جغرافیا چیست؟

جایی که انواع مختلف انسان زندگی می‌کنند.
اکثریّت مردم جهان در ۱۰ درصد سطح زمین زندگی می‌کنند. این نابرابری پراکندگی مردم جهان یکی از مهمترین حقایق جغرافیاست. برخلاف مناطق غیرمسکونی و مناطق دارای سکونتگاههای پراکنده، چهار منطقه در سیّاره زمین وجود دارد که دارای جمعیت متراکم هستند.
۱) آسیای جنوب شرقی، شامل شرق چین، شبه جزیره هندوچین، کره و ژاپن
۲) شبه قاره هند و پاکستان، سریلانکا و سواحل برمه
۳) اروپای غربی و مرکزی
۴) شمال شرقی ایالات متحده و بخش کوچکی از کانادا که در مجاورت مرزهای این کشور قرار دارد.
از جمله مناطق دارای جمعیت پراکنده می‌توان سرزمین‌های قطبی، بیابان‌ها و حوضه گرم و مرطوب آمازون و مناطق مرتفع و بی‌حاصل آسیای داخلی را نام برد. ساکنان مناطق مختلف از نظر خصوصیّات فیزیکی با یکدیگر متفاوت هستند. همچنین از نظر زبانی که تکلّم می‌کنند، سطح تعلیم و تربیت، موسیقی و هنری که خلق می‌کنند و ابزار و فنونی که برای انجام فعّالیّت‌های انسانی بکار می‌برند، با یکدیگر فرق دارند.
● اختلاف در نوع مسکن
به عنوان نمونه‌ای از این نوع اختلاف‌های وسیع، می‌توان به مسکن اشاره کرد. تفاوت‌های موجود در انواع سرپناه، توسّط محقّق جغرافیا و توسط مسافری که علاقه‌مند به دانستن موقعیّت اشیاء در سطح زمین می‌باشد، براحتی قابل تشخیص است. خانه‌هایی که مردم در آن زندگی می‌کنند، از یک نقطه تا نقطة دیگر، بسیار متفاوت است. در قسمت‌هایی از ایالات متّحده که جنگل‌های وسیع، ذخایر چوب و الوار فراوانی را عرضه کرده است، خانه‌های چوبی به وفور یافت می‌شود.
سرخپوستان (یا بومیان)‌ مناطق خشک جنوب غربی ایالات متّحده، خانه‌های خود را از خشت خام و یا خشت و سنگ بنا می‌کنند. ساکنان اولیة دشت‌های بزرگ‌غری آمریکا (که عاری از درخت است) تا قبل از آنکه حمل ادواری ایشان امکانپذیر شود، در خانه‌های محقّر گلی به‌سر می‌برند. در گوشه و کنار جهان، تفاوت‌ها و تضادهای مهمّی وجود دارد.
● اختلاف در نوع کشاورزی
در همة دنیا، مردم برای امور معاش ناچار هستند کار کنند و صدها نوع شغل مختلف دارند. بطور کلی هدف عمدة آنها تولید غذا، سرپناه و ابزار و ادوات است. مطالعة جغرافیا، شامل بررسی پراکندگی مشاغل عمده (مثل ماهی گیری، شکار، استخراج معدن، گلّه‌داری، چوب‌بری، کشاورزی، تولید کارخانه‌ای و تجارت) بر روی سیّارة زمین است. بخش اعظمی از زمین‌های روی کرة زمین، به کشاورزی اختصاص دارد. مزارع کشاورزی از تنوّع زیادی برخوردارند و همة آنها را می‌توان بر اساس پنج معیار زیر طبقه‌بندی کرد :
۱) نوع محصولات و دام‌ها
۲) روشهای کشاورزی
۳) میزان فعّالیّت‌های کشاورزی
۴) فروش محصولات
۵) تأسیسات لازم برای سکونت کشاورزان و فعّالیّت‌های کشاورزی
● نظام سکونتگاهی
انسانها برای ادامة فعّالیّت‌های خود به طرق مختلف روی سطح زمین استقرار یافته‌اند. بعضی از افراد بطور دائم در حال حرکت هستند و در سکونتگاه‌های موقتی به سر می‌برند. امّا اکثر مردم در سکونتگاه‌های پایدار زندگی می‌کنند. سکونتگاه‌های روستایی، سکونتگاه‌هایی هستند که در ارتباط با کشاورزی، چوب‌بری، استخراج معادن، ماهیگیری و شکار قرار دارند. در بعضی موارد، مردمی که به این فعّالیّت‌ها می‌پردازند، جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند. مثلاً در برخی از مناطق جهان، کشاورزان در خانه‌های منفردی به سر می‌برند که در محل کار آنان واقع شده است. ما این خانه‌ها را خانه‌های پراکنده، می‌نامیم. ترتیب و نظام این سکونتگاه‌های پراکنده می‌تواند، یا بصورت منظّم و با طرح و نقشه‌های مختلف و یا بدون هرگونه نظم و نقشه‌ای معیّن باشد. در پاره‌ای از مناطق جهان نیز، کشاورزان، ماهیگیران، معدن‌چیان و کارگران صنعت چوب، در روستا بصورت دسته‌جمعی زندگی می‌کنند. سکونتگاه‌هایی با این خصوصیّت را سکونتگاه‌های متمرکز می‌نامند. شکل این‌گونه سکونتگاه‌ها از انواع خطّی تا مدور و به هم فشرده و یا مستطیل شکل متفاوت است. سکونتگاه‌های شهری، سکونتگاه‌هایی هستند که اکثر مردم آن به ارائه خدمات به خارج از شهر می‌پردازند. این قبیل سکونتگاه‌ها دارای مناطق گوناگونی هستند که در بعضی از قسمت‌های آن، خرید و فروش و تولید محصولات صورت می‌گیرد و بعضی قسمت‌های دیگر آن به مکان زیست اختصاص یافته است.
● تاریخ جغرافیا
قدیمی‌ترین جغرافیدانان در واقع همان طرّاحان و نقشه‌کشان هستند. امّا در یونان باستان، یعنی در جایی که جغرافیا به عنوان یک رشته از آن ظهور کرد، جغرافیدانان در واقع فیلسوفان طبیعی بودند که طیف وسیعی از اطّلاعات و مهارت‌ها را داشتند. مشهورترین محقّقان باستان، استرابو (متولد سال ۶۴ ق.م و متوفی به سال ۲۳ ب) یکی از مورّخان و جغرافیدانان یونانی بوده است. جغرافیای استرابو تنها اثر موجود است که شامل اقوام و کشورهای شناخته شده برای یونانیان و رومی‌های قدیم بوده است. در خلال عصر اکتشاف که از قرن پانزدهم شروع می‌شود، جغرافیا پس از قرن‌ها بی‌توجهی، تولدی جدید یافت. تا پیش از قرن ۱۸ میلادی آلمانی‌هایی (به نام‌های الکساندرفن‌همبلت و کارل‌ریتر) اوّلین افرادی بودند که به‌عنوان جغرافیدانان آکادمیک دست به‌کار نوشتن و تدریس شدند. از زمان آنها به بعد، اکثر جغرافیدانان محقّق، دانشمند و مدرّس هم بوده‌اند. جغرافیا در گذشته به صورت ترکیبی از دانش‌های مختلف بشری بوده است. اما جغرافیدانان امروز، اغلب متخصّص، آن هم تنها و در یک جنبه از جغرافیاست تا جغرافیا به صورت کلّی، مانند متخصص جغرافیای کشاورزی و متخصّص در کلیماتولوژی و همچنین متخصّص در جغرافیای ناحیه‌ای و غیره.

خانم ضیائی

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان