«کرمیت روزولت‌» طراح کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲

«كرمیت روزولت‌» سیاستمدار آرژانتینی‌الاصل امریكا، در ۱۹۱۶ م. در بوئنوس‌آیرس متولد شد. او نوه تئودور روزولت ـ بیست و ششمین رئیس جمهور امریكا (۱۹۰۱-۱۹۰۹) ـ‌ بود و از كودكی به همراه خانواده‌اش به امریكا مهاجرت كرد. كرمیت تحصیلات خود را در دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ به پایان برد و به تدریس همین رشته پرداخت‌.
هنگامی كه فرانكلین روزولت ـ سی و دومین رئیس جمهور امریكا (۱۹۲۳ ـ ۱۹۴۵) ـ در اوایل مهر ۱۳۲۰ ش. «سازمان اطلاعاتی ویژه ریاست جمهوری‌» را تحت مدیریت «ویلیام دونوان‌» تأسیس كرد، كرمیت جوان، در ۲۵ سالگی در این دفتر مشغول به كار شد. اولین كار او پژوهش دربارهٔ ایران و به ویژه قشقایی‌ها بود. كرمیت پس از یك سال فعالیت در این دفتر، جذب «اداره خدمات استراتژیك ـOSS» شد. این اداره مقدمه‌ای بر سازمان اطلاعات مركزی امریكا (سیا) بود. در همین سمت بود كه روزولت در زمستان ۱۳۲۲ ش. نخستین سفر خود را به ایران انجام داد. او در این سفر كه ۳ ماه پس از «كنفرانس تهران‌» صورت گرفت‌ تحقیقاتی راجع به كانون‌های بحران‌خیز و مراكز احتمالی شورش در ایران انجام داد. كرمیت روزولت سپس در تابستان ۱۳۲۵ش ـ اوج حوادث آذربایجان ـ به تهران آمد و پس از ملاقات با شاه بلافاصله عازم جنوب شد و با رؤسای ایل قشقایی ملاقات كرد. كرمیت در این سفر خود را فرزند «فرانكلین روزولت‌» معرفی می‌كرد تا حساسیتی نسبت به سفرش به وجود نیاید. در بازگشت از این سفر بود كه گزارش‌های مطبوعاتی و عكس‌های متعددی دربارهٔ ایل قشقایی در نشریات امریكا منتشر شد و توجه افكار عمومی غرب به مردم آن جلب شد.
مدت كوتاهی پس از سفر دوم كرمیت روزولت به ایران، «نهضت جنوب‌» آغاز شد و «برادران قشقایی‌» خواستار «خودمختاری فارس‌» شدند. این حادثه در تاریخ ایران به عنوان توطئه قوام و سرویس‌های جاسوسی انگلیس و امریكا برای مقابله با اشغال آذربایجان و كردستان توسط ارتش سرخ شوروی به ثبت رسید. كرمیت روزولت در این سالها برای پیشبرد برنامه‌های سیاسی خود از همكاری یك مهره اطلاعاتی ورزیده امریكا ـ جرالد دوهر ـ برخوردار بود كه به عنوان «وابسته عشایری سفارت امریكا» فعالیت داشت.
در اردیبهشت ۱۳۲۶، سازمان «سیا» تأسیس شد و كرمیت روزولت به فعالیت خود در این سازمان جدید ادامه داد.
در تیر ۱۳۲۷، ویلیام كلبی رئیس وقت «سیا» طبق دستورالعمل شورای امنیت ملی امریكا مجاز شد كه به عملیات شبه نظامی و توطئه گرانه در مناطق مختلف جهان دست زند. در پی این تصمیم معاونت اجرایی جدید در «سیا» شكل گرفت‌ و كرمیت روزولت ریاست بخش خاورمیانه‌ای این معاونت را برعهده گرفت‌. او از ۱۳۳۱ش. تحت مسئولیت مستقیم «ریچارد هلمز» قرار گرفت و در بیروت مستقر شد. این در حالی است كه وی به عنوان استاد تاریخ در دانشگاه امریكایی بیروت و ریاست «انجمن امریكایی دوستداران خاور نزدیك‌» از یك پوشش فرهنگی مناسب بهره می‌جست‌. «فردوست‌» در ظهور و سقوط سلطنت پهلوی می‌نویسد: «در اكثر اقداماتی كه در این سالها توسط سیا در خاورمیانه به وقوع پیوسته دست پنهان كرمیت روزولت به عنوان مسئول مستقیم اداره خاورمیانه را باید جستجو كرد. از مهمترین این حوادث كه به وی نسبت داده می‌شود، ماجرای براندازی ملك فاروق و كودتای مشترك ناصر و نجیب در مصر در مرداد ۱۳۳۱ بوده است‌.»
از این رو هنگامی كه كرمیت روزولت در ۱۶ تیر ۱۳۳۲ با گذرنامه جعلی از مرز عراق وارد ایران شد تا توطئه امریكایی ـ انگلیسی ۲۸ مرداد را رهبری كند، فردی آماتور به شمار نمی‌رفت. او تجربه ۱۲ سال پژوهش و كار در مسایل ایران را در اندوخته داشت و طی این سالها فعالیت‌های اطلاعاتی امریكا را در خاورمیانه هدایت می‌كرد. با این همه «كرمیت روزولت‌» با كودتای ۲۸ مرداد به شهرت رسید. وی با نقش خود در این كودتا، محمدرضا پهلوی را برای همیشه مدیون خود ساخت‌. او نخستین دیدار خود را با شاه پس از كودتا چنین شرح می‌دهد:
«راننده مستقیماً مرا كنار پله‌ها برد. آنجا مردی با لباس فراك از من استقبال كرد. تعظیم كوتاهی نمود و مرا به طبقه دوم راهنمایی كرد. شاه در آنجا در اتاق پذیرایی منتظر من بود... موقعی كه به یكدیگر دست می‌دادیم مرد دیگری با لباس فراك با گیلاس‌های كوچك ودكا و خاویار وارد شد... اولین كلمات شاه بسیار موقر و سنگین ادا شد. «من تاج و تختم را از بركت خداوند، ملتم‌، ارتشم و شما دارم‌.» گیلاسش را برداشت و به سلامتی من دستش را بلند كرد و من هم همین كار را كردم‌. هر دو آن را نوشیدیم‌. سپس شاه خندید و گفت‌: خیلی خوشحالم از این كه شما را اینجا می‌بینم‌. خیلی بهتر از داخل ماشین و خیابان باغ است‌.»
پس از كودتا، پیوند كرمیت روزولت با ایران قطع نشد، بلكه ابعادی دیگر یافت‌. وی در ۱۳۳۷ ش. پس از ۱۷ سال كار اطلاعاتی، از «سیا» كناره گرفت و به كار خصوصی پرداخت. او به استخدام كمپانی «گلف‌» ـ یكی از ۵ شركت قدرتمند نفتی جهان، درآمد و معاون این كمپانی در «امور روابط با دولت امریكا» شد. كمپانی نفتی «گلف‌» با ۷% سهم‌، از اعضای كنسرسیوم بود كه در دوران دولت زاهدی بر نفت ایران چنگ انداخته بود‌. با تثبیت شاه در ایران‌، كرمیت روزولت از سوابق دوستی‌اش با محمدرضا پهلوی سود برد و فعالیت‌های خود را در ایران متمركز ساخت. او در ۱۳۴۳ش. از كمپانی «گلف‌» خارج و یك شركت دلالی در واشنگتن تأسیس كرد كه حكومت شاه مشتری اصلی آن بود. بدینسان‌، روزولت «پاداش‌» خود را از محمدرضا دریافت داشت و در سالهای ۱۳۴۳ ـ ۱۳۵۷ دلال معتبر معاملات اسلحه امریكا با ایران بود. كرمیت روزولت در معامله یك میلیارد دلاری خرید هواپیماهایF-۵ از كمپانی «نورتروپ‌» امریكا واسطه اصلی بود و در معامله هواپیماهای F-۱۴با كمپانی «گرومن‌» نیز نقش داشت‌. شاه هیچگاه دین خود را به روزولت فراموش نكرد و پس از سقوط نیز در مصاحبه‌های خود از او به عنوان «دوست من آقای روزولت‌» یاد كرد.
--------------------------
۱. Office of strategic services
۲. كنفرانس تهران با حضور چرچیل، روزولت و استالین ـ رهبران انگلیس، امریكا و شوروی ـ از ششم تا نهم آذر ۱۳۲۳ در تهران تشكیل شد.
۳. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی؛ مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ ج دوم؛ ص ۲۲۱.
۴. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی؛ همان؛ ص ۲۲۳.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی