گام نخست در حل بحران خاورمیانه

منطقه خاورمیانه اگر نگویم مهم ترین منطقه جهان می باشد از مهمترین مناطق آن است. وجود منابع سرشار نفت (۶۷ درصد از كل نفت جهان) و نیز موقعیت ژئوپولتیك ویژه (هارتلند جهان) و مركز تاریخ، تمدن و ادیان جهانی و نیز موقعیت سوق الجیشی و ژئواستراتژیك همه و همه به این منطقه اهمیتی سرشار بخشیده است. به موازات و به نسبت همین اهمیت، خطرات و چالش ها، همواره این منطقه را مورد تهدید قرار داده و یكی از ویژگی های جدایی ناپذیر آن به شمار می رود.
متأسفانه وجود رژیم های غیر مردمی و تجاوزگری مانند رژیم صدام حسین كه نیاتی خصمانه نسبت به همسایگان خود داشته اند همواره موجب بغرنج تر شدن اوضاع خاورمیانه شده است. تاكنون راهكارهای متعددی برای حل مشكلات منطقه در پیش گرفته شده است؛ از ایجاد محورها و كانون های توازن منطقه ای گرفته تا بهره گیری از نیروهای فرامنطقه ای و ایجاد پایگاه های دائمی برای آنها.
البته هیچ كدام از این راه حل ها نه تنها به حل مشكلات مزمن منطقه كمكی نكرد، بلكه موجب پیچیدگی آن شده است و برای همین باید راهكاری كه همه جوانب امر را در نظر بگیرد و منافع كل منطقه را در چارچوب منافع كشورها بازتعریف كند یافت كه مورد اجماع و وفاق عمومی منطقه ای باشد.
معتقدم هیچ راهكاری به اندازه «مشاركت راهبردی منطقه ای» نمی تواند واقعیات موجود و راهكار حل بحران خاورمیانه را پاسخ دهد. منظور از« مشاركت راهبردی منطقه ای» ایجاد سازمانی فراگیر است كه منافع همه كشورهای منطقه را در برگیرد و به دور از تنش و بحران آفرینی برای كل منطقه تصمیم گیری كرده و بهترین روابط را میان اعضای آن تعریف كند. این راهبرد مبتنی بر ۳ عنصر دین، امنیت و اقتصاد است.
همگی كشورهای منطقه، مسلمان هستند اگرچه ممكن است اقلیت های دینی در قلمروشان داشته باشند كه به طور قطع حقوق آنان محفوظ است. عامل اسلام، مهم ترین عامل وحدت بخش این كشورهاست و تكیه بر این عامل باعث خواهد شد تا منافع اسلامی كه بالاتر از همه منافع دیگر است، بستر مناسب همگرایی را ایجاد كند.
شاید تلاش روز افزون و توسعه یافته دشمنان در اختلاف افكنی میان شیعه و سنی و فتنه انگیزی میان مسلمانان در همین راستا قابل تحلیل باشد؛ چون دشمنان كشورهای اسلامی منطقه به خوبی می دانند كه هرگونه وحدت و همدلی میان آنان راه را برهر گونه دخالت بیگانگان خواهد بست. لذا تمامی تلاش های آنها در گسل سازی در روابط میان كشورهای منطقه است.
عنصر دوم در مسیر تحقق منافع منطقه «امنیت» است.
مؤلفه امنیت مؤلفه ای تفكیك ناپذیر است، بدین معنی كه امنیت كل منطقه امنیت واحدی است و قابل تفكیك و تجزیه نیست لذا هرگونه آسیبی به هریك از كشورها باعث آسیب به كل منطقه خواهد شد و بر این اساس باید كشورهای منطقه، با همكاری های گسترده امنیتی چه در راستای كنترل مرزها یا تبادل اطلاعات و چه در قالب استرداد مجرمان یا پویاسازی تفاهمنامه های امنیتی دو جانبه در راستای همسان سازی امنیت منطقه، تلاش كنند در غیر این صورت نظر به مناقشات موجود، شاهد گسست و واسازی امنیتی خواهیم بود كه برون دادی جز ایجاد ناپایدارسازی و نا امنی نخواهد داشت.
عامل سوم تعاون و همكاری اقتصادی است. اقدام هایی مانند: ایجاد بازار مشترك اقتصادی، فعال كردن سرمایه گذاری های مشترك، تعیین سود بازرگانی واحد و حتی یكسان سازی واحد پول و تشكیل سازمان اقتصادی كه سیاست های اقتصادی را متحد الشكل كند همگی می توانند در جلوگیری از معضلات منطقه و اعتمادسازی میان كشورهای منطقه سهم شایانی داشته باشند. به واقع عوامل دیگری مانند فرهنگ، تاریخ، هنر، سیاست، تمدن و... نیز هستند كه نقش مكملی در تحقق این راهبرد ایفا می كنند.
نویسنده اگرچه معتقد است كه تحقق این هدف (مشاركت راهبردی منطقه ای) در حال حاضر به آسانی امكان پذیر نمی باشد، ولی باید تلاش های بسیاری در این زمینه مبذول شود تا ان شاء الله در آینده ای نه چندان دور شاهد این امر باشیم.
در یك نگاه مقایسه ای وضعیت فعلی منطقه، بسیار بهتر از وضعیت سیاسی اروپا قبل از تشكیل اتحادیه اروپاست، زیرا در زمان تشكیل این اتحادیه همگی كشورهای اروپایی وارد دو جنگ جهانی خانمانسوز بر ضد یكدیگر شده بودند و مشكلات و پس لرزه های آن قابل مقایسه با وضعیت فعلی منطقه ما نبود و البته نباید فراموش كرد كه همیشه طرح های بزرگ از فعالیت های كوچك آغاز می شود و كم كم با پشتكار و صبر و استقامت و حوصله به نتیجه مطلوب می رسید.
نباید از نظر دور داشت كه مهم ترین عنصر تحقق بخش این طرح راهبردی، قبول مفهوم جامعه مدنی منطقه ای است. یعنی كشورهای منطقه باید تكثرو تنوع را در كشورهای منطقه بدون دخالت در امور داخلی آنها بپذیرند. برخی از كشورهای همسایه دارای اكثریتی شیعه و برخی با اكثریت سنی می باشند. برخی دارای نظام مردم سالار جمهوری و برخی دیگر سلطنتی هستند. برخی نظام اداری تمركز گرا دارند و برخی تمركز زدا یا فدرال. پذیرش واقعیات این تنوع سیاسی زمینه مناسب رسیدن به این هدف مهم را فراهم می سازد. امید است كه روزی شاهد به منصه ظهور رسیدن اتحاد اسلامی- عربی در منطقه مهم و پرتنش خاورمیانه باشیم.

سیدمحسن حكیم
مشاور سیاسی رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق

منبع : روزنامه ایران