اسلام و الگوی مصرف

●مصرف گاز
گاز , یكی از گنجینه های پرارزش طبیعت است كه نقش مهمی در زندگی امروز ما ایفا می كند. این ماده , مانند نفت , ذغال سنگ و دیگر مواد سوختی , سهم مهمی را در پیشبرد اهداف تمدن بشری , به خود اختصاص داده است و نقش مهم تری در زندگی آینده بشر خواهد داشت . گاز طبیعی , گازی است بی بو , بی رنگ و بی شكل , كه قابل اشعال بوده و اگر سوزانده شود , مقدار قابل توجهی انرژی در اختیار ما می گذارد , و برخلاف سایر مواد سوختی , هوا را بسیار كم تر آلوده می كند , گاز طبیعی , ۳۰ تا ۴۰ درصد , كم تر از دیگر سوخت های فسیلی , (۱ ) گاز كربنیك و ۷۰ درصد , كم تر از بنزین , گاز خطرناك مونواكسیدكربن تولید می كند. هم چنین میزان گوگرد و ذرات معلق كه از آلوده كننده های اصلی هوا هستند , در وسایل نقلیه گاز سوز , به صفر می رسد. این گاز می تواند حرارت و انرژی را به میزان دلخواه , در اختیار ما بگذارد و به همین دلیل , امروزه به مقدار زیاد در جهان مصرف می شود . (۲ ) همه این واقعیات , دلایل روشنی است بر ضرورت صرفه جویی در مصرف گاز و استفاده صحیح از آن .
●مصرف گاز و مسئله حفظ جان
كم تر روز یا هفته ای است كه رسانه های گروهی و مطبوعات اخبار و گزارش های تاسف بار در زمینه مسمومیت ها و تلفات ناشی از نشت گاز و استفاده نادرست از وسایل گازسوز منتشر نكنند , و این در حالی است كه « وجوب حفظ جان » از احكام اولیه و روشن اسلام است و هیچ كس حق ندارد با اقدامات نسنجیده و غیراستاندارد , جان خود و دیگران را در معرض تهدید و خطر قرار دهد. چنان كه به نقل از امام علی علیه السلام می خوانیم : « لا تلق نفسك الی التهلكه , (۳ ) خود را به هلاكت و نابودی میانداز . » و امام رضا علیه السلام در پاسخ مامون عباسی , آن گاه كه ایشان را ـ در صورت نپذیرفتن ولایتعهدی ـ تهدید به مرگ نمود , فرمود : « قد نهانی الله عز و جل ان القی بیدی الی التهلكه , (۴ ) خداوند , مرا از این كه خود را به هلاكت و نابودی بیندازم نهی كرده است . » فقیه بزرگ جهان اسلام , علامه حلی در اشاره به همین حكم روشن شرعی و عقلی می نویسد : « ان الالقا بالید الی التهلكه منهی عنه قطعا , (۵ ) خویشتن را با دست خود , به هلاكت و نابودی انداختن , به طور قطع , مورد نهی است . »
از این رو وظیفه همگان است با اقدامات پیش گیرانه و توجه به توصیه های مسئولان امر , این گونه خطرات و صدمات را به حداقل برسانند.
●برخی توصیه ها در زمینه مصرف بهینه گاز
ممكن است در نتیجه مصرف بی رویه گاز و انشعابات متعدد و بی ضابطه توسط برخی , گاز مصرفی در اماكن دیگر , دچار افت فشار و پایین آمدن میزان بهره وری آن شود و در نتیجه ساكنان آن اماكن , متضرر گردند و یا در امور آنان اختلال پیدا شود. از این رو , می توان براساس وجوب حفظ جان ـ كه توضیح آن گذشت ـ و نیز با توجه به حرمت شدید اسراف فرافردی , استفاده نادرست از گاز و بهره برداری غیراستاندارد از وسایل گازسوز را ناروا و غیرمجاز اعلام كرد. در زیر ـ از باب رجوع به عرف خاص ـ به برخی از مهم ترین توصیه های كارشناسان امر , در زمینه مصرف بهینه گاز اشاره می كنیم . (۶ ) می توان این توصیه ها را به دو دسته بایدها و نبایدها تقسیم كرد :
الف ـ بایدها
۱ ـ استفاده از شیلنگ های لاستیكی تقویت شده (فشار قوی ) به جای شیلنگ های لاستیكی معمولی كه در برابر مواد نفتی و گازی , به سرعت فاسد می شوند.
۲ ـ مسدود كردن شیرهای مصرف كه به وسیله گازسوز وصل نشده و مورد استفاده قرار نمی گیرند با روپوش مخصوص .
۳ ـ بستن شیر مصرف , چنان كه برای مدت طولانی از وسیله گازسوز استفاده نمی شود.
۴ ـ استفاده از بست های فلزی برای محكم كردن شیلنگ های گاز , از یك طرف به وسایل گازسوز و از طرف دیگر به لوله كشی گاز.
۵ ـ استفاده از كف صابون و مانند آن برای آزمایش محل اتصال شیلنگ به لوله گاز و آزمایش خود شیلنگ جهت حصول اطمینان به عدم نشت گاز.
۶ ـ مراقبت از تمیزی و مرتب بودن مشعل های اجاق گاز و ضمائم آن تا گاز بتواند به راحتی و به اندازه كافی به مشعل برسد و با شعله آبی بسوزد.
۷ ـ برخوردار بودن هر وسیله گازسوز به یك دودكش مجزا و مجهز به كلاهك .
۸ ـ انجام گرفتن هرگونه تغییرات و تعمیرات در لوله كشی گاز توسط اشخاص متخصص یا موسسات صلاحیت دار.
۹ ـ خودداری از روشن كردن كبریت , فندك و مانند آن و نیز قطع و وصل كردن كلیدهای برق , در صورت نشت گاز و استشمام بوی آن .
در چنین مواردی , باید ضمن حفظ خونسردی , امور زیر انجام شود :
افراد حاضر , از محل آلوده به گاز دور شوند.
فورا شیر اصلی گاز بسته شود.
در صورتی كه كنتور , برق , در فضای آلوده به گاز قرار نداشته باشد , برق , از فیوز اصلی قطع گردد.
در و پنجره ها باز شوند.
با تكان دادن چیزی مانند حوله پنبه ای مرطوب , جریان خروج هوای آلوده به گاز تسریع شود.
(برای این منظور , نباید به هیچ وجه از پنكه , هواكش و سایر دستگاه های برقی استفاده شود.)
ب ـ نبایدها
۱ ـ اتصال دو یا چند وسیله گازسوز به یك شیر مصرف . هر وسیله گازسوز , باید به یك شیر مستقل وصل باشد.
۲ ـ توسعه لوله كشی داخلی و اضافه نمودن وسایل گازسوز بدون اطلاع مسئولان امر.
۳ ـ تغییر محل رگلاتور و كنتور گاز بدون هماهنگی با مسئولان امر.
۴ ـ استفاده از توری سیمی برای حفاظت رگلاتور در كوچه , چون موجب آسیب دیدگی رگلاتور و لوله می شود.
۵ ـ دستكاری كنتور و رگلاتور .
۶ ـ نصب كردن شیلنگ های گاز در معرض حرارت اجاق گاز و سایر وسایل گازسوز.
۷ ـ استفاده از شعله كبریت و مانند آن برای پیدا كردن محل نشت گاز.
۸ ـ وارد آوردن ضربه به وسیله دیگ و دیگر ظروف سنگین به اجاق گاز , زیرا این عمل , موجب سست شدن اتصالات و نشت گاز خواهد شد.
۹ ـ قرار دادن وسایل گازسوز به خصوص اجاق گاز در محل وزش جریان باد مانند پنجره , مقابل بادبزن برقی و...
۱۰ ـ نصب آبگرمكن گازی در حمام یا اتاقی كه به طور عادی در آن هوا , جریان ندارد , زیرا این كار , موجب كمبود اكسیژن شده و ایجاد خفگی می كند.
۱۱ ـ نصب آبگرمكن دیواری در منازلی كه زیربنای آن ها كم تر از ۵۰ مترمربع است . چون مصرف اكسیژن آبگرمكن های دیواری , بالا است و موجب كمبود اكسیژن در منزل می گردد.
۱۲ ـ تبدیل نمودن بخاری و سایر وسایلی كه با سوخت های دیگر مورد استفاده قرار می گیرند , به نوع گازسوز.
۱۳ ـ قرار گرفتن پرده , لباس , رختخواب , ظرف پلاستیكی و سایر اشیا قابل اشتعال در مجاورت بخاری .
۱۴ ـ وجود زانوی اضافی در مسیر دودكش . زیرا این كار , موجب كندی حركت محصولات احتراق شده و در نهایت , موجب پس زدگی و خفگی ساكنان منزل می شود.
●●نتیجه گیری
این كه مقوله انرژی , از ابعاد گوناگون اقتصادی , سیاسی , زیست محیطی , فقهی و... برخوردار است , نشان از اهمیت داخلی و بین المللی و جایگاه فردی و اجتماعی آن دارد. مردم ما , علیرغم سهیم بودن نسل های آینده در منابع انرژی و با وجود كوتاه بودن عمر این منابع , در بهره برداری از آن ها , زیاده روی كرده و از استانداردهای جهانی در این باب , فاصله زیادی دارند. در بسیاری موارد , زیاده روی در مصرف برق یا درست مصرف نكردن آن , فراتر از اسراف فردی و از نوع اسراف فرافردی خواهد بود. از این رو , باید به صرفه جویی در مصرف برق و استفاده بهینه از آن , فراتر از یك امر اقتصادی به عنوان یك مسئله شرعی نگریست و به توصیه های كارشناسان امر در این باب , توجه كافی نمود.
و این كه برخی روایات , از برافروختن و روشن كردن چراغ پیش از غروب آفتاب , به عنوان كاری پسندیده , یاد نموده اند , دلیل بر روا بودن زیاده روی در مصرف برق نیست , زیرا این روایات , ناظر به خانه های محقر صدر اسلام است كه فاقد دریچه ها و پنجره های بزرگ به سبك امروزی بوده است . خانه هایی كه در ساعات پایانی عصر و به خصوص دقایق پیش از غروب , از نور و روشنایی كافی برخوردار نبوده است وروشن نمودن آن ها با چراغ های كم سو و روغنی آن زمان , اسراف محسوب نمی شده است .
نیز در متون فقهی , از استحباب روشن گذاشتن فضای مساجد حتی در ساعاتی كه خالی از نمازگزار باشند , سخن به میان آمد , كه این مورد , با توجه به اینك كه مصداق تقویت ارزش های معنوی و سبب تعظیم شعائر دینی است , اسراف محسوب نمی گردد. نورافشانی و چراغانی كردن برخی اماكن , در اعیاد مذهبی و شب های میلاد پیشوایان دین (علیهم السلام ) نیز بر همین اساس قابل تحلیل است . ولی برخی مصارف دیگر , مانند بستن حجله به یاد شخص فوت شده و چراغانی كردن آن , فاقد مبنای شرعی است .از منابع بسیار ارزشمند كه نسبت به دیگر منابع انرژی , پیامدهای زیست محیطی كم تری دارد گاز است . این منابع , محدود و متعلق به نسل های حال و آتی است و از سوی دیگر , گاه مصرف بی رویه و نادرست آن , موجب زیان به دیگران و نیز سبب تلفات و خسارت های جانی و مالی است .
از این رو لازم است در مصرف آن صرفه جویی كرد و توصیه های كارشناسان امر در چگونگی استفاده از آن را جدی گرفت .
پاورقی :
۱ ـ سوخت های فسیلی , عبارتند از : گاز طبیعی , ذغال سنگ و نفت كه از بقایای جانوران و گیاهان متعلق به میلیون ها سال پیش به دست می آیند و در زیرزمین قرار دارند و با اكتشاف و استخراج , بیرون آمده و به مصرف می رسند , در این نوع سوخت ها , مقدار زیادی كربن و هیدروژن وجود دارد و انرژی حاصل از سوختن این نوع مواد , عمدتا از تبدیل هیدروژن به بخار آب حاصل می شود. (ر.ك : حسین فقیهی , گاز طبیعی از مبدا تا مقصد , ص ۷ )
۲ ـ ر . ك : حسین فقیهی , گاز طبیعی از مبدا تا مقصد , ص ۷ , ۹ , .۱۱
۳ ـ ابن ابی الحدید , شرح نهج البلاغه , ج ۸ , ص .۹۰
۴ ـ صدوق , علل الشرایع , ج ۲ , ص ۲۳۷ , امالی , ص ۶۸ , عیون اخبار الرضا علیه السلام , ج ۲ , ص .۱۳۹
۵ ـ علامه حلی , الالفین , ص .۱۱۲
۶ ـ در ارائه این توصیه ها , از كتابچه « آیا می دانید » انتشار یافته توسط روابط عمومی شركت ملی گاز ایران , استفاده شده است .
این كه مقوله « انرژی » از ابعاد گوناگون اقتصادی , سیاسی , زیست محیطی و فقهی برخوردار است , نشان از اهمیت داخلی و بین المللی و جایگاه فردی و اجتماعی آن دارد باید به صرفه جویی در مصرف « برق » و استفاده بهینه از آن , فراتر از یك امر اقتصادی و به عنوان یك مسئله شرعی نگریست و به توصیه كارشناسان امر در این باب , توجه كافی نمود « گاز » از منابع محدود و متعلق به نسل های حال و آتی است , و نیز مصرف بی رویه و نادرست آن موجب زیان به دیگران و سیب تلفات و خسارت های جانی و مالی است.

منبع : شرکت ملی گاز ایران