مشکلات دختران دانشجو

و خداوند آدم علیه السلام را آفرید تا جلوه‏گر صفات رحمانی او باشد و حوّا را که صفات جمالیه حق در او به تجلّی نشسته بود از همان آفرید که آدم را. آن گاه فراراه آنان هدفی قرار داد با نام «کمال» تا بپویند و بجویند و به قله کمال راه یابند. سرمایه‏هایی در کف آن دو ریخت گوناگون تا هر یک با نگاهی، هستی را بنگرد و راه را بیابد و در این وادی قدم گذارد. آدم را آموخت که حوّا را بنگرد؛ و او را آن گونه که هست بپذیرد و حوا نیز او را با همه سرمایه‏های خدادای‏اش پذیرا باشد و هر دو را اندیشه و احساس عطا کرد تا هر یک در راه ویژه خویش گام گذارند. حوا به هستی نگریست، نگاهی مادرانه، از سرِ مهر و عشق، نگاهی خداگونه و آدم نیز هستی را نظاره‏کرد، پدرانه و تسخیرگرانه، طبیعت را تسخیر کرد و از دل سنگ خانه‏ای ساخت برای آرامش حوا تا او نسل‏های فرداها را در دامان خود بپروراند و دست در دست یکدیگر دل به یک هدف بسپارند و راه پویند و آدمی دیگر و حوایی دیگر و خانه‏ای دیگر و هدف همان که بود؛ کمال و وصال. زنان در همه جوامع و به ویژه جامعه کنونی ما نقشی پررنگ و اساسی داشته ودارند و این برنامه‏سازان و مسئولان فرهنگی - اجتماعی جامعه هستند که باید زمینه احیای حقوق و ایجاد فضای سالم برای رشد و پویایی آن‏ها را فراهم سازند. مقاله‏ای که پیش رو دارید تحقیقی است در مورد مشکلات دختران دانشجو که با یاری مسئولان دانشگاه اهواز صورت گرفته است.
محقق با اذعان به این‏که برای داشتن جامعه‏ای سالم و پویا باید به افراد آن و به ویژه زنان و دختران توجه داشت و مشکلات موجود بر سر راه آن‏ها را گشود تا پویایی و شکوفایی معنا یابد، به بررسی مشکلات این قشر پرداخته است. برای رفع مشکلات به یقین اولین گام شناخت آن‏ها است و از آن‏جا که در هر جامعه قانون‏مدار، عده‏ای مسئولیت شناخت و مباحث نظری را عهده‏دار هستند و عده‏ای در مقام اجرا برنامه‏های عملی را بر عهده دارند، ما به وظیفه خویش که در حوزه اول است پرداختیم و امید آن داریم که نیمه دیگر قضیه با همّت و اراده مسئولان مورد توجه قرار گیرد و به مرحله اجرا برسد. ضرورت تحقیق درباره مشکلات زنان‏ بانوان به عنوان نیمی از پیکره اجتماع که در مقطع زمانی امروز حضور آن‏ها در عرصه‏های گوناگون اجتماعی انکارناپذیر است، همواره مورد توجه برنامه‏سازان و طراحان برنامه‏های فرهنگی - اجتماعی بوده‏اند. به یقین هنگام برنامه‏ریزی اصولی برای یک گروه در درجه اول باید نسبت به ویژگی‏های روانی و طبیعی و نیز مشکلات مربوط به آنان که از موانع مهم بر سر راه برنامه‏ریزی است آشنایی کافی داشته باشیم. تحقیق در مورد مشکلات بانوان و بررسی اولویت‏ها و رویکردها کمک شایانی به نزدیک شدن به آرمان‏های مطلوب بانوان خواهد کرد و به نظر می‏رسد این تحقیق روشنگر راه مسئولان خواهد بود. شاید بتوان روند ارائه طرح و برنامه برای بهبودسازی وضعیت زنان را به صورت زیر بیان کرد:
الف) شناخت مشکلات زنان به صورت عام یا در یک گروه خاص
ب) طبقه‏بندی مشکلات جهت ارائه راه‏حل‏های مناسب و کارشناسانه
ج) اولویت‏بندی مسائل و مشکلات موجود و ایجاد تقدّم و تأخّر در برنامه‏های اجرایی
د) ایجاد بستر مناسب برای رفع مشکلات و موانع موجود
ه) برنامه‏ریزی صحیح و اصولی برای رسیدن به وضعیت مطلوب جامعه بانوان پس از رفع مشکلات.
بنابر آن‏چه ذکر شد اولین گام برای برنامه‏ریزی فرهنگی، علمی و اجتماعی در خصوص بانوان شناخت و بررسی مشکلات آنان است و این امر میسّر نخواهد شد مگر با حضور در جمع آنان و نمونه‏گیری و آمارگیری به دور از هرگونه تعصب و پیش‏فرض. تحقیقی که پیش رو دارید با توجه به مطالعات میدانی و بدون هرگونه ملاحظه‏ای از سوی آزمودنی‏ها صورت گرفته است؛ با توجه به تجربه‏ای که در طی سال‏ها تبلیغ در دانشگاه‏ها و جلسات مشاوره خصوصی داشته‏ام برخی از موارد مطرح‏شده در مشاوره‏ها را نیز جزء زیرمجموعه‏های موضوع قرار داده‏ام تا دامنه تحقیق از کلی‏گویی فراتر رود و به جزئیات ملموس و محسوس نزدیک‏تر شود. روش تحقیق و مشکلات آن‏ پس از انتخاب موضوع تحقیق (بررسی مسائل و مشکلات دختران دانشجو و اولویت‏ها) اقدام به تنظیم پرسشنامه‏هایی در این زمینه کردیم. با توجه به این‏که پرسشنامه‏های تستی برای دانشجویان ذهنیّتی مشابه ذهنیت پرسش‏گر ایجاد می‏کرد تصمیم گرفتیم سؤال‏ها را به صورت تشریحی و کلّی مطرح کنیم تا پاسخ‏ها به واقعیت نزدیک‏تر گردد و از باورها و اعتقادات دانشجویان سرچشمه گرفته باشد. البته در حین بررسی پرسشنامه‏ها به صحت انتخاب خود بیش از پیش واقف شدیم. سؤالات پرسشنامه‏ها عبارت بود از:
الف) فرض کنید شما مسئول امور بانوان کشور هستید، اساسی‏ترین مسائل و مشکلاتی را که مورد توجه قرار می‏دهید چه خواهد بود (با توجه به اولویت‏ها)؟
ب) اگر شما مسئول امور بانوان کشور بودید، چه راهکارهایی را برای حل مسائل زنان پیشنهاد می‏کردید؟ ج) مهم‏ترین مسائلی را که دختران دانشجو با آن روبه‏رو هستند چیست؟
د) چه راهکارهایی را برای حل مسائل و مشکلات دختران دانشجو پیشنهاد می‏کنید؟
ه) روند حل مسائل و مشکلات زنان را در جامعه کنونی ایران چگونه ارزیابی می‏کنید؟ پرسشنامه‏ها بین دانشجویان توزیع شد و پس از چند روز پاسخ‏های تفصیلی و گاه نیمه تفصیلی آن‏ها را دریافتیم و سپس به طبقه‏بندی پاسخ‏ها و اولویت‏بندی آن‏ها پرداختیم. مشکلاتی که بر سر راه تحقیق داشتیم عبارت بود از:
۱) چون سؤالات کلی بود برخی از دانشجویان که در نوشتن مشکل دارند و سخت می‏نویسند یا پاسخ نداده یا بسیار مجمل نوشته بودند.
۲) برخی می‏گفتند سؤالات سخت است لذا پاسخ ندادند.
۳) پاره‏ای دیگر می‏گفتند ما هیچ مشکلی نداریم همین که دانشگاه آمده‏ایم برایمان بس است! در مجموع پرسشنامه‏هایی که دانشجویان آن‏ها را تکمیل کرده بودند(پاورقی ۱ . علاوه بر روش پرسش و پاسخ که از طریق پرسشنامه‏ها بود، با استفاده از بیش از هزار مورد مشاوره خصوصی که در طول یک ماه مبارک رمضان با دانشجویان دانشگاه اهواز داشتم و پیش از آن در دیگر دانشگاه‏ها، به تنظیم طرح اصلی پرداختم.) حاوی مطالب بسیار ارزنده‏ای است که اینک به تنظیم چارچوب و طرح اصلی آن می‏پردازیم. مشکلات دختران دانشجو در یک نگاه‏ اگر بخواهیم به اجمال به مشکلات دختران دانشجو که در پرسشنامه‏ها ذکر شده است بنگریم، نکات جالب و قابل توجهی می‏یابیم. در این بخش از مقاله مشکلات به صورت کلی مطرح می‏شود و سپس در مورد هریک و زیرمجموعه‏های آن‏ها بحث خواهد شد. به نظر می‏رسد اولین و مهم‏ترین مسئله در مورد دختران دانشجو که دغدغه فکری آن‏ها است، مسئله تحصیل و مشکلات مربوط به درس خواندن است. مشکلاتی هم‏چون کم بودن آگاهی و اطلاعات، ندانستن روش‏های صحیح مطالعه، داشتن اضطراب هنگام امتحانات و... و پس از این مشکل، مسئله اشتغال مطرح است و سپس ازدواج. گفتنی است که تفاوت آمار اشتغال و ازدواج خیلی زیاد نیست و نمی‏توان اولویت خاصی بین آن دو در نظر گرفت. مسائل اعتقادی و ناآگاهی‏های خانواده‏ها نسبت به دین و مسائل مذهبی، مسائل روانی همانند عدم امنیّت و خودناباوری و... و نبود امکانات رفاهی و اقتصادی نیز از دیگر مسائل مورد ابتلای دانشجویان دختر است. نکته قابل توجه این است که زمان و مکان در بیان نظرگاه‏ها و نگرش‏ها و اولویت‏بندی‏ها بسیار مؤثر است؛ برای مثال، با توجه به این‏که پرسشنامه‏ها دقیقاً در ایام ویژه امتحانی و قبل از فرجه‏ها بین خواهران توزیع شده، بدیهی است که دغدغه ذهن آن‏ها در چنین شرایطی به صورت مقطعی، درس خواندن، گذراندن امتحانات به بهترین وجه، مشروط نشدن و... است و اگر این پرسشنامه‏ها در ابتدای ترم توزیع می‏شد به یقین اولویت با مسائل دیگر بود. از این رو مشکلات تحصیلی و علمی دانشجویان را نمی‏توان به عنوان مشکل اول آن‏ها مطرح کرد؛ چنان که در برخی از پاسخ‏ها در این مورد خاص، واژه «فعلاً» به چشم می‏خورد و این نمایانگر عدم اولویت بالاصاله است. به هر حال گذشته از مورد اول، مشکلات دختران دانشجو را می‏توان به صورت زیر اولویت‏بندی کرد:
۱) مسائل اجتماعی مانند اشتغال، ازدواج، ارتباط با استادان و دیگر دانشجویان و نبودن پست‏های مهم برای زنان و...؛
۲) مشکلات اعتقادی مانند ناآگاهی از فلسفه عبادات و حجاب، مبهم بودن نقش زن در دین اسلام و بی‏اهمیت بودن امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه، ارتباطهای نامشروع، وجود منکرات به صورت عَلَنی و...؛
۳) مشکلات مربوط به دوره تحصیل مانند دور بودن از خانواده، مسائل اقتصادی در دانشگاه‏ها و رفت و آمدهای زیاد بین شهر برای تحصیل و وطن و...؛
۴) مشکلات روانی مانند عدم امنیّت در شهر و در دانشگاه، احساس کمبود و فشار روانی، خودناباوری، عدم اعتماد به نفس، مسائل روانی ناشی از انحرافات جنسی هم‏چون استمنا، سُحق و ارتباطهای نامشروع؛
۵) مشکلات طبیعی در دانشگاه و خوابگاه‏ها هم‏چون نبودن امکانات رفاهی، سالن‏های ورزشی، نور نامناسب اتاق‏ها، غذاهای نامطلوب و... . نکته مهم و قابل توجه این است که مشکل ازدواج را - به عنوان اصلی‏ترین مشکل دختران دانشجو - می‏توان هم در زمره مشکلات روانی دانست و هم اجتماعی و هم جزء مشکلات اقتصادی. در مجموع ازدواج و اشتغال مهم‏ترین دغدغه فکری دانشجویان است که اگر مسئولان امور بانوان و طراحان برنامه‏های ویژه بانوان به این دو نکته مهم توجه نداشته باشند برنامه‏ریزی‏های آنان سطحی و روبنایی خواهد بود و نتیجه مورد انتظار را نخواهد داشت. حاصل تحقیق‏های گوناگون با روش‏های متفاوت این است که دختران پیش از ازدواج دچار نوعی تحیّر و سردرگمی و در نتیجه آن افسردگی می‏شوند. آن‏ها برای‏آینده خویش نمی‏توانند افق روشن و قابل اتکایی را تصور کنند و دیدن موارد متعددی در اجتماع که در زندگی خانوادگی دچار شکست شده‏اند، به تیره‏تر دیدن آینده از سوی دختران کمک می‏کند. برای ایجاد آرامش روحی - روانی و برقراری ثبات فکری و عملی در دختران دانشجو باید تسهیلات ازدواج فراهم گردد.
تجربه فردی نشان می‏دهد که دختران و پسرانی که ازدواج کرده‏اند در امر تحصیل موفق‏تر از مجردها هستند، اگرچه استثناهایی نیز در این زمینه وجود دارد ولی غالباً آنان که ازدواج کرده‏اند انگیزه‏مندترند و تلاشی مضاعف برای خروج از دانشگاه و ورود به صحنه زندگی می‏کنند. اکنون با توجه به اولویت‏های ذکرشده از سوی دانشجویان به تفصیل و توضیح مسائل و مشکلات دختران دانشجو و ارائه راهکارها می‏پردازیم و امید آن داریم که یاریگر مسئولان فرهنگی جامعه باشد. الف) مشکلات اجتماعی‏ دانشجویی که با تلاش پی‏گیر و مداوم خود طلسم ورود به دانشگاه را شکسته است و به سرزمین آرزوهای جوانان پای نهاده، به یقین در سر سودای استفاده از تخصص و علم خود را می‏پروراند. او از بدو ورود به دانشگاه برای خویش کاخ بلندی از آرزوها را می‏سازد و با اهدافی چون خدمت به جامعه انسانی، پیشرفت علم و دانش در کشور اسلامی ایران، داشتن وجهه اجتماعی مناسب و ایجاد رضایت و خشنودی برای والدینی که بیش از دو دهه خون دل خوردند تا او را به دانشگاه بفرستند تا به قول آن‏ها «برای خود کسی شود» و یا «دستش به دهانش برسد» و... به آینده‏ای روشن چشم می‏دوزد. برخی رشته مورد تحصیل خود را اولین انتخاب می‏دانند و به آن عشق می‏ورزند و پاره‏ای دیگر تنها و تنها به عشق ورود به دانشگاه رشته پایین را برگزیده‏اند، لذا با بی‏میلی نسبت به رشته خود، برای اتمام دوره تحصیل و خداحافظی با درس‏هایی که‏دوست ندارند لحظه‏شماری می‏کنند.
در میان دسته دوم برخی می‏مانند و تا آخر می‏سوزند و می‏سازند و برخی دیگر از میانه راه با همت بلند بر می‏گردند و تغییر رشته داده، تحصیل را برای خود زیبا و دوست‏داشتنی می‏کنند. همه این تلاش‏ها و تحمل رنج‏ها و مشقت‏ها به امید آینده‏ای بهتر است که باید از سوی مسئولان برای جوانان فراهم گردد؛ آینده‏ای که از طریق ایجاد زمینه‏های مناسب اشتغال تضمین می‏شود و اکنون با توجه به بالا بودن رشد بیکاری در جامعه ما و زیاد بودن نیروهای متخصص بیکار، به افسانه بیش‏تر شبیه است تا واقعیت!
اشتغال و دانشجو در رأس مشکلات اجتماعی بحث اشتغال است. در این باره مسائل زیر جالب توجه است:
۱) استادان دانشگاه با توجه به آشنایی بیش‏تر با فضای بیرون از دانشگاه و داشتن اطلاعات آماری در مورد بیکاری و کیفیت بازار کار و گاه به علت بی‏مهری به نظام و به قصد ایجاد نوعی بدبینی در بین جوانان، بذر دلهره و اضطراب ناشی از مبهم بودن آینده کاری و شغلی آنان را در دل‏ها می‏افشانند و موجب دلمردگی و افسردگی می‏شوند.
۲) پاره‏ای از رشته‏های انتخاب‏شده از طریق دختران با معیارهای فرهنگی جامعه سازگاری ندارد و برای اشتغال آنان مشکل‏ساز است؛ مثلاً رشته‏های فنّی و مهندسی نه با روحیّه و روان طبیعی زنان ملایمت دارد و نه تضمین شغلی مناسب برای دختران مهندس وجود دارد و در واقع جامعه ما پذیرای این نیست که زنان مهندس در رأس کارها قرار گیرند و مردان زیرمجموعه آن‏ها باشند و این دغدغه فکری دختران مشغول به تحصیل در رشته‏های مهندسی است.
۳) عدم تساوی حقوق زن و مرد در شغل‏های یک‏سان، نگرانی دیگری است که از سوی دختران مطرح شده است.
۴) ناتوانی در جمع بین دو مهم یعنی تربیت نسل آینده یا ایجاد محیط سالم‏خانوادگی برای همسر و فرزندان و حضور اجتماعی و ورود به صحنه اشتغال و تولید و خدمات از دیگر مسائلی است که بسیاری از دختران در انتخاب یکی از این دو مورد یا جمع بین آن‏ها دچار مشکل هستند و خواستار تشکیل کلاس‏های آموزشی مناسب برای انتخاب بهتر می‏باشند.
۵) نکته دیگر درباره اشتغال، تجدید و کنترل ارتباط با نامحرم‏ها و حفظ حدود شرعی و اجتماعی به گونه‏ای متعادل است. به گفته آن‏ها مقید بودن به برخی از شئون اجتماعی موجب خروج از دایره شریعت و احکام و حدود الهی می‏شود و مقید بودن به احکام الهی مانع پایبندی به شئون اجتماعی است و برای حفظ و شناخت حدود و مرزها باید مؤلّفه‏های دینی و اجتماعی بیش از پیش تبیین و تفسیر شوند.
۶) مشکل دیگر در زمینه اشتغال، تعارض مبحث اشتغال با درخواست همسران است. به عبارت دیگر، بسیاری از مردان اجتماع ما با شغل خارج از منزل برای زنان و استمرار ارتباطهایی که لازمه اشتغال است مخالف‏اند؛ به ویژه آن‏گاه که زنان آن‏ها باردار یا صاحب نوزادی می‏شوند که نیاز شدید به حضور فیزیکی و عاطفی مادر دارد، این مخالفت چهره جدّی‏تری می‏یابد و موجب ایجاد تنش و اختلاف خانوادگی می‏شود.
۷) زنان در کشور ما قادر به داشتن مشاغل مهم نیستند و این مسئله روح برخی از دختران را آزار می‏دهد، به گونه‏ای که تحصیل و مدرک را برای خالی نبودن عریضه، محترم می‏شمارند و خود را بازنده‏های میدان اجتماع و سیاست می‏دانند و برای مبارزه با این تقدیر پیش‏ساخته در پی راه‏حل می‏گردند. گفتنی است اشتغال آن گونه که تاکنون از آن بحث شده است تنها جنبه اجتماعی و اقتصادی ندارد. به عبارت دیگر، بُعد اجتماعی اشتغال و حضور در مجامع گوناگون و کسب وجهه اجتماعی را نمی‏توان به عنوان تنها اثر اشتغال زنان دانست و اگرچه محصول و نتیجه اشتغال بهینه شدن وضعیت اقتصادی است امّا یکی از مهم‏ترین مسائل مربوط به اشتغال، مسئله آرامش روانی است. بنابر آمارگیری در کشورهای‏بزرگ دنیا، زنان شاغل کمتر از زنان غیرشاغل به افسردگی مبتلا می‏شوند(پاورقی ۱ . جوآن بوریس آنکو، جلوه‏های زندگی یک زن.) و آن‏گاه که به دوران یائسگی می‏رسند به علت این‏که نوعی رضایت از گذشته شغلی خود دارند دچار یأس و نومیدی نمی‏شوند و با افتخارات و خاطرات دوره جوانی و اشتغال خویش به زندگی خود رنگ رضایت و امیدواری می‏بخشند.
بنابراین بُعد روانی اشتغال را نیز باید در نظر گرفت و آن احساس رضایت و خشنودی از خدمت به جامعه بشری است و نیز افزایش اعتماد به نفس که ناشی از مفید واقع شدن دانشجویان دختر برای اجتماع است. راهکارهایی که از سوی دانشجویان دختر برای رفع مشکل اشتغال مطرح شده است عبارت‏اند از: الف) ایجاد بستر مناسب برای اشتغال زنان با توجه به رشته‏های موردتحصیل آنان و متناسب با توانایی‏های زنان. نکته قابل توجه در این زمینه این است که در حاصل تحقیق ۲۵ ساله در صد دانشگاه که در چهل کشور دنیا صورت گرفته آمده است: اگر هدف و کار افراد بیش از توانایی‏های آن‏ها باشد دچار اضطراب می‏شوند و اگر هدف و کارشان پایین‏تر از استعداد و توانایی‏های آن‏ها باشد دچار افسردگی می‏گردند.(پاورقی ۲ . برگرفته از سخنرانی دکتر هلاکویی در سمینار روان‏شناسی کمال.) بنابراین اگر کسی با رشته تخصصی بالا و توانایی‏های زیاد به علت نابه‏سامانی در سیستم اشتغال‏سازی کشور مجبور به انجام دادن کارهایی کمتر از حدّ توانایی‏اش باشد دچار افسردگی و دلمردگی می‏شود و این اختلال روانی در نگاه کلان موجب ایجاد بحران‏های روانی در جامعه می‏شود. ب) ایجاد مراکز و کارخانه‏هایی که پرسنل آن زنان باشند تا دختران دانشجو در رشته‏های فنّی و مهندسی در محیط سالم و به دور از ارتباطات غیرصحیح وغیرشرعی جذب بازار کار شوند. ج) در مرحله قانون‏گذاری برای زنان شاغل حتماً وظایف اصلی آنان که تربیت نسل آینده و همسرداری است لحاظ شود تا اشتغال مانع انجام وظیفه آن‏ها نشود. د) ارتباط تنگاتنگ و نزدیک بانوان نماینده مجلس با دختران دانشجو و آشنایی با مشکلات فعلی و نیز مسائل و مشکلاتی که احتمالاً در آینده گریبانگیر آن‏ها می‏شود و ایجاد امیدواری از سوی آنان برای اشتغال زنان در آینده. ه) ترویج فرهنگ صحیح اشتغال بانوان از طریق رسانه‏های گروهی به ویژه صدا و سیما. باید برای مردم این باور را ایجاد کرد که اشتغال زنان به معنای مبارزه با مردان یا در دست گرفتن نبض اقتصاد جامعه و برتر جلوه دادن جنس زن به مرد نیست. باید با شعارهای فمینیستی از هر نِحله و ترکیبی جلوگیری کرد تا بستر مناسب و طبیعی برای اشتغال زنان فراهم شود.
اقتصاد و فرهنگ ما سفره‏ای گسترده است که نیاز به تعاون دو جنس مرد و زن دارد تا موانع از سر راه برداشته و رشد و پویای در آن یافت شود. به زنان جامعه تعلیم دهیم که زندگی میدان مبارزه زن و مرد نیست و در قرن بیست و یکم باید این دو پیکره اجتماع با تعاون و همکاری راه زندگی را هموار کنند و در کنار یکدیگر آینده‏ای سعادتمندانه را بسازند. و) چنان‏که اخبار نگران‏کننده در مورد کمبود فرصت‏های شغلی برای زنان در سطح وسیع و گسترده پخش می‏شود، اخبار امیدوارکننده در این زمینه را نیز از طریق شبکه‏های خبری و اطلاع‏رسانی به سمع و نظر دانشجویان برسانند تا از نگرانی و اضطراب آن‏ها کاسته شود و درصدد حلّ این معضل برآیند؛ برای مثال کارشناسان در این زمینه می‏نویسند: زنان در مقایسه با مردان از فرصت‏های شغلی بالقوه کمتری برخوردار هستند که این مشکل می‏تواند از طریق افزایش سطح تحصیلات و مهارت، تغییر نگرش‏های‏حاکم بر جامعه و تغییر قانون کار تخفیف یابد. این عوامل باعث شده است که ایران در مقایسه با کشورهای دیگر فقط ۱۲ درصد سهم اشتغال برای زنان داشته باشد.(پاورقی ۱ . پیام زن،سال نهم، ش ۱۰، دی ماه ۱۳۷۹، ص ۳۲.) - ارتباطها و مشکلات دختران‏ مشکل مهم دیگر در دوران تحصیل برای دختران دانشجو، ارتباط و کیفیت آن است و این مقوله از زیر مجموعه‏های مشکلات اجتماعی است. بحث ارتباطهای دانشجویان دختر را در دو بستر می‏توان بررسی کرد:
▪ ارتباطهای مشروع که برخی در ارتباط با استاد و برخی دیگر در رابطه با همکلاسی‏های مذکر و برخی دیگر مربوط به همکاسی‏های مؤنث و دوستان خوابگاهی است. خاستگاه این مشکل نیز گاهی روانی است یعنی دختران به علت کمرویی و ضعف نفس یا عدم تربیت صحیح خانوادگی و گاه به علت ندانستن حدود ارتباطها دچار مشکل می‏شوند. اَشکال مختلف این مسئله عبارت‏اند از:
- سخن نگفتن در مورد مسئله‏ای که می‏دانند، به علت احتمال مسخره شدن از سوی دیگران؛
- نوعی حیا و حُجب منفی و احترام افراط گرایانه به استاد و در نتیجه ترس از بیان عقیده؛
- ترس و اضطراب ناشی از عدم اعتماد به نفس هنگام ارائه درس به استاد یا کنفرانس‏های کلاسی؛
- ندانستن حدود و میزان ارتباط صحیح با دیگران به گونه‏ای که زمینه سوء استفاده ایجاد نشود؛
- شماتت از سوی دوستان همکلاسی به سبب عدم ارتباط با دیگران؛
- ترس از سوء ظن‏های دیگران یا در مظان تهمت قرار گرفتن و در نتیجه انزوا گزینی؛
- آشنا نبودن با اصول ارتباط و در نتیجه عدم برقراری ارتباط صحیح با دوستان هم اتاقی و همکلاسی.
▪ ارتباطهای نامشروع‏
- راهکارهای پیشنهادی از سوی دختران دانشجو در زمینه رفع مشکل ازدواج از سوی دختران راه حل‏هایی ذکر شده است که برخی نیاز به برنامه ریزی کلان در سطح کشور دارد و برخی دیگر با اندک تدبیر مسئولان دانشگاه و مسئولان امور بانوان قابل حل است.
با توجه به این‏که «انگیزش» از نظر روانی در رفتارهای افراد نقش اساسی دارد و حتی برخی از اندیشمندان تربیتی و روانشناسی تاریخچه پیدایش علم روان‏شناسی را به پیدایش انگیزش متصل می‏کنند و چون انگیزش از هنگام خلقت اولین انسان وجود داشته و موجب بروز رفتارهای مثبت و منفی او می‏شده است تاریخ علم روان‏شناسی را همزمان با تولّد اولین انسان می‏دانند، باید به انگیزش ارتباطها توجه کرد. شاید یکی از انگیزه‏ها نمایش فیلم‏هایی است که ارتباطهای غیر متعارف را تبلیغ می‏کند و آن را به عنوان نیازی اساسی در درون افراد در می‏آورد. استفاده از فیلم‏هایی چون «دختری با کفش‏های کتانی»، «شوکران»، «مرد عوضی» و... که هر یک به نوعی تیشه به ریشه باورهای دینی زده و باعث ازدیاد فرار دختران و افزایش ارتباطهای ناصحیح و شکستن قداست‏ها است، پرده‏های حیا را در میان دختران دریده و آن‏ها را به سوی روابط عاشقانه غیر منطقی و نامشروع می‏کشاند. دخترانی که پیش از ورود به دانشگاه در هاله‏ای از قداست و حجب و حیا بودند امروز برای این‏که از قافله تمدن و کاروان تجدّد! عقب نمانند با الهام از الگوهای غربی، به ارزش‏ها و باورهای دینی پشت می‏کنند و این حاصل تسامح و تساهل در مقوله‏های فرهنگی و دینی است. بنابراین تغییر روش و منش فرهنگی، اولین راهکار برای مهار و معنادار کردن ارتباطهای دختران و پسران است. نکته دیگر تبیین و تغییر حدود و مرزهای ارتباطها و روشنگری است که باید توسط متولیان دین، اعم از مبلغان، نویسندگان، هنرمندان و... صورت گیرد. در واقع ارتباطهای تعریف نشده باید بررسی شود. توجه به نیازِ «تعلّق» که از نظر اندیشمندان تربیتی یک نیاز مهم اجتماعی است و ارائه راه حل‏های مناسب برای برآوردن این نیاز نیز راهگشای این قضیه خواهد بود. در این زمینه باید به خانواده‏ها نیز آموزش داد که عشق و محبت خود را بدون تبعیض و با تساوی بین فرزندان تقسیم کنند و چتر عاطفه خود رابر سر فرزندان جوان بگسترانند تا آن‏ها برای ارضای «نیاز به محبت و داشتن تکیه گاه معنوی» به دیگران روی نیاورند.
- ازدواج؛ مشکل روانی - اجتماعی‏ دانشجویانی که به پرسش‏های ما پاسخ دادند ۱۸ - ۲۷ ساله و مجرد بودند. طبیعتاً یکی از مشکلات دختران در این گروه سنّی، تجرّد است و ازدواج به عنوان نیاز روانی و اجتماعی برای آن‏ها از مشکلات اساسی به شمار می‏رود.
موانعی که بر سر راه ازدواج جوانان و به ویژه دختران دانشجو وجود دارد عبارت است از:
۱) مشکلات اقتصادی موجود برای آقایان که مانع از اقدام به ازدواج می‏شود و گاهی در صورت تمایل در نیمه راه با مخالفت خانواده دختر روبه رو می‏شود و به نتیجه نمی‏رسد.
۲) بالا بودن سطح توقعات در جامعه کنونی، هم از ناحیه دختران و هم از سوی پسران که عمدتاً ناشی از سطح پایین فرهنگ دینی در خانواده‏ها است.
۳) همکاری نکردن مسئولان فرهنگی کشور با جوانان طالب ازدواج و فراهم نکردن بستر مناسب برای پیوندها.
۴) وجود ارتباطهای غیر شرعی که نیاز به ازدواج را در جوانان کمرنگ کرده است‏و جوانان برای ارضای غرایز طبیعی خود به ادامه ارتباط با جنس مخالف بسنده می‏کنند.
۵) نا آگاهی از ازدواج و پیامدهای مثبت روانی و اجتماعی آن و در نتیجه ترس از ایجاد پیوند زناشویی به علت شکست احتمالی در آینده.
۶) منطقی نبودن معیارهای ازدواج و توجه بیش‏تر به معیارهای فرعی از سوی خانواده‏ها.
۷) همشهری نبودن و تفاوت فرهنگی بین دانشجویان متقاضی ازدواج در میان دانشجویان خوابگاهی و مخالفت‏ها خانواده‏ها.
۸) جابه‏جایی ارزش‏ها و ضدارزش‏ها و ناهنجاری‏های اجتماعی که موجب می‏شود موقعیت‏های مناسب برای دختران محجّبه و باوقار و نجیب کمتر پیش آید (از جمله توجه به زیبایی‏های ظاهری).
۹) فرهنگ غلط موجود در بین دانشگاهیان که ازدواج را مانع بزرگی برای پیشرفت‏های علمی و اجتماعی می‏دانند. گفتنی است دانشجویانی که تصمیم به ازدواج گرفته و مورد مناسبی را یافته‏اند به مشکل خاصی برخورد می‏کنند. آن‏ها که متعهد بوده و در شأن خود نمی‏دانند که با نامحرم در دانشکده یا داخل محوطه دانشگاه سخن گویند و از طرفی می‏ترسند که مورد سوء ظن و تهمت قرار گیرند و بیرون از دانشگاه نیز نمی‏خواهند با نامحرم ارتباط داشته و سخن بگویند حتی اگر صحبت آن‏ها در زمینه ازدواج باشد، به علت نبودن مکان ویژه در دانشگاه برای گفت‏وگو با مشکل مواجه می‏شوند و در موارد زیادی روزها و ماه‏های متمادی به دنبال مکانی برای صحبت می‏گردند. زن و مرد مکمل یکدیگرند و هیچ مرد یا زنی بدون ورود همسر به زندگی‏اش، در هر درجه و مقام علمی و اجتماعی که باشد موفق نخواهد شد. نیاز به داشتن یک همراه، همدل و همراز در زندگی برای هر انسانی اعم از مرد یا زن ضروری است و در زمره نیازهای روانی افراد است.
دانشجویان دختر براین باورند که با ورود به دانشگاه ‏از خانواده خود فاصله گرفته‏اند و نوعی اطمینان خاطر برای به دوش کشیدن بار زندگی را در خود یافته‏اند و از سویی به استقلال کامل در زندگی و تصمیم‏گیری‏ها نیاز دارند و پیش از ازدواج گویی معلق‏اند؛ نه چونان گذشته وابستگی کامل به خانواده و والدین دارند و نه افق روشن و مشخصی را برای آینده خویش می‏یابند و برای خارج شدن از این برزخ تنها راه، ازدواج است. - راهکارها آن‏چه دانشجویان به عنوان راهکار ارائه داده‏اند، برگزار کردن کلاس‏های آموزشی درباره ازدواج و آثار آن و شناخت صحیح معیارها و در واقع الگوهای عملی صحیح برای ازدواج است. نکته دیگر ایجاد زمینه مناسب مالی است؛ زمینه‏هایی چون مسکن، کمک هزینه بیش‏تر و امکانات رفاهی در حدّ متعارف و معمول. قابل توجه است که احداث خوابگاه‏های متأهلین در حد زیاد و واگذاری آن به دانشجویان یکی از این راه‏ها است. اعطای وام‏های ازدواج و ایجاد تسهیلات در زمینه‏های گوناگون نیز موجب حل مشکل ازدواج می‏شود. بدیهی است که اگر بخواهیم برای حل این مشکل مراحلی را طی کنیم، آن مراحل را چنین می‏توانیم برشماریم:
▪ ایجاد مراکز خاصی برای شناختن موقعیت‏های افراد طالب ازدواج و فراهم کردن زمینه خواستگاری در مواردی که با معیارهای موردنظر دختر و پسر با هم سازگاری دارد. البته وجود چنین مرکزی اگر به صورت رسمی باشد اشکالاتی را به همراه خواهد داشت ولی مراکز مشاوره می‏توانند به صورت غیر رسمی در کنار کار مشاوره به این امر نیز بپردازند و اگر چنین طرحی پذیرفته شود باید هم در خوابگاه‏های دختران و هم پسران، مراکز مشاوره دائمی برقرار شود و بین مسئولان این مراکز تبادل نظر صورت گیرد.▪ تشکیل کلاس‏های آموزشی برای آشنایی دختران با امر ازدواج و ایجادانگیزه‏های قوی و تبیین معیارهای عقلانی و منطقی و چگونگی برخورد با مشکلات مربوط به ازدواج. ج) فراهم کردن امکانات ازدواج به دور از مخارج غیر ضروری و سرسام آور که ارمغان رسم و رسوم باقی مانده از گذشتگان است و نه عقل آن را می‏پسندد و نه منفعتی در آن دیده می‏شود؛ از جمله ازدواج‏های گروهی که در سال‏های اخیر شاهد برگزاری ساده و صمیمی آن‏ها بوده‏ایم(پاورقی ۱ . این مراسم توسط نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‏ها به ویژه در تهران صورت می‏گیرد.) تا به این وسیله زوجین با استفاده از صرفه‏جویی در مخارج ازدواج برای آینده خویش پشتوانه اقتصادی فراهم سازند. د) منحصر نکردن امکانات مادی و رفاهی به جوانان و زوج‏های ساکن در پایتخت و تقسیم تسهیلات و مساعده‏ها و... بین همه قشرها و گروه‏ها در شهرها و شهرستان‏های مختلف ایران. ه) قرار دادن افرادی که ازدواج کرده‏اند در اولویت‏های اشتغال و در واقع توجه به ضوابط و نه روابط؛ زیرا آن‏ها که باید نفقه همسرشان را بپردازند بیش از دیگران به منبع درآمد نیاز دارند. برخی دیگر از مشکلات اجتماعی دانشجویان دختر عبارت‏اند از: عدم مشارکت سیاسی، محروم بودن زنان از مشاغل مهم در کشور، محرومیت آن‏ها از برخی مشاغل چون پلیس بودن و قاضی شدن و آزاد نبودن برای شرکت در همه اجتماعات از جمله اجتماع‏های ورزشی مثل فوتبال. بدیهی است که مطالب ذکر شده تنها انعکاس دیدگاه‏های دانشجویان است و نیاز به تجزیه و تحلیل دارد. در موارد زیادی دیده می‏شود که ذکر یک مطلب ناشی از نگرش غیر صحیحی است که جامعه امروز ما به دختران القا می‏کند. جابه جایی ارزش‏ها و تبدیل برخی از ناهنجارها به هنجار موجب می‏شود که پاره‏ای از افراد در شناخت و بیان نیازهای خود دچار خطا شوند و نیازهای اساسی را نادیده گرفته، از یک نیاز کاذب به عنوان نیاز اصلی سخن گویند؛ برای مثال، حضور در ورزشگاه‏ها به ویژه برای فوتبال هرگز برای زن و دختر نیاز جسمانی یا روانی نیست و این امر علاوه بر آسیب‏های روانی برای دختران موجب فساد و بروز اختلال‏های رفتاری می‏شود.
لذا حضور دختران در استادیوم‏های ورزشی مختلط غیر اخلاقی و غیر شرعی است ولی ساختن سالن‏های ورزشی اختصاصی برای دختران را می‏توان به عنوان یک نیاز ضروری مطرح کرد. ب) مشکلات اعتقادی‏ یکی از معضلات دختران دانشجو نگرش آن‏ها به مسائل اعتقادی و باورهای دینی است. بسیاری از آن‏ها فلسفه بسیاری از احکام را نمی دانند و در زمینه مسائل کلامی و اعتقادی دچار مشکل شده‏اند و سؤال‏های بی‏پاسخ زیادی دارند که آن‏ها را رنج می‏دهد. از یک سو مسلمان هستند و شیعه و از سوی دیگر از مسلمانی و شیعه بودن و مسائل مربوط به آن اطلاعات کافی ندارند و از سویی نیز شبهات و پرسش‏های طرح شده از سوی دشمنان داخلی و خارجی، اندیشه آن‏ها را مشوّش کرده است. بسیاری از مسائل عبادی را انجام می‏دهند؛ از جمله حجاب دارند، برخی نماز می‏خوانند و جلسات دعا برگزار می‏کنند ولی از روح و فلسفه این اعمال بی‏اطلاع‏اند.
در زمینه مسائل اعتقادی با توجه به پاسخ‏های موجود در پرسشنامه‏ها، دانشجویان را می‏توان به گروه‏های زیر دسته‏بندی کرد:
الف) بعضی اعتقادات را اساس زندگی خود می‏دانند و از ناآگاهی دینی رنج می‏برند؛
ب) برخی بی تفاوت به این مسئله نگریسته و نه به عناد از آن سخن می‏گویند و نه جایگاهی والا برای آن قائل‏اند؛
ج) گروهی وجود اعتقادات دینی در دانشگاه را دست و پاگیر و مشکلات دختران دانشجو را ناشی از همین نگرش‏های موجود در جامعه می‏دانند که البته نسبت این‏گروه به دو گروه یادشده حدود یک پنجاهم است.
گروه اول در مورد ناآگاهی دانشجویان از حقیقت اسلام سخن می‏گویند و وجود منکرات در دانشگاه را به عنوان مشکل بزرگی مطرح می‏کنند که روح آنان را می‏آزارد. بی‏حجابی و بدحجابی و آرایش افراطی و نیز این مسئله که دخترانی - به ویژه از روستایی‏ها - با چادر به دانشگاه می‏آیند و پس ازمدت کوتاهی بدون چادر می‏شوند از مسائل مطرح‏شده آن‏ها است و استفاده از نوارهای موسیقی متبذل و حرام و شکستن حدود الهی در هر زمان نیز مشکل مهم دیگر دانشگاه در نظر این گروه است. برخی با عبارت «گرایش به جمال‏گرایی زنانه و دوری از سادگی دخترانه» از این معضل سخن می‏گویند و پاره‏ای از اتباطهای نامشروع دختر و پسر در محیط دانشگاه و کم‏رنگ شدن امر به معروف و نهی از منکر، نادیده گرفتن ارزش‏ها و بی توجهی به خون شهیدان و به سخره گرفتن کسانی که احکام الهی را مراعات می‏کنند نام می‏برند. این گروه راهکارهایی را برای حل این مشکل ذکر می‏کنند که عبارت است از:
۱) وجود برنامه‏های دینی در دانشگاه‏ها البته به زبان و ادبیات روز، به گونه‏ای که بتواند با جوان ارتباط برقرار کند.
۲) آگاهی بخشی از طرق گوناگون که وظیفه نهادهای فرهنگی - دینی موجود در دانشگاه‏هاست و این آگاهی از طرق گوناگون هم‏چون گفتمان، جلسات پرسش و پاسخ و نشریات مناسب با نیاز دانشجو می‏تواند صورت گیرد. در این بخش دانشجویان از وجود مبلغان دینی در دانشگاه به صورت مستمر سخن می‏گوید و نیز حضور مشاورانی را که آگاهی دینی و معرفتی زیاد دارند برای خوابگاه‏ها و دانشکده‏ها ضروری می‏دانند.
۳) هموار کردن فضای فرهنگی و مذهبی با تعدیل فعالیت‏های تشکل‏ها و پاک کردن فضای دانشگاه از سیاسی کاری و پرداختن بیش از حد به فعالیت‏های سیاسی و جناحی، تا بستر مناسبی برای تعقل و تفکر منطقی فراهم گردد.
۴) تبیین و تغییر بخش امر به معروف و نهی از منکر و توسعه آن و نیز برداشتن ممانعت‏هایی که در این زمینه وجود دارد. در بسیاری از دانشگاه‏ها افراد دین باور حق و اجازه امر به معروف ندارند و در صورت ادای این فریضه الهی با مخالفت و جوسازی مسئولان دانشگاه مواجه می‏شوند. گروه دوم که بی تفاوت‏ها هستند در مورد اعتقادات و مشکل بودن یا نبودن آن سخنی به میان نمی‏آورند؛ یا به وضع موجود راضی هستند و یا عنایتی به این بخش از زندگی ندارند. اما گروه سوم که شمار آن‏ها کم است، از وجود حجاب به عنوان مانع سخن می‏گوید و معتقدند که زنان جامعه باید خودشان را باور کنند. برخی می‏گویند: «نگرش به زنان در جامعه ما به عنوان جنس دوم و موجودی است که ناگزیر به تبعیت است» و نیز «تمام امتیازات امروزه اختصاص به دختران چادری دارد [ ! ] و دخترها و پسرها امتیازات برابر ندارند» و «در جامعه ما تنها به ظاهر دختران دانشجو توجه دارند و به پوشش ظاهری آن‏ها نگاه می‏کنند»، «حل مسائل و مشکلات زنان تاکنون در حد حرف بوده نه عمل و رسیدگی ظاهری به مسائل زنان فقط در پایتخت بوده است» و... . به نظر می‏رسد تبلیغات سوء روشنفکر مآبان در کشور و نشریات و روزنامه‏های مسموم در دانشجویان این گروه تأثیر زیادی گذاشته و دین و مذهب و نگرش دینی را عامل همه مشکلات دختران و زنان - که آن هم فقط نا برابری امتیازات با مردان و زنان متدین است - می‏دانند! ج) مشکلات تحصیلی‏ یکی دیگر از مشکلات مطرح شده از سوی دانشجویان مربوط به تحصیل است. دور بودن دانشجویان دختر شهرستانی از خانواده و پیامدهای روانی و اقتصادی آن و هم‏چنین مشکل مالی در رفت و آمدها و وجود خطرهای احتمالی و نیز دلتنگی‏ها که‏در بخش روانی به آن خواهیم پرداخت، از جمله این مشکلات است.
برخی از دانشجویان به علت دور بودن از خانواده‏ها و وسیع بودن محیط دانشگاه جذب محیط شده و تغییراتی در رفتار آن‏ها مشاهده می‏گردد؛ از آزادی‏ها سوء استفاده کرده، باورهای خود را فراموش می‏کنند و گاه در دام گروه‏ها و فرقه‏های ظاهر فریب می‏افتند و به مخالفت با دین و انقلاب می‏پردازند. برخی دیگر از مشکلات مربوط به تحصیل و نبودن امکانات برای درس خواندن است؛ مانند کمبود سالن مطالعه، عدم امکان مطالعه در خوابگاه به علت سر و صدای فراوان و احترام نگذاشتن به حدود دیگران. درس نخواندن، مشروط شدن، از دست دادن فرصت‏ها و تغییر امیال و خواسته‏های افراد به سبب همنشینی با دیگران - که برخی از آن با تعبیر «دانشگاه زدگی» سخن می‏گویند - از دیگر مسائل است. مطالب دیگر مطرح‏شده از سوی دانشجویان عبارتست از: بی توجهی مسئولان به مشکلات دانشجویان و تبعیض استادان و نیز نبودن روحیه تحقیق و پژوهشگری به معنای واقعی. برخی از زیاد بودن فاصله خوابگاه‏ها تا دانشکده و اتلاف وقت در رفت و آمد سخن می‏گویند و پاره‏ای نیز بی‏انگیزگی و بی‏تفاوتی را عامل عمده اُفت تحصیلی خود می‏دانند. اینان معتقدند که بین آن‏چه در کتاب‏ها می‏خوانند و آن‏چه در جامعه می‏بینند تضاد فاحشی وجود دارد و این تضاد باعث بی‏انگیزه شدن آنان در مطالعه و تحقیق شده است. راهکارهای مطرح شده در این قسمت از مشکلات را می‏توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱) وضع قانون و اجرای برنامه‏ای که دختران دانشجو در شهرستان یا شهر خود و یا در نزدیک‏ترین استان به محل زندگی خویش، مشغول به تحصیل شوند تا هم در هزینه‏ها صرفه جویی شود هم خطرها کاهش یابد و هم زمینه سوء استفاده از آزادی‏موجود در دانشگاه کمتر گردد و آن دسته از دختران که منتظر فرصتی برای خود آرایی‏اند بین خود و خانواده فاصله‏ای نبینند و خانواده‏ها بیش از پیش از زندگی تحصیلی فرزندانشان با خبر باشند.
۲) ایجاد امکانات تحصیلی برای دانشجویان و ازدیاد اتاق مطالعه و امکانات تحقیق و پژوهش و تشکیل کلاس‏های روش‏شناسی مثل روش تفکر، روش مطالعه و روش تحقیق و... .
۳) در جلسات توجیهی که هر ساله قبل از شروع ترم برگزار می‏شود از تجربیات تحصیلی فارغ التحصیلان برای بیدارگری دانشجویان استفاده کنند. از جمله در کیفیت استفاده از فرصت‏ها و آگاهی بخشی نسبت به این‏که از دست دادن فرصت‏های طلایی خسارت بزرگی محسوب می‏شود و این‏که چگونه از موقعیت دانشجویی استفاده شود.
۴) افزایش کمک هزینه تحصیلی برای جلوگیری از بحران‏های اقتصادی دختران به ویژه مخارج سنگینی که برای رفت و آمد بین وطن و محل تحصیل وجود دارد. - مشکلات روانی‏ شاید بتوان گفت که مسائل و مشکلات روانی از عمده‏ترین مشکلات دانشجویان دختر است و اگر چه آن‏ها در پاسخ‏گویی ابتدا مسائل اجتماعی و اقتصادی را مطرح می‏کنند ولی شاید طرح این مسائل به سبب محسوس و ملموس بودن آن‏ها است و بسیاری از مسائل اجتماعی دختران مبتنی بر مسائل و مشکلات روانی است. گفتنی است که قرار دادن مشکلات روانی به عنوان گروه چهارم مسائل و مشکلات دختران در این مقاله، به علت اولویت‏بندی خود خواهران است و به احترام پاسخ‏های آنان چنین چنیش شده است. اگر بنا بود نویسنده با استفاده از تجربیات کسب شده خود در دانشگاه‏ها که حاصل ارتباط مستمر با دانشجو در برهه‏های گوناگون بوده است‏اولویت‏بندی کند، به یقین مشکلات روانی را در اولویت قرار می‏داد. بحران‏های روانی هم‏چون افسردگی و تضاد با خود و جامعه تحت عنوان ناکامی‏ها و تعارض‏ها در علم روان‏شناسی مطرح می‏شود. کمرویی،!خود ناباوری و عدم اعتماد به نفس، دلتنگی‏ها و گرفتگی‏های روحی از جمله مشکلات روانی دختران دانشجو است که هر یک طبیعتاً علتی دارد و بررسی این علل از عهده این مقاله خارج است. در مسائل و مشکلات روانی دختران دانشجو آن‏چه بیش از همه ذکر شده بحث «عدم امنیت» و سلب آرامش روحی و روانی است. بسیاری از پاسخ‏گوها از مزاحمت‏های درون دانشگاه و نیز بیرون آن (شهر) سخن می‏گوید و برای رفع این مشکل راهکارهایی هم‏چون در نظر گرفتن سرویس‏های مناسب برای دختران برای رفت و آمد به دانشگاه و دانشکده‏ها یا تشکیل کمیته رسیدگی به برخوردهای مزاحم‏ها با دختران و یا مستقر کردن نیروهای انتظامی به ویژه در شب‏ها برای محیطهایی که دانشجویان دختر در آن به سر می‏برند، ارائه می‏دهند. روان‏شناسان بزرگی چون «مزلو» وجود امنیت را دومین نیاز اساسی انسان می‏شمارند و بعد از نیازهای فیزیولوژیایی، از امنیت سخن می‏گویند. بدیهی است که امنیت اقسامی دارد و یکی از مهم‏ترین آن‏ها امنیت روانی است. این نیاز را مسئولان باید برآورند تا اختلالات روانی و رفتاری در دختران ایجاد نشود. برخی دیگر از دختران در زمینه مشکلات روانی نیز از بی‏انگیزگی سخن می‏گویند و آن را عامل افسردگی و بی نشاطی خود می‏دانند. واضح است که کلیه فعالیت‏ها و رفتارهای انسان تحت تأثیر انگیزش است و اگر انگیزه در زندگی نباشد امید، عشق، محبت و نشاط از زندگی رخت بر می‏بندد. برای ایجاد انگیزه قوی باید تعالیم ویژه‏ای را در نظر گرفت. استادان دانشگاه و مسئولان آموزشی و مهم‏تر از همه، مسئولان امور بانوان در ایجاد انگیزه برای‏تحصیل، اشتغال، ازدواج و تمامی جنبه‏های زندگی بسیار مؤثر خواهند بود. یکی دیگر از مشکلات روانی، کمبود محبت است که گاه ناشی از غفلت و ناآگاهی خانواده‏ها است و گاه بی مهری جامعه به یک گروه، موجب این کمبود می‏شود. حتی به نظر می‏رسد محبت‏های کاذب و افراطی موجود در خوابگاه‏های دختران برای پاسخ‏گویی به این نیاز اولیه او است و به علت نداشتن راهنمای مناسب و یا وضعیت نامطلوب در خوابگاه‏ها، برآورده شدن این نیاز روانی، پیامدهای ناگواری دارد؛ مانند محبت‏های افراطی که قطع آن موجب اختلال‏های شدید روانی و نیز انحرافات جنسی چون همجنس‏گرایی و خودارضایی می‏گردد.
ترس مرضی که موجب اضطراب می‏شود و یکی از انواع نوروز (روان رنجوری) و شایع‏ترین نشانه‏های این اختلال و بیماری رفتاری است، یکی دیگر از مشکلات دختران دانشجو است. از نظر روان شناسان این اضطراب اگر به صورت خفیف و دائمی باشد نگرانی ایجاد می‏کند و اگر به صورت اتفاقی اما شدید باشد، مولّد وحشت است. به هر حال حالت‏های روان رنجوری و نیز روان پریشی (پسیکوز) در میان دختران دانشجو دیده می‏شود و آن‏ها تحت عنوان ترس دائم از مسخره شدن، افسردگی به سبب نداشتن تکیه گاه - به ویژه دختران خوابگاهی - و کمرویی و... از آن سخن می‏گویند. البته موارد ذکر شده در بسیاری از موارد مقطعی است ولی در پاره‏ای از افراد همیشگی است و آن‏ها را منزوی و افسرده و مضطرب می‏سازد. نکته جالب دیگر که در محدوده مشکلات روانی است و دانشجویان از آن سخن می‏گویند خود ناباوری بانوان است. راهکارهای ارئه شده از سوی پاسخ‏گویان در این باره عبارت است از:
الف) ایجاد برنامه‏های آموزشی در سطح کشور برای زنان واستفاده از صدا و سیما برای تبیین این مطلب که زنان باید خود را باور کنند، بدون آن که به مقایسه بین زن و مرد بپردازند.
ب) بالا بردن سطح سواد و علم زنان از طرق گوناگون و وضع قوانینی که زنان بی‏سواد وکم فرهنگ را تشویق به فهمیدن بیش‏تر و دانستن کند و اجرای برنامه هایی در همین راستا.
ج) برخی در این زمینه می‏گویند: «راه حل اصلی، راه حل دینی و اعتقادی ما است» و معتقدند که باید زنان را با ارزش واقعی آن‏ها آشنا کنیم و آنان را از محدود اندیشیدن و سطحی نگری نجات دهیم. د) مشکلات طبیعی و فیزیکی‏ با توجه به پاسخ‏های دانشجویان و بر خلاف آن‏چه تا کنون شنیده‏ایم مشکلات طبیعی و جسمی از نظر رتبه‏ای در پایین‏ترین مرحله قرار دارند و اکثر قریب به اتفاق دختران دانشجو این‏گونه مشکلات را در آخرین مورد مطرح کرده‏اند. مشکلاتی هم‏چون نبودن یا کم بودن امکانات رفاهی و فضاهای تفریحی، کمبود سالن‏های مطالعه، مناسب نبودن نور اتاق‏ها، پایین بودن سطح بهداشت در خوابگاه‏ها، نامناسب بودن غذا چه از نظر کیفی و چه کمّی، کمبود سالن‏های ورزشی برای دختران، اصولی نبودن ساختمان‏سازی برای خوابگاه‏های دختران و پسران - که خود، موجب ناهنجاری‏ها و نابه‏سامانی‏های زیادی در زمینه‏های گوناگون می‏شود - از جمله این مشکلات به شمار می‏آیند. برخی از دانشجویان از آثار تغییر هوا و ناسازگاری جسم آن‏ها با هوای شهری که در آن تحصیل می‏کنند و نیز از به خطر افتادن بهداشت جسمی‏شان به علت وجود برخی از افزودنی‏ها در غذای دانشگاه‏ها سخن می‏گویند و معتقدند که به محض ورود به دانشگاه و استفاده از غذای آن با رویش غیرطبیعیِ مو در صورت مواجه شده‏اند و این آن‏ها را نگران کرده است و افزون از آن بر زیبایی آن‏ها - که همیشه مورد توجه دختران و زنان است - تأثیر گذاشته. به هر حال نامناسب بودن وضعیت فیزیکی خوابگاه‏ها و محیطهای تفریحی و تحصیلی یکی از مشکلات دختران محسوب می‏شود که برای رفع این مشکلات راهکارهای زیر پیشنهاد شده است: الف) احداث اماکن تفریحی مناسب و به دور از شائبه‏های منفی برای دختران به‏گونه‏ای که به محوطه خوابگاه نزدیک باشد و مسائل امنیتی در آن مراعات شود و دختران با آسودگی خاطر به تفریح بپردازند؛
ب) ایجاد سالن‏های ورزشی مناسب با شئون دینی و اجتماعی برای دختران تا نیازهای جسمانی آن‏ها نیز برآورده شود، بی آن که به روح و روان آن‏ها به سبب اختلاط با نامحرم ضربه وارد شود؛
ج) ایجاد تغییرات اساسی در وضعیت بهداشتی محیط تغذیه دانشگاه؛
د) وضع قوانین ویژه تسهیلات برای دختران دانشجو. در مجموع با رفع نیازهای طبیعی دانشجویان می‏توان زمینه مساعدی برای پیشرفت علمی و فرهنگی آنان فراهم ساخت و بسیاری از نگرانی‏های آن‏ها را تقلیل داد. مسئولان امور بانوان؛ بایسته‏ها و شایسته‏ها دختران دانشجو در پاسخ به این سؤال که روند حل مسائل و مشکلات زنان را در جامعه کنونی چگونه می‏بینند و چه راه حل هایی برای بهتر شدن وضعیت زنان پیشنهاد می‏کنند، مطالبی گفته‏اند که مواضع و دیدگاه‏های آنان را می‏توان به صورت زیر طبقه‏بندی شده است:
▪ تا حدی در این زمینه کار شده است ولی کافی نیست و به تلاش بیش‏تر نیاز است. این گروه معتقدند که بعد از انقلاب، تغییراتی در وضع حقوقی، اجتماعی و سیاسی زنان رخ داده و تا حدی ارزش واقعی آن‏ها در جامعه بیان شده است ولی «این رشته سری دراز دارد» و باید بیش از پیش تلاش کرد و با توجه به این‏که تهاجم فرهنگی بسیاری از برنامه‏ها را خنثا می‏کند باید جریان‏شناسی صحیحی داشت. مشکلات موجود این است که زن در سینمای ما مانند گذشته به کالا تبدیل شده است و روند هنر، به ویژه هنر تصویری، در کشور ما رو به قهقرا است و بسیاری از ضد ارزش‏های رژیم گذشته به تازگی از زیر خاک سر بر آورده‏اند. ایرانی‏گری‏(ناسیونالیستی) و بازگشت به زندگی تجمل گرایانه افراطی چونان گذشته، بی توجهی به ارزش‏های اخلاقی و معنوی و تجاری شدن کارهای فرهنگی از این قبیل هستند که باید برای رفع این مشکلات کفشی آهنین سفارش داد.
▪ تاکنون هیچ کاری انجام داده نشده و برنامه‏ها در حد حرف بوده است. از جمله سخنان این گروه می‏توان به مطالب زیر اشاره کرد: «در کشور ما شأن زن‏ها پایین‏تر از مردها است»، «تا حال که در حد حرف و شعار بوده است و در عمل هیچ»، «روند کار سیر نزولی داشته، اگر هم چیزی بوده برای پایتخت بوده است»، «شعار ندهند، عمل کنند»، «سطح آگاهی دختران را بالا ببرند نه این‏که فقط به توزیع جملاتی که هزاران بار گفته شده است، بپردازند»، «با وضعیت کنونی کشور هیچ راه حلی وجود ندارد» و... .
▪ نسبت به زمان قبل از انقلاب که بسیار بد بود، الآن بهتر است ولی باز هم با توجه به جمعیت زیاد بانوان در کشور به برنامه ریزی جامع و درازمدت نیازمندیم؛ خصوصاً از این نظر که الآن ورودی دختران به دانشگاه بیش از پسران است. دختران دانشجو و راهکارهای پیشنهادی به مسئولان‏ در مجموع می‏توان گفت انتظار دانشجویان از مسئولان امور بانوان، حل مشکلات به صورت عمقی و همه جانبه است و برای رفع این مشکلات راهکارهای زیر را پیشنهاد می‏کنند:
ـ رسیدگی به مسائل زنان به ویژه در مکان‏ها و مناطق محروم که در آن‏ها مردها خشن و زورگویند و همسران خود را مورد ضرب و شتم قرار می‏دهند، به زن ارزش نمی‏گذارند و آنان را خدمتکاری برای خود و فرزندانشان می‏دانند و در مورد تربیت فرزندان هیچ مسئولیتی نمی‏پذیرند و خود را صاحب مال زنان می‏دانند؛
ـ بالا بردن سطح آگاهی و سواد زنان و نیز ارتقای بینش دینی و سیاسی در زنان تا نسبت به خود و فرزندانشان با نگرش وسیع‏تری نظر دهند و در مسائل تربیتی آگاهی بیش‏تری یافته، سطح فرهنگ خود و جامعه را بالا ببرند؛
ـ دفاع از حقوق زنان در مقابل مردان و ایجاد فضای مناسب و باز برای گفت‏وگوی بانوان و پرورش استعدادهای آن‏ها و زمینه مناسب برای ابراز و اظهار خلاقیّت بانوان؛
ـ برگزاری سمینارها و کنگره‏هایی که نتیجه کار بردی داشته باشد نه تنها یک سری مباحث نظری؛
ـ تغییر نگرش‏های موجود در جامعه به زنان و جایگاه انسانی آن‏ها در جامعه؛
- ایجاد بستر مناسب برای مشارکت سیاسی - اجتماعی زنان در کشور با حفظ شئون اسلامی و دینی و طبیعی آن‏ها (مشارکت در حدی که با فطرت و طبیعت آن‏ها مخالفتی نداشته باشد)؛
- تشکیل گروه بزرگی از بانوان که از همه قشرهای جامعه اعم از باسواد، بی‏سواد و شهری و روستایی و... در آن شرکت داشته باشند و مشکلات مربوط به قشر خود را مطرح کنند و سپس این مشکلات رفع شود؛ - توجه به زنان بی سرپرست که خود سرپرست خانواده‏اند و مشکلات فراوانی را متحمل می‏شوند؛
- طبقه‏بندی مشکلات زنان و رفع موانع سعادت و کامیابی آن‏ها؛
- حل معضل بزرگ ازدواج، جهیزیه و مخارج کمر شکن؛
- حمایت از نمایندگان زن در مجلس و افزایش تعداد آن‏ها و تقاضای حمایت از حقوق زنان در مجلس؛
- حمایت از حقوق جزایی زنان و حقوق خانوادگی آن‏ها؛
- برنامه ریزی صحیح و اصولی در مدارس و صدا و سیما برای ایجاد حس خود باوری و اعتماد به نفس در زنان؛
- مبارزه با فسادهایی که به گونه‏ای دامنگیر زنان است و اجرای برنامه‏هایی برای اصلاح امور فرهنگی و اجتماعی زنان؛
- افزایش امکانات رفاهی و تفریحی و فرهنگی برای زنان.

ناهید طیبی‏

منبع : دفتر مطالعات و تحقیقات زنان