شناخت خواص ”گیاهان داروئی“

گیاهان از همان آغاز تمدن بشری در درمان‌های داروئی به کار برده می‌شدند و حتی بعضی از مشتقات آنان مانند آسپرین، رورپین و گلیکوزیدهای قلبی نقاط اتکای اصلی در دارو درمانی بوده‌اند.
امروزه نیز داروهای گیاهی سهم بزرگی از فرآورده‌های داروئی تجارتی ساخته شده را به خود اختصاص داده‌اند که برای مثال می‌توان افدرین از گیاه افدرا، دیژیتوکسین از گل انگشتانه، سالیسین از درخت بید و رزرپین ار گل مار را نام برد و حتی کشف‌ داروی ضدسرطان Paclitanel از گیاه سرخدار، بر نقش گیاهان به‌عنوان یک منبع جاودانه برای طب مدرن تأکید مضاعفی می‌باشد.
اگرچه با توسعه صنایع داروئی در اوایل قرن بیستم، داروهای گیاهی تا حد زیادی اعتبار و ارزش خود را نسبت به داروهای جدید صناعی در بین اطباء از دست دادند. اما در دهه اخیر اقبال دوباره‌ای برای مصرف داروها و فرآورده‌های گیاهی ـ طبیعی به وجود آمده است. در این میان از آن‌جائی که با وجود فلور متنوع گیاهی ایران، هنوز گیاهان داروئی به‌صورت کاملاً علمی و مستند معرفی نشده‌اند، از این‌رو سعی داریم در حد مقدور خود و در جهت اطلاع‌رسانی نسبت به معرفی این نوع گیاهان اقدام کنیم.
● سیر
Allium satvum L. (Liliaceae) Garlic
▪ ریخت‌شناسی گیاه:
گیاه چندساله سیر که ارتفاع آن به ۱۰۰ ـ ۳۰۰ سانتی‌متر می‌رسد، گل‌هائی به رنگ صورتی کمرنگ یا سبز متمایل به سفید داشته و هر بوته (Bulb) آن شامل ۲۰ ـ ۸ حبه می‌باشد.
▪ محل رویش:
سیر در غالب نواحی ایران به‌خصوص نواحی شمالی پرورش می‌یابد.
▪ زمان برداشت:
زمان برداشت محصول از اواخر تیر تا مهر ماه می‌باشد.
▪ قسمت مورد استفاده:
بوته (Bulb)
▪ کاربرد درمانی:
خلط آور، ضدگرفتگی عضلانی، ضدعفونی کننده، ضدباکتری، ضدویروس، افزایش دهنده گلبول سفید، کاهش دهنده فشار خون و ضد کرم است.
به‌طور سنتی جهت درمان برونشیت مزمن، سرماخوردگی راجعه، سیاه‌سرفه و آسم ناشی از برونشیت مصرف می‌شود.
▪ آثار فارماکولوژیک:
مهارکننده سنتزلیپیدها، کاهش دهنده فشار خون، مهارکننده و افزایش دهنده فیبرینوژن سرم می‌باشد و اثرات آنتی‌ترومبولیتیک نیز دارد.
▪ احتیاط مصرف:
با داروهای ضدانعقاد و کاهش دهنده‌های قند خون تداخل دارد و خاصیت ضدانعقادی داروهای ضدالتهاب نظیر آسپیرین را تشدید می‌کند. سیر با اسیدهای چرب موجود در روغن ماهی در سینرژیسم است. در صورت مصرف خام، سیر باعث تحریک دستگاه گوارش می‌شود.
▪ منع مصرف:
در زمان شیردهی و بارداری توصیه نمی‌شود.
▪ ترکیبات شیمیائی: اسانس (آلی‌سین)، مواد معدنی، ویتامین آنزیم (آلینازو پراکسیداز)، پروتئین، چربی، آمینواسید، پروستاگلاندین.
▪ نحوه و میزانن مصرف:
۱) دانه خشک: ۴ـ۲ گرم سه بار در روز، میل شود.
۲) روغن: ۱۲/۰ ـ ۳% میلی‌لیتر سه بار در روز میل شود.
▪ مصرف غذائی: مصارف غذائی بسیاری دارد.
● کرفس
Apium graveolens L. (Umbelliferae) Celery, Marsh parsley, Small parsley
▪ ریخت‌شناسی گیاه:
گیاهی دوساله یا پایا است که ارتفاع آن به ۸۰ ـ ۴۰ سانتی‌متر می‌رسد. با ریشه عمودی و دوکی شکل، ساقه‌ها غالباً متعدد، ایستاده، توخالی، تقریباً زاویه‌دار، سبز، با شاخه‌های ضخیم و کم و بیش گوشتی می‌باشند. برگ‌ها گوشتی، ضخیم با تقسیمات ته‌شانه‌ای با ۵ قطعه واژ مثلثی، گل‌های سفید و مجتمع در چترهای بدون پایه، میوه تقریباً کروی، دوقسمتی و فندقه با پنج پهلوی نازک هستند.
▪ محل رویش:
در سمنان، کوه پیغمبر، دره گز، زابل در سیستان و مکران پراکندگی دارد.
▪ زمان برداشت:
دانه در نیمه تابستان تا پائیز جمع‌آوری می‌شود.
▪ قسمت مورد استفاده:
میوه، ساقه
▪ کاربرد درمانی:
کرفس دارای خواص ضد روماتیسم، آرام‌بخش، مدر ضعیف و ضدعفونی کننده مجاری ادرار می‌باشد. این گیاه برای درمان نقرس، التهاب مجاری ادرار، افسردگی و به‌خصوص آرتریت روماتوئید به کار می‌رود.
▪ آثار فارماکولوژیک:
به واسطه حضور فنالدئید اثرات ضدگرفتگی عضله و آرام‌بخشی دراد و به واسطه آپی‌ژنین اثر مهارکنندگی تجمع پلاکتی دارد.
▪ احتیاط مصرف:
تماس با ساقه کرفس باعث حساسیت نوری و مصرف خوراکی آن باعث واکنش‌های آلرژیک و آنافیلاکتیک می‌شود.
▪ منع مصرف:
در زنان باردار مصرف نشود.
▪ ترکیبات شیمیائی:
اسانس (لیمونین، فنالدئید، بتاسلنین)، کومارین (فورانوکومارین، برگاپتن)، فلاوونوئید (آپی‌ئین).
▪ نحوه و میزان مصرف:
جوشانده: ۲ـ۵/۰ گرم میوه خشک گیاه، سه بار در روز میل شود.
▪ مصرف غذائی:
به‌عنوان ماده‌غذائی به کار می‌رود.
● صبرزرد طبی سگل
Aloe vera L. (Liliaceae) Common aloe, Medicine aloe, Aloe
▪ ریخت‌شناسی گیاه:
گیاهی چندساله با برگ‌های گوشتی، گل آن به‌صورت سنبله به رنگ زرد و نارنجی می‌باشد.
▪ محل رویش:
در ایران به‌صورت کاشته شده موجود می‌باشد.
▪ قسمت مورد استفاده:
شیره برگ‌ها
▪ کاربرد درمانی:
به‌طور سنتی در پمادها و کرم‌ها برای درمان زخم‌ها، اگزما و پسوریازیس اضافه می‌شود. یک گزارش در مورد پائین آوردن قند خون با مصرف عصاره این گیاه وجود دارد. شیره برگ به علت وجود آنتراکینون، به‌عنوان ملین به کار می‌رود. این گیاه برای درمان آکنه، بواسیر، آرتریت، کوفتگی، افسردگی، دیابت، مولتیپل اسکروزیست، زخم‌های معده، سل وحتی نابینائی مصرف می‌شود.
▪ آثار فارماکولوژیک:
آلوسین B موجود در گیاه محرک سیستم ایمنی می‌باشد و به دلیل مهار سنتز پروستاگلاندین‌ها اثرات ضدالتهابی دارد. به واسطه ترکیبات فعال پلی‌ساکاریدی، پروتئین و گلیکوپروتئین، فعالیت فاگوسیتوزیس دارد که در درمان آسم برونشیال بزرگسالان مؤثر است.
▪ منع مصرف:
در دوران بارداری و شیردهی به‌صورت خوراکی مصرف نشود. آب زرد رنگ تلخ تهیه شده از گیاه بر روی پوست مصرف نشود.
▪ ترکیبات شیمیائی:
آنتراکینون‌ها (Aloin, Aloe emodin)، رزین، تانن، پلی‌سارکارید، استرول، اسیدهای آلی، آنزیم، ساپونین، ویتامین، مواد معدنی، مونوسارکارید.
▪ نحوه و میزان مصرف:
۱) تنتور: ۵ قطره با آب قبل از غذا به‌عنوان اشتهاآور میل شود.
۲) آب گیاه: ۵۰ میلی‌لیتر سه بار در روز برای درمان زخم معده مصرف شود.
۳) شیره برگ‌ها: برای بهبود زخم و اگزما، دوبار در روز مصرف شود.

منبع : ماهنامه سرزمین سبز