زنجیره تأمین مروری بر صنعت و نمای آماری آن

بهره‌وری یکی از دیرپاترین مفاهیم در محاسبه هزینه‌های تعداد بر نیروی کار یک کارخانه است. همچنان که رقابت جهانی‌تر می‌شود؛ نوآوری و خلاقیت نیز از سطح بنگاه - بنگاه به سطح زنجیره تأمین - زنجیره تأمین جابجا می‌شود. افزایش مزیت رقابتی تنها در صورتی حاصل می‌شود که تمامی بازیگران زنجیره تأمین کاملاً با یکدیگر هماهنگ باشند. مدیریت زنجیره تأمین (SCM) در برگیرنده تمامی برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت فعالیت‌هایی است که در تدارک, تأمین, تبدیل و هماهنگی‌های لجستیکی می باشد. از این منظر, مدیریت زنجیره تأمین شامل همکاری و هماهنگی با شرکای زنجیره نیز -که می‌توانند تأمین‌کنندگان, واسطه‌ها, ارائه‌دهندگان خدمات شخص ثالث و مشتریان باشند- خواهد بود. در واقع مدیریت زنجیره تأمین, وظیفه یکپارچه‌سازی عرضه و تقاضا را در داخل و میان شرکت‌ها را بر عهده دارد. مدیریت لجستیک بخشی از SCM که وظیفه اصلی آن برنامه ریزی, اجرا‌‌‌‌‌‌‌‌ وکنترل جریان مستقیم و معکوس مواد , کالاها و اطلاعات مرتبط و ذخیره سازی آنها به گونه ای کارا و اثر بخش میان نقطه مبدأ و نقطه مصرف به منظور برآوردن الزامات مشتری می باشد. فعالیتهای مدیریت لجستیک نوعاً شامل مدیریت حمل و نقل ورودی و خرو‌جی ,‌ مدیریت ناوگان حمل , انبارداری , جابجایی ‌مواد و کالا اجرای سفارش , طراحی شبکه لجستیک مدیریت موجودی برنامه ریزی عرضه و تقاضا و مدیریت اشخاص ثالث تأمین کننده خدمات لجستیک است.عملکرد لجستیک تا حدودی شامل تدارک و‌خرید, برنامه‌ریزی و زمانبندی‌تولید, مونتاژ ‌‌وبسته بندی و خدمات به مشتریان می شود.لجستیک در تمامی سطوح برنامه ریزی و‌ اجرا حضور‌ فعال دارد: چه استراتژیک , چه عملیاتی و چه تاکتیکی. مدیریت لجستیک یک عملیات یکپارچه ساز است که تمامی فعالیتهای لجستیکی را با هم ‌‌‌‌هماهنگ ساخته و بهینه می‌نماید. بدیهی‌است که تحت این مدیریت فعایت‌های لجستیک می باید به هماهنگی و یکپارچگی با سایرفعالیتها اعم از بازاریابی , فروش , ساخت وتولید , مالی و فناوری اطلاعات دست یابند.
۱ ) ساختار صنعتی
لجستیک در حال توانمند‌سازی فرایند خلاقیت در طول تمامی بخشها و یک ابزار مزیت‌ساز رقابت استراتژیک است. فعالیت‌های لجستیک در داخل بنگاهها بوسیله کاربرانی که شامل تمامی سازندگان و تولیدکنندگان , عمده‌فروشان و خرده‌فروشان مولد انجام می‌شود( ۲۹% تولید ناخالص داخلی) و هم بوسیله تأمین‌کنندگان خدمات (برون‌سپاری) صورت می‌‌‌‌پذیرد.صنعت کانادا ۵۰ میلیارد دلار درآمد می‌آفریند و ۷۵ میلیارد دلار در فعالیت جانبی طی فرایندهای درون‌بنگاهی در بخش‌های دیگر اقتصاد صورت می‌گیرد.[۲] صنعت کانادا ۶/۷ میلیارد دلار صادرات دارد که ۱۲% کل صادرات خدمات کشور را شامل می‌شود.بیشتر فعالیت‌های برون‌سپاری شده شامل حمل‌ونقل‌های ورودی وخروجی ,باربری‌و‌ارسال و عملیات اظهار و ترخیص گمرکی می‌باشد. اکثر فعالیتهای درون‌بنگاهی نیز شامل مدیریت موجودی خدمات مشتریان زنجیره تأمین مدیریت سفارش و اجرای سفارش هستند.
۲) صنعت لجستیک کانادا
بخش خدمات لجستیک کانادا را میتوان به سه زیر مجموعه افراز نمود:
▪ خدمات ترابری مبتنی بر دارایی
▪ خدمات غیر ترابری مبتنی بر دارایی
▪ خدمات لجستیکی غیر مبتنی بر دارایی هر یک از این بخش‌های سه‌گانه ارزش افزوده پتانسیل صادراتی و تأثیر بر دیگر بخش‌های اقتصادی خاص خود را دارند.
۲-۱) خدمات ترابری مبتنی بر دارایی زیر بخش خدمات ترابری مبتنی بر دارایی شامل تأمین کنندگان از خدمات ترابری است که فقط بر حمل و نقل کالا متمرکز شده‌اند. کاربران لجستیک عموماً ترابری خود را برون‌سپاری کرده اند: ۷۳% بنگاههای کانادا حمل و نقل ورودی و ۶۸% حمل و نقل خروجی خود را برون‌سپرده‌اند. [۳]
ترابری ۸۵% درآمدهای کل صنعت لجستیک را که ۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود تشکیل داده است وکامیون دارای یک زیر بخش کلیدی آن است که ۴۲% کل صنعت لجستیک و ۷۵% بخش ترابری را شامل می‌شود. [۲] این زیربخش با ثبات می‌نماید و به نظر میرسد با توجه به عواملی چون JIT مرز هوشمند و تقاضاهای ارتقا یافته مشتریان به دلیل یکپارچگی تکنولوژیک دچار تغییراتی نیز بگردد.
۲-۲) خدمات غیرترابری مبتنی بر دارایی/ اشخاص ثالث لجستیکی(۳PL) اشخاص ثالث لجستیکی انجام عملیات فیزیکی لجستیک و مدیریت سیستم‌های رهگیری بار از طرف مشتری را بر عهده دارند.شرکت شخص ثالث واجد ارزش افزوده خدمات اضافی چون مدیریت جابجایی های شدیداً پیچیده عملیاتی (ساخت‌وتولید و بسته‌بندی مشترک) مدیریت عملیات اداری (صدور صورتحساب و سایر اسناد) مدیریت سیستمهای‌مدیریت‌اطلاعات (رهگیری - پیگیری) خدمات اظهار گمرکی ارسال بار در مرزهای بین‌المللی و مشاوره لجستیک و SCM را نیز ارائه می‌دهند.این صنعت از طریق خرید استراتژیک بخشهایی از شرکتها که عملیات مرتبط با لجستیک را انجام می‌دهند و در عین حال جزء کسب‌وکار اصلی شرکتها نیستند و در حال گسترش است. در اغلب اوقات این سرمایه‌گذاری‌ها منجربه شکلگیری مؤسسات و شرکت‌های جدیدی میشود که قراردادهای طولانی مدت خدماتی زیرساخت تکنولوژی نیروی‌کار و توافقنامه‌های از پیش آماده‌شده را در اختیار دارند. زیر بخش اشخاص ثالث یک بخش ارزش‌افزوده‌ای است که ۱۴% کل درآمد‌های صنعت و ۵% اشتغال را در کل لجستیک در بردارد.بازار رشد اشخاص ثالث لجستیک برای پنج سال آینده در امریکای شمالی سالانه۱۰ تا ۱۵ درصد تخمین زده می‌شود.از متداولترین خدماتی که درکانادا توسط اشخاص ثالث تأمین می‌گردد می‌توان به انبارداری ترابری ورودی و خروجی خدمات مشاوره یکپارچه‌سازی ارسال, ارسال و حمل منطقه‌ای و انتخاب شرکت حمل اشاره نمود. تعداد بسیار اندکی از اشخاص ثالث تمامی خدمات واجد ارزش‌افزوده مثل خدمات گمرکی خدمات شخص چهارم لجستیکی و خدمات مدیریت ناوگان حمل را انجام می‌دهند.
۲-۳) خدمات لجستیکی غیر مبتنی بر دارایی ویژگی شرکتهای حاضر در این بخش فقدان تقریبی امکانات فیزیکی است. این شرکتها خدمات شرکتهای مختلف خرده پیمانکاری را ( مثل ترابری, انبارش, عملیات ....) را یکپارچه ساخته و آنها را با کمک جریان‌های مرتبط اطلاعاتی هماهنگ وکنترل می‌نمایند. بازیگران این بخش عبارتند از : شرکتهای اشخاص چهارم لجستیک(اشخاص ثالث مجازی) مشاوره مدیریت لجستیک و زنجیره تأمین,یکپاچه‌سازی ارسال, خدمات انتخاب شرکت حمل و تدارکات لجستیکی مذاکرات نرخ خدمات کاربری‌های مدیریت موجودی ,کنترل توزیع, ارسال بار و اظهار و ترخیص گمرک. در همین راستا بنگاههای شخص پنجم لجستیک (۵pl)در حال ظهورند ؛ که نقش اصلی آنها برنامه‌ریزی سازماندهی و استقرار را محلهای لجستیکی از سوی پیمانکار(عمدتاً سیستمهای اطلاعاتی) بوسیله بهره‌گیری از فناوری متناسب(در سطوح مفهومی) است. نرخ پیش بینی رشد برای این بخش تا پنج سال آینده ۱۰ تا ۱۵ درصد در سال است.]۵[ این بخش حدود ۶۰۰۰۰ نفر را که همگی پرسنل با توانمندیهای بالایی هستند در استخدام دارد که عمدتاً شامل مهندسان صنایع افراد مجرب در زمینه امور بار و گمرک متخصصین فناوری ارتباطات واطلاعات ,.... می باشند.حال آنکه مشاغل افراد در بخشهای خدماتی مبتنی بر دارایی عمدتاً اجرایی و سطوح پایین محسوب می شود. این زیر بخش پیچیده‌ترین و دارای بالاترین ارزش افزوده در میان تمامی زیر بخش‌هاست. ۷۶% شرکتهای کانادایی فعالیتهای ترخیص گمرکی خود را برون‌سپاری کرده‌اند.۷۸% فعالیت‌های اظهار گمرکی را برون سپاری نموده‌اند و ۶۵% نیز ارسال بار خود را برون‌سپاری کرده‌اند. بعلاوه ۴۶% شرکتهای متوسط و بزرگ کانادایی از خدمات مشاوره لجستیکی بهره می‌برند و بازار شرکتهای ۵pl , ۴pl با نرخ نفوذ ۲۰% در حال رشد است. در این خصوص دو بازار مشخص در کانادا وجود دارد : بازار سنتی و بازار مدرن. اظهار گمرکی و ارسال‌بار پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در حال تبدیل‌شدن به موضوع استراتژیک می‌باشند حال‌آنکه خدمات جدید مشاوره در امنیت جهانی الزامات تبادل اسناد مبتنی بر وب, و فرآیندهای تأیید مرز هوشمند ذیل همین بخش می‌باید ارائه شوند! بازار خدمات مشاوره و ۵plها نیز روی شرکتهای بزرگ متمرکز شده است که متقاضی استقرار فرایندهای زنجیره تأمین و تکنولوژی آن در شبکه تأمین‌کنندگان خود می‌باشند.۳plهای بزرگ و شرکتهای حمل بسته ونامه نیز در حال فعال‌شدن در ادغام‌ها و خریدهای بازار خدمات تخصصی هستند تا ضمن تحقق هدف ارائه راه حل‌های سرتاسری به مشتریان لجستیکی جدید,از قافله راه افتاده عقب نمانند.
۳) شاخصهای عملکردی لجستیک و زنجیره تأمین
هزینه‌های زنجیره تأمین برای رقابت پذیری هر بخش عاملی کلیدی است.در بخش کالاها و محصولات مصرفی این هزینه ها ۳۲% کل هزینه ساخت و تولید در کانادا را شامل می‌شوند حال آنکه این رقم در ایالات متحده ۲۳% است. هزینه‌های لجستیکی بر حسب در صد از تولید ناخالص داخلی از سال ۱۹۸۲ تا سال ۲۰۰۳ در ایالات متحده حدود ۴۱% کاهش یافته است. در طی همین بازه زمانی یک زیر بخش کلیدی دیگر که بشکل مبدعانه‌ای عمل کرد مدیریت موجودی بود که بدلیل ابداعات نبوغ‌آمیز در فناوری و فرایند با کاهشی معادل ۶۲% در هزینه‌های کل روبرو بوده است. در زمینه پرسنل واجد صلاحیت‌های بالا (HQP) صنعت لجستیک و زنجیره تأمین حدود ۶۲۰۲۲۵ نفر لجستیک کار را- بجز رانندگان کامیون- در داخل بنگاهها و کل صنعت در استخدام دارد.] ۶‌[ ترکیب کلی نوع و ماهیت نقش و مهارتهای لازم در حال تغییر است ضمن آنکه تأکید اصلی روی مدیران کسب و کار استراتژیک است که میتوانند در سطح اجرایی کار کنند و همچنین متخصصان زنجیره تأمین شامل برنامه‌ریزان و تحلیلگران .‌]۳‍[ با مدلهای جدید ارزش‌افزوده و پیچیدگی‌های زنجیره تأمین بیش از ۷۵% شرکتهای کانادایی در تمامی بخشهای اقتصادی کشور در استخدام لجستیک‌کاران واجد شرایط با مشکل مواجه‌اند .
۴) محرکهای کلیدی کسب وکار
اصلی‌ترین محرکهای کسب‌وکار که هم‌اینک فعالیت‌های لجستیک و زنجیره‌تأمین را متأثر میسازد پیچیدگی رو‌‌‌به‌افزایش فشارهای مالی/ هزینه ای انتظارات سرعت و کیفیت و همچنین فناوری اطلاعات می‌باشند.]۳‍[ علاوه بر موارد عمومی مطرح‌شده در بالا محرکهای کسب و کار تجاری زنجیره‌تأمین نیز بعنوان کلید رقابت‌پذیری بنگاههای‌کانادا عمل می‌کنند . سه چالش اصلی پیش رو در راستای صادرات امریکای شمالی لجستیکی هستند و پیداکردن مشتریان و خریداران جدید در رتبه چهارم قرار دارد.]۸‍[ رکورد بوجودآمده درپس وقایع ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ منجربه پیدایش بحرانی در صنایع کانادا گردیده‌است. بحران جابجاکردن کالاها به آن سوی مرزها و به داخل ایالات متحده که خود تبدیل به یک عامل جدید در یکپارچه‌سازی مدل زنجیره تأمین امریکای شمالی گردیده‌است. کانادا و ایالات متحده بزرگترین وجامع ترین رابطه بازرگانی جهان را دارند.هیچ دو کشوری در جهان بطور سالانه و یا روزانه این‌چنین با یکدیگر مراوده ندارند. ۸۶% کالاهای صادراتی کانادا به مقصد ایالات متحده حمل می‌گردد و تقریبا ۴۷۵ میلیارد دلار در سال, کالا از مرز مشترک دو کشور عبور می‌کند. بر اساس مطالعه تحقیقی کارایی زنجیره تأمین مرز هوشمند کانادا گذشتن کارآمد از مرز توسط بیش از ۷۰% بنگاههای کانادایی بعنوان عامل " خیلی مهم" لحاظ شده‌است. تأخیرات مرزی تأثیر عمده‌ای روی زمان تحویل دارند؛ تنها ۱۸% بنگاههای کاندایی اظهار داشته‌اند که تأخیرات مرزی تأثیری از روی کسب وکار آنها نداشته است حال آنکه ۸۲% از این بنگاهها لطمات ناشی از تأخیر را تجربه کرده‌اند. فناوری یکپارچه‌سازی زنجیره‌تأمین به لحاظ ارزش‌افزوده قادر خواهد بود از طریق نرم‌افزارهای دید سرتاسری در آینده نزدیک راه‌حلهای مرز هوشمند را ارتقا بخشد. ]۱۰‍[ همچنان که فناوری‌های زیربنایی مثل شناسایی رادیو فرکانسی (RFID) همزمانی و هماهنگی داده‌های سرتاسری و محاسبات پایه کاملتر می‌شوندکسب و کارهای جدیدی ظاهر می‌شوند که اساساً نحوه پاسخگویی کارآمد زنجیره‌تأمین به مصرف‌کنندگان را متحول‌می‌سازند . برآورد می‌شودکه شرکتهای کوچک تا متوسط امریکای شمالی که یکپارچه‌سازی زنجیره‌تأمین و مدیریت رابطه با تأمین‌کنندگان (SRM)را استقرار دهند از کاهش هزینه‌ای معادل ۵ تا ۲۵ درصد در زنجیره تأمین و افزایشی معادل ۱۵ تا ۴۰ درصد در کیفیت زمان دسترسی به بازار در مقایسه با رقبایی که تا سال ۲۰۱۰ در این بخشها سرمایه‌گذاری نکنند برخوردار شوند. یکی از پیش‌نیازهای یک پروژه موفق SCMسطح بهره‌مندی تمامی شرکای زنجیره‌تأمین از فناوری است.در سال ۲۰۰۴ , ۵۴% شرکتهای کانادایی نه راه‌حلی برای SCM خود و نه قصد استقرار آن را در آینده نزدیک داشتند. از میان آنهایی که فناوری SCM داشتند نیز تنها ۴۰ % هم به تأمین‌کنندگان و هم خریداران خود متصل بودند, ۳۷% فقط به تأمین‌کنندگان و ۲۲% نیز فقط به خریداران وصل بودند.
۵) نتیجه‌گیری
پس از تحلیل یافته‌های گزارش " مدیریت لجستیک / زنجیره تأمین: نمای صنعت و آمار " بیش از پیش روشن‌گردید که رقابت جهانی‌تر شده و نوآوری و خلاقیت از سطح میان بنگاهی به سطح میان زنجیره‌ای ارتقا یافته‌است.لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین نیز از این رو در حال تبدیل به بخش صنعتی کلیدی است که بعنوان یک توانمندساز برای خلاقیت, رقابت‌پذیری و استقرار فرایند و فناوری در تمامی بخشهای صنعتی باید به آن توجه نمود. مؤسسه "صنعت کانادا " در تعامل با صنعت و انجمن‌های ملی برآن است تا اقدامات و تدابیری اتخاذ نماید که نیازهای ویژه کانادا را پاسخگو باشند.نخستین گامها در این راستا, پروژه‌هایی چون " نقشه راه فناوری لجستیک چابک" ," مطالعات کارایی زنجیره‌تأمین کانادا بر اساس مرز هوشمند" و" مطالعات استراتژیک منابع‌انسانی در بخش زنجیره‌تأمین کانادا" بوده‌اند.

دکتر عزت الله سام آرام
(عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی)
پانوشت‌ها:
۱ – قندی، محسن، مددکار اجتماعی، انتشارات عطایی. ۱۳۴۷، تهران، ص ۱۲.
۲ – پرلمن، هـ. .هلن، مددکاری اجتماعی، ترجمه منتخب، شرکت سهام کتاب‌های جیبی، ۱۳۵۳، تهران، ص ۵۳.
۳ – Stresses.
۴ – Introduction to a Social Worker, N.I.S.W. London. ۱۹۶۷.
۵ – Case Work.
۶ – Group Work.
۷ – Community Work.
۸ – Public Welfare administration.
۹ – Social Welfare research.
۱۰ – Social action.
۱۱ – اعلامیه فیلادلفیا و مقدمه اساسنامه سازمان بین‌المللی کار (I.L.O)، به نقل از سید مرتضی واسعی زاده.
۱۲ – عراقی، عزت اله، حقوق بین المللی کار. ص ۲۲، به نقل از واسعی زاده.
۱۳ – همان منبع، ص ۴۴.
۱۴ – برای مطالعه بیشتر در این زمینه، رجوع کنید به گزارش تحقیق، میزان اطلاع کارگران و کارفرمایان از مقررات تامین اجتماعی، موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، ۱۳۷۴.

منبع : انجمن لجستیک ایران