آفریقا می تواند بگوید «نه»

گیتس تصور نمی کرد که پنتاگون مهم ترین ناکامی را در عرصه آفریقا بچشد. زیرا همه محاسبات او بر این مبنا بود که امریکا در پیشبرد طرح هایش در این منطقه با کمترین محدودیت و موانع روبرو است. رابرت گیتس پس از عضو جنجالی کابینه بوش، دونالد رامسفلد به وزارت دفاع گام نهاد.
مأموریت اصلی او ترمیم وجهه پنتاگون بود که با دو جنگ افغانستان و عراق به شدت آسیب دید. برای این کار گیتس سعی کرد زبان اجبار و سخت کیشی رامسفلد را تعدیل کند و برای پیشبرد طرح های نظامی امریکا از روش مذاکره و داد وستد بهره گیرد. گیتس بر این باور بود که اعتبارات اقتصادی امریکا چاشنی امتیازگیری اقتصادی است. در عرصه آفریقا نیز او از همین مسیر وارد شد گیتس بر آن بود که با استفاده از مشوق های اقتصادی خواهد توانست رضایت دولت های این منطقه را برای ایجاد پایگاه های نظامی جلب کند. روزنامه های امریکا در تشریح نقشه گیتس برای آفریقا به نقل از یکی از مسئولان وزارت دفاع امریکا می نویسند: پنتاگون بر این عقیده بود که ایجاد مقر در آفریقا با کمترین دردسر انجام می شود، اما وقتی ژنرال ویلیام وارد فرمانده نظامیان امریکایی در آفریقا، آفریکوم، درست پس از بر عهده گرفتن مسئولیت خود، در اکتبر گذشته به این قاره سفر کرد مشکلات پشت پرده آشکار شد. با گزارش این ژنرال بود که اولین تردید در ذهن رابرت گیتس جرقه زد، گزارش ژنرال ویلیام دلالت براین داشت که اغلب مقام های سیاسی و دفاعی طرف مذاکره او در سفر آفریقایی مخالفت خود را با چنین طرحی اعلام کرد ه اند. بر اساس آنچه رسانه های امریکا نقل کرده اند نخستین مخالفت از سوی دولت های مهم شمال آفریقا بویژه الجزیره بیان شده است.
بر پایه این گزارش ها بیشترین مخالفت ها با حضور نظامی آمریکا در نقاطی بروز کرده که سابقاً جنبش های استقلال طلبی علیه استعمار فرانسه را به راه انداخته اند. خبرگزاری فرانسه در یکی از گزارش هایش از واشنگتن می نویسد: در باره طرح ایجاد فرماندهی نظامیان امریکا در آفریقا مشاجره های زیادی در پایتخت های آفریقایی صورت گرفته است . کشورهایی مانند الجزایر بیش از همه سران پنتاگون را کلافه کرده اند.
بعد از الجزایر دومین موج واکنش را دو کشور مهم و ثروتمند آفریقا یعنی نیجریه و آفریقای جنوبی نشان داده اند. بر اساس گزارش واشنگتن پست این دو کشور به صراحت مشوق های استثنایی وزارت دفاع امریکا را رد کرد ه و در منصرف کردن گیتس از پروژه ایجاد پایگاه های نظامی نقش بسزا داشته اند. به این صورت پنتاگون در این طرح رو درروی دولت هایی قرار گرفت که اکنون نقش محوری را در تحولات آفریقا ایفا می کنند. الجزایر ، نیجریه و مغرب کشورهایی هستند که اکنون به نوار اصلی حوادث ضدیت با غرب تبدیل شده اند. سران امریکا نیز با همین انگیزه به این کشورها چشم دوختند که بتوانند نوعی جبهه بازدارنده علیه جنبش های ضد امریکایی و بنیادگرایی در این ناحیه بوجود آورند. تحلیلگر واشنگتن پست اذعان می کند که مهم تر از مسئله انصراف پنتاگون از پروژه آفریکوم دلایل این عقب نشینی است. او اقرارمی کند که یک هدف عمده از ایجاد این فرماندهی و پایگاه های نظامی در آفریقا رویارویی با جنبش های اسلامی و موج امریکا ستیزی بود و تأکید می کند که بسیاری در میان ملت های عربی حق دارند متأسف باشند زیرا هیچ کس را پیدا نکردند تا برایشان منافع ناشی از حضور گسترده نظامی امریکا و غرب را در کشورهای آفریقایی تشریح نماید.
گیتس هنگامی که دلایل توقف پروژه آفریکوم را بیان می کرد فقط به این جمله بسنده کرد که کشورهای آفریقایی واکنش مثبت به این طرح نشان ندادند. رئیس پنتاگون با این حال عیان نکرد که چه عواملی باعث تغییر نگاه آفریقایی ها بوده است. اما آنچه را که گیتس از بیانش طفره رفت رسانه های امریکا با صراحت بازگو کردند واشنگتن پست به نقل از یک دیپلمات امریکایی می نویسد ؛ آفریقایی ها به نیروی امریکایی در قاره خود به چشم نیرویی مداخله گر می نگرند و با اینکه بارها سعی کردیم آنها را متقاعد کنیم که اینگونه نیست اما به نظر نمی رسد که در این خصوص تغییری صورت گرفته باشد.
اما نکته مهم تر ارتباط و پیوندی است که میان عقب نشینی امریکا در آفریقا با شکست های این کشور در نقاط دیگر جهان وجود دارد. به باور خود تحلیلگران امریکا، واگرایی ۵۰ کشور آفریقا از جریانی سیاسی الهام گرفته است که امروز به عنوان یک هنجار بر سیاست خارجی کشورهای آسیا و خاورمیانه حکمفرماشده است. این هنجار یا ارزش سیاسی اکنون به دو صورت خود را نشان داده است: نخست این که حساسیت کشورها به حق حاکمیت و اقتدارملی شان به نحوی که دیگر کسی حاضر نیست بر سر منابع سرزمینی خویش با طرف های خارجی معامله کند و دوم این که دیگر تکیه کردن به امریکا و همپیمانی با امریکا امنیت به بار نمی آورد و این باور بویژه در میان کشورهای اسلامی رواج یافته است که نزدیکی و همسویی با امریکا امنیت ملی این کشورها را با مخاطرات زیاد روبرو می کند که مهمترین آن رویارویی گروه های مبارز و تحول خواه است.
در هر حال باور عمومی این است که دولتمردان آفریقا در اتخاذ تصمیم تاریخی خویش نگاه جدی به تجربه دولت های حریف امریکا داشتند. در اظهارات تحلیلگران امریکایی به این نکته تأکید زیادی شده است که برخورد یکی دو سال اخیر کشورهایی مانند چین، هند، اندونزی، روسیه و ایران تأثیری محسوس بر نگرش دولت های آفریقا داشته است به گونه ای که حتی کشورهای کوچک این قاره نیز امروز در اعطای حق کشتیرانی یا استفاده از گذرگاه های آبی، زمینی و هوایی خویش بر مسئله حاکمیت و اقتدار ملی شان تکیه می کنند.

سلیمان دعویسرا

منبع : روزنامه ایران