جغرافیای طبیعی و اقلیم استان ، استان خراسان

استان خراسان از نظر موقعیت طبیعی، به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود. بخش شمالی عموماً كوهستانی است كه در دره‌ها و نواحی پست آن،‌ دشت‌های حاصل‌خیزی به وجود آمده است و به دلیل نزولات آسمانی كافی، شرایط مناسبی برای توسعه كشاورزی و دامداری احراز كرده است. بخش جنوبی از دشت‌های پست و وسیع با تپه‌‌های كم‌ارتفاع تشكیل شده است. بارش كم و در بعضی نواحی بسیار اندك، سبب فقر پوشش گیاهی و نامساعد بودن خاك برای كشاورزی گردیده است.
بلندترین نقطه استان در كوه‌‌های بینالود واقع در شمال نیشابور، با ارتفاع 3211 متر از سطح دریا است. پست‌ترین نقطه‌ استان نیز در شمال سرخس در حاشیه مرز ایران و تركمنستان با ارتفاع 300 متر از سطح دریا واقع شده است. مهم‌ترین ارتفاعات استان را كوه‌های هزارمسجد و كپه‌داغ، در شمال استان و هم‌چنین ارتفاعات آلاداغ و بینالود در قسمت جنوب شرقی استان تشكیل می‌دهند. این ارتفاعات دنباله رشته‌كوه‌های البرز در شمال ایران‌اند و به رشته‌كوه‌های هندوكش افغانستان وصل می‌شوند. ارتفاعات فوق در تنوع آب و هوایی و به ویژه بارش‌های محلی نقش مهمی دارد و سبب ایجاد تفاوت‌های اقلیمی و طبیعی ناحیه‌ای در سطح استان خراسان می‌شوند.
استان خراسان در ناحیه معتدل شمالی قرار گرفته است و به‌طور كلی، آب و هوای متغیر دارد. دمای هوای استان از شمال به طرف جنوب افزایش می‌یابد؛ ولی از میزان بارش سالانه آن كاسته می‌شود. به‌طوركلی، آب و هوای استان را می‌‌توان به شرح زیر تقسیم‌بندی كرد :
- آب و هوای سرد كوهستانی كه در نواحی مرتفع استان (ارتفاعات آلاداغ - بینالود) مشاهده می‌شود.
- آب و هوای معتدل كوهستانی كه در مناطق بجنورد، قوچان، شیروان و نواحی جنوبی بینالود، ارتفاعات كپه‌داغ - هزار مسجد و قسمتی از شهرستان مشهد مشاهده می‌شود.
- آب و هوای نیمه‌بیابانی ملایم (كوهپایه‌ای) كه عمدتاً در كوهپایه‌‌های استان دیده می‌شود و مهم‌‌ترین ویژگی آن تغییر درجه حرارت است. قائنات در قلمرو این آب و هوا قرار دارد.
- آب و هوای گرم و خشك بیابانی كه در نواحی جنوبی استان وجود دارد و حدود 50 درصد از مساحت استان را زیر پوشش قرار می‌دهد.
به استناد گزارش ایستگاه‌های هواشناسی استان، متوسط سالانه روزهای یخبندان در سطح استان 70 روز است كه بیش‌ترین میزان با 92 روز به شهرهای نیشابور و تربت حیدریه اختصاص دارد و كم‌ترین آن با 12 روز یخبندان، به شهر طبس مربوط است.
براساس گزارش ایستگاه سینوپتیك شهر مشهد، متوسط درجه حرارت هوا در استان خراسان بین 13/6 و 17 درجه سانتی‌گراد است. حداقل درجه حرارت 28- درجه و حداكثر آن براساس گزارش ایستگاه سبزوار 45/5 درجه می باشد كه 73/5 درجه اختلاف دما بین حداقل و حداكثر دمای سالانه در این استان را نشان می‌دهد. براساس همین گزارش، متوسط میزان بارندگی در سطح استان 218/55 میلی‌متر است.
استان خراسان همواره در معرض جریان‌های هوایی متغیر قرار دارد و همین شرایط سبب اختلاف شدید درجه حرارت در این استان شده است.
جریان‌های هوایی و بادهای مهم این منطقه عبارت‌‌اند از :
باد پرفشار سیبری كه در اواخر فصل پاییز تا اوایل بهار از طریق شمال شرق وارد كشور می‌شود و شمال خراسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
جریان‌های مدیترانه‌ای كه از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه سرچشمه می‌گیرد و به دلیل جذب رطوبت از دریای مدیترانه، از نظر رطوبت غنی است و در صورت تلفیق با توده‌های هوایی كه از دریای خزر به سمت استان خراسان حركت می‌كنند، به مقدار بارندگی آن افزوده می‌شود. این توده هوا هنگامی كه به بیابان‌های شمال شرقی و شمال خراسان می‌رسد، خصوصیات دریایی و مرطوب خود را كاملاً از دست می‌دهد.
توده هوای بیابانی كه منشأ آن عربستان و كویرها است و در افزایش دما نقش مهمی دارد. این توده هوا به دلیل رطوبت بسیار اندك، فاقد توان باران‌زایی است و معمولاً با گرد و غبار همراه است. به طور‌ كلی، مناسب‌ترین فصول مسافرت به استان خراسان (از نظر اقلیم) بهار و تابستان است؛ ولی در زمستان و پاییز نیز، به ویژه جنوب استان خراسان، شرایط مساعدی برای مسافرت و اقامت دارد.