دعای عرفه منشور جاوید توحید

عرفه روز دعا و روز نیایش و مناجات با پروردگار عالمیان است، دعایی که طبق فرموده علی(ع) همه هستی انسان هاست. اساسا انسان از خودش چیزی ندارد و در این عالم او فقط مالک دعاست. یکی از زیباترین و شیرین ترین دعاها مناجات امام حسین (ع) در روز عرفه است. آن حضرت در این دعای پرمحتوا و شیوا که در عصر روز عرفه و مناسب ترین وقت دعا عرضه شده است، عالی ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان می کند. روح عرفان و معرفت در عرصه توحید الهی در فرازهای مختلف این دعا موج می زند و سالکان راه حقیقت را در طی مراحل سیر و سلوک استوارتر، مصمم تر و مشتاق تر می کند.
امام حسین (ع) این مناجات عاشقانه را در فضایی معنوی و در کنار کعبه مقدس ترین جایگاه مسلمانان و با دلی پرسوز و چشمانی اشکبار قرائت کرده و به عنوان منشور جاویدان توحید برای اهل ایمان به یادگار گذاشته است.
به حقیقت می توان گفت که اگر از آن بزرگوار به غیر از همین مناجات سخن دیگری برای رسیدن به حق و معرفت الهی به جای نمانده بود اهل عرفان و ایمان را همین کلمات عارفانه و حیات بخش بس بود در حالی که دعای عرفه بخش اندکی از معارف بلند و اندیشه های عبادی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی حضرت اباعبدا... الحسین(ع) را به پیروان حقیقت جوی آن حضرت ارائه می کند.
حضرت آیت ا... جوادی آملی در مورد این دعای دلنشین و انسان ساز می نویسد: مهم ترین نیایشی که جنبه سیاسی، عبادی حج و زیارت را به خوبی تبیین می کند، دعای عرفه عارف شاهدان کوی شهود و شهادت، سالار جانبازان میدان نبرد توحید علیه طاغوت و سرور پاکان و آزادگان در ساحت فضیلت، حضرت حسین بن علی(ع) است. این دعا هم دستور کفر ستیزی و راه طاغوت زدایی و رسم سلحشوری و سنت سرکوبی جنایتکاران را ارائه می کند و هم ستایش حکومت اسلامی و تقدیر دولت مکتبی و ظهور ولایت الهی را نشان می دهد و هم تجلی هستی و ذات اقدس خداوند و ظهور گسترده و همه جانبه آن ذات مقدس و خفای هرچه غیر اوست در پرتو نور او و پی بردن به او از خود او به غیر او بها ندادن و غیر او را به او شناختن و ذاتش را عین شهود و مستغنی از استشهاد دانستن را تفهیم می کند.
با توجه به اهمیت این مناجات توحیدی در این نوشتار به بررسی فرازهایی از آن می پردازیم.
● فرجام ستمگران
امام در نخستین فرازهای دعا بعد از حمد و ثنای الهی و شمارش صفات جمیل حضرت حق می فرماید: او نیایش دعاکنندگان را می شنود و گرفتاری های شان را رفع می کند و درجات آنان را بالا می برد و جباران و ستمگران را ریشه کن و سرکوب می کند زیرا که هیچ معبود حقی به جز او نیست.
حضرت اباعبدا... ستمگران را به عنوان مهم ترین مانع راه سعادت و توحید بیان می کند و می فرماید: تا فرهنگ ظلم و ستم و قدرت بیداد حاکم باشد مردم نخواهند توانست به سوی کمال قدم بردارند. برای همین یکی از سنت های الهی در طول تاریخ مجازات ستم پیشگان بوده است. قرآن در این زمینه می فرماید: فلما نسوا ماذکروا به فتحنا علیهم ابواب کل شیء حتی اذا فرحوا بما اوتوا اخذناهم بغتة فاذا هم مبلسون؛ هنگامی که ستمگران نعمت ها و اندرزهای ما را فراموش کردند، ما نخست درهای نعمت را به رویشان گشودیم و آنان کاملا خوشحال شدند (و به آن دل بستند) اما ناگهان (حال) آن ها را گرفتیم و همگی مأیوس و ناامید شدند.
فقطع دابر القوم الذین ظلموا؛ و به این ترتیب دنباله زندگی ستم پیشگان بریده شد.
● شوق و افتخار به مقام بندگی
بی تردید اگر انسان مقام و موقعیت خویش را در برابر آفریدگار هستی دریابد و با کمال بندگی به آن اعتراف کند هرگز از موازین و حدود الهی پا فراتر نخواهد گذاشت و به حقوق دیگران نیز بی اعتنایی نخواهد کرد. شناخت مقام عبودیت در مقابل حضرت رب الارباب و رعایت حدود آن بنده را به مقامات عالی انسانی نائل می کند و او را به اوج افتخار خواهد رساند.حضرت امام حسین(ع) در بخش دیگری می فرماید: «اللهم انی ارغب الیک و اشهد بالربوبیة لک مقرا بانک ربی و الیک مردی ابتداتنی بنعمتک قبل ان اکون شیئا مذکورا؛ خداوندا! من مشتاق تو هستم و به ربوبیت تو گواهی می دهم بارالها! من اقرار می کنم که تو پروردگار منی و بازگشت من به سوی تو خواهد بود. خداوندا (تو آن قدر مهربان و رئوف هستی که) قبل از آن که من چیزی قابل ذکر باشم مرا نعمت وجود و هستی بخشیدی!». حضرت علی(ع) نیز در این زمینه مقام بندگی را تبیین می کند و آن را بالاترین افتخار انسانی قلمداد می کند و می فرماید: «الهی! کفی بی عزا ان اکون لک عبدا و کفی بی فخرا ان تکون لی ربا؛ خدایا این عزت و شکوه مرا بس که عبد تو باشم و این افتخار و سعادت مرا کافی است که تو پروردگار من باشی.»
● سپاس از فضای توحیدی
امام حسین(ع) والاترین نعمت های الهی را پرورش در فضای عطرآگین توحیدی و حکومت الهی می شمارد. زیرا که یکی از موثرترین عوامل تربیتی و تأثیرگذار در شخصیت انسانی محیط و جامعه ای است که در آن گام می نهد. به همین خاطر انسان های حق شناس همواره از خداوند متعال و پدر و مادر و مربیان و عواملی که موجب شده اند آنان در فضایی آکنده از کمالات و معنویات رشد یابند و نفس بکشند شکرگزاری می کنند. حضرت با تبیین این واقعیت می فرماید: بارالها! از نشانه های لطف و احسان تو بر من این که مرا در فضای حکومت سردمداران کفر و شرک به دنیا نیاوردی آنان که عهد تو را شکستند و پیامبرانت را تکذیب کردند بلکه مرا در عصر هدایت و روزگار معرفت به وجود آوردی.
● نعمت های بی شمار
سپاس و شکر به درگاه حضرت حق از جمله خصلت های اولیای الهی و بندگان شایسته است. پیشوای سوم در مقام سپاس و قدردانی از نعمت های فراوان الهی می فرماید: خداوندا! کدام یک از نعمت های فراوان تو را می شود ذکر کرد و به شمار آورد. یا کدام یک از بخشش ها و عطایای بی حد تو را می شود سپاس گفت در حالی که حساب آنان از دست حساب گران و آمار نگاران بیرون است. امام در فراز دیگری به ناتوانی بندگان در ادای شکر و سپاس الهی می پردازد و عرضه می دارد: خداوندا! اگر من در طول عصرها و قرن ها عمری داشته باشم و تلاش کنم که شکر یکی از نعمت هایت را به جای آورم نخواهم توانست مگر به عنایت و فضل تو که آن هم نیز شکری جدید لازم دارد.
● خواسته های حیات بخش
امام بعد از اشاره به نعمت های بی حد و حصر الهی و ناتوانی بندگان در شکرگزاری از آن به درخواست های مشروع خویش می پردازد و شیوه دعا کردن و از خدا خواستن را به ما می آموزد. مقام خشوع و خضوع در مقابل حق، سعادت و نیک بختی بر اساس تقوا و طاعت، سرنوشت مبارک و خوشایند، کسب رضایت حق، غنای در نفس، یقین قلبی، اخلاص در عمل، روشنایی و بینایی بصیرت در دین، بهره مندی از اعضا و جوارح، یاری در مقابل ستمگران، پیروزی بر دشمنان و اجابت دعاها به عنوان چشم روشنی، رفع غم و غصه، پوشیدن عیب ها، بخشش گناهان، خوار کردن وسوسه گران و شیاطین، آزادی ذمه از حقوق دیگران، عطای بهترین و عالی ترین درجه اخروی و دنیوی بخشی از خواسته های حضرت اباعبدا...(ع) از درگاه حضرت پروردگار در این دعا می باشد.
حضرت در فرازهایی از دعای عرفه علاوه بر چگونه خواستن و چه چیزهایی را از خدا خواستن، به ما می فهماند که آن چه را که نیاز دارید از درگاه ربوبی بخواهید به زبان بیاورید چرا که این از شرایط و آداب دعا است و به اجابت نزدیک تر است. امام صادق(ع) فرمود: خداوند تبارک و تعالی آن چه را که در دل دارید می داند اما دوست دارد که آن را بر زبان بیاورید و نیازهایتان را به درگاهش اطلاع دهید. پس هرگاه دعا می کنید نیازها و خواسته های خود را یک به یک بشمارید.
● در اوج عرفان
امام در این مناجات آن چنان عاشقانه و عارفانه سخن می گوید که دل هر حقیقت جوی عارف را به شوق می آورد و به سوی خداوند جلب می کند. آن حضرت با زیباترین واژه های انسانی راز و نیاز می کند و عالی ترین ارتباط عرفانی را به نمایش می گذارد: معبودا! آیا برای غیر تو ظهوری هست که برای تو نیست تا تو را آشکار و ظاهر سازد؟ خدایا! تو کی غایب بوده ای که نیاز به راهنما و دلیلی باشد که به سوی تو رهنمون شود و کی دور بوده ای تا نشانه ها و آثار بندگان را به تو رساند؟
امام در این فراز، معرفت و رسیدن به خدا را به وسیله ذات مقدسش بیان می کند و برهان صدیقین را به انسان های خداجوی و حکمای سعادت طلب آموزش می دهد و این همان از خدا به خدا رسیدن است و مقام سلوک و وصول و شهود ورود به وادی ایمن الهی را به سالکان حقیقت نشان می دهد امام سجاد(ع) نیز با اشاره به این سخن در دعای ابوحمزه ثمالی می فرماید: خدایا! تو از مردم پنهان نیستی اعمال و آرزوها، آنان را از تو جدا کرده است.

منبع : روزنامه خراسان