این زمینه نظر آقای جویا چنین است:
جویا: ( یقیناً اگر داوطلبی برای سرمایه گذاری روی منابع زیر زمینی افغانستان به شکل شفاف صورت بگیرد. و در این بخش ها به شکل درست سرمایه گذاری شود و به صورت شفاف ساماندهی شود می توان از این امکانات شرکت های خارجی به طور مؤثر استفاده نمود. تا جایی که ما اطلاع داریم استخراج معدن مس عینک از دو سال بدین طرف داوطلبین زیادی داشته است که بالاخره به شرکت چینی داده شد. و من فکر می کنم که نظریات و طرز تفکرات گوناگونی از سوی دانشمندان ما مطرح می شود که شروع کار است و باید با حاکمیت شفاف و صادقانه این طرح را پیش برد و شفافیت باید در سرمایه گذاری ها مطرح باشد تا مؤثر واقع شود که از این نظر عایدات زیادی نصیب مردم شود. با در نظر داشت قانون اساسی افغانستان و در نظر گرفتن منابع ملی در افغانستان و حمایت از سرمایه گذاری در افغانستان از سوی مسئولین ذی ربط می توان از این سرمایه گذاری ها به طور مطلوب استفاده نمود. باید رسیدگی دقیق صورت بگیرد و تخلف در کار نباشد و اجازه ندهند که افراد سوء استفاده های شخصی کنند من تا جایی که اطلاع دارم در رابطه با این موضوع سرمایه گذاری صورت گرفته است.)
آقای سید مسعود در این باره نظرش چنین است:
سید مسعود: (ما محتاج به حاکمیت ملی هستیم درست است که ما یک دولت انتخابی داریم، درست است که مسائل سیاسی در افغانستان در جریان است وخارجی ها آمده اند و به ما کمک می کنند ولی احتیاج به حاکمیت ملی داریم. منافع ملی بر اثر حاکمیت ملی به وجود می آید و هر حرکتی که مطابق با منافع ملی باشد به نفع کشور است و هر حرکت ملی مستلزم امنیت که باید دارای دولت سیاسی باشید تا بتوانید تصمیمی آزادانه و مستقلانه در مورد استفاده از دارائی ها بگیرید. از این لحاظ من فکر می کنم تا وقتی که ما چنین ارزش هایی را دوباره به دست نیاوریم، نمی توانیم به صورت درست از منابع خود استفاده کنیم شاید بتوانیم از فروش آن عوایدی را به دست آوریم ولی هیچ گاه نمی توانیم استفاده طویل المدت داشته باشیم. ما محتاج یک حاکمیت ملی هستیم که بتواند تمامی منافع کشور را که نیازمند هستیم تأمین نماید.)

منبع : سایت جامع علمی داکفا