نگاهی به رفتار جفت یابی در عنکبوت جهنده

«یكی از عرصه های دانش رفتارشناسی عرصه معاشقه در جانوران است. معاشقه به الگوهای رفتاری خاصی گفته می شود كه مقدمات عادی جفت گیری را فراهم می آورند. این رفتارها را به طور پراكنده در سراسر سلسله جانوران می توان یافت اما در میان بندپایان و مهره داران از همه متداول ترند. كاركرد معاشقه به طور معمول آن است كه واكنش های نر و ماده را همزمان كند تا جفت گیری بتواند انجام پذیرد. گاه معاشقه نر در واقع یك سیستم علامت دهی است كه طوری طراحی شده كه او بتواند هویت خویش را احراز كرده و ماده را در نهایت بی حركت كند تا جفت گیری با او میسر شود. چشمگیرترین این موارد را می توان در بعضی از بندپایان و به خصوص عنكبوتیان دید كه ماده درشت هیكل ممكن است با نر به عنوان غذا برخورد كند.»۱ جانور نری كه تحت این شرایط قرار می گیرد برای جلوگیری از خورده شدن رفتار ویژه ای را در پیش می گیرد كه توجه شما را به نمونه مورد بررسی قرار گرفته در عنكبوت های جهنده جلب می كنیم.تاكنون مشخص شده كه زنبورهای عسل نر پیش از جفت گیری می رقصند و پرندگان نر نیز آواز می خوانند اما عنكبوت های جهنده پیشرفته تر از این دو عمل می كنند. عنكبوت جهنده نر پیش از جفت گیری آواز خوانده و در ادامه شروع به رقص پا می كند. شیوه رفتار معاشقه در عنكبوت های جهنده از طرفی بسیار جالب توجه بوده و از طرفی نیز نشان می دهد برخلاف آنچه كه در گذشته تصور می شد عنكبوت ها دارای رفتار و روابط بسیار پیشرفته ای هستند.«دامین الیاس» دانشجوی دوره كارشناسی ارشد گروه زیست عصب شناسی و رفتارشناسی دانشگاه كرنل طی بررسی های خود متوجه شد عنكبوت جهنده نر Habronattus dossenus علاوه بر رفتار معاشقه رقص پا اقدام به آوازخوانی نیز می كند و به این ترتیب در جذب ماده ها موفق تر عمل می كند.
عنكبوت نر با ایجاد الگوهای مختلفی از ارتعاشات لرزه ای در ناحیه شكم خود اقدام به آوازخوانی برای ماده ها می كند. «الیاس» در ادامه سعی كرد با چسباندن شكم نرها به سرهایشان به كمك لایه نازكی موم غلیظ و چسبناك از آواز خواندن تعدادی از عنكبوت های نر جلوگیری كند.او متوجه شد عنكبوت های نری كه هم آواز می خواندند و هم می رقصیدند در جذب جفت نسبت به نرهای دیگر موفق تر عمل می كردند. نرهایی كه تنها می توانستند برقصند رفتار معاشقه ناموفق تری داشتند كه خود این نیز دلالت بر این مسئله دارد كه دریافت حسی عنكبوت های ماده از آواز خواندن همراه با مشاهده رقص نرها هر دو در مراسم جفت گیری عنكبوت جهنده بسیار مهم هستند.
نتایج كامل این تحقیقات در شماره اخیر مجله «رفتارشناسی جانوران» (Animal Behavior) چاپ شده است.«الیاس» شرح می دهد درست است كه عنكبوت ها گوش ندارند اما در مقابل دارای اندام های ظریفی بر روی پاهای خود هستند كه می تواند ارتعاشات را دریافت كند.
«الیاس» می گوید: «آنچه را كه عنكبوت ها انجام می دهند ما نیز تجربه می كنیم اما به شكلی دیگر. هنگامی كه ما به موسیقی های بلند آن هم با صدای باس گوش می دهیم به جای آنكه این موسیقی را با گوش خود بشنویم با تمام بدنمان حس می كنیم.»
به اعتقاد «الیاس» برای انسان حتی این امكان وجود دارد كه بتواند آواز عنكبوت ها را تحت شرایط ویژه بشنود، مثلاً هنگامی كه یك عنكبوت روی یك برگ آواز می خواند و ارتعاشات تولید شده توسط بدن آن یك صدای زیر و بم را تولید كند.به اعتقاد «الیاس»، آواز عنكبوت نر و تعداد دفعاتی كه عنكبوت اقدام به رقصیدن می كند، متفاوت است اما در كل شامل سه مرحله است-خرت خرت (scrapes) صدا، ضربه زدن (thumps) و وزوز (buzzes) كردن. خرت خرت صدا سیگنال لرزه ای كوتاهی است كه با حركات آهسته پاهای جلویی عنكبوت نر تولید می شود.ضربه زدن معمولاً دراماتیك تر است. برای این مرحله، عنكبوت نر یك صدای «پاپ» از خود خارج ساخته و در ادامه پاهایش را با سرعت و همانند جارو به سمت بالا حركت می دهد. عنكبوت در مرحله سوم یا وزوز كردن، صدایی شبیه صدای صوت كشتی از خود درآورده و آهسته پاهای جلویش را پائین می آورد.جالب توجه ترین نكته در مورد آواز خواندن عنكبوت ها این است كه این سه مرحله به صورت هماهنگ و بدون كوچكترین اشتباهی پشت سر یكدیگر انجام می شوند؛ آواز با صدای خرت خرت شروع شده و با شروع مرحله ضربه زدن تمام می شود. مرحله ضربه زدن معمولاً با ضربه های ساده شروع شده و به تدریج اوج گرفته و به ضربه های چندگانه و نهایتاً وزوز كردن ختم می شود. به گفته «الیاس»: «هر آواز كامل معمولاً از یك تا ۲۰ دقیقه طول می كشد.»از آنجا كه عنكبوت های جهنده مخفیانه به شكارهای خود نزدیك می شوند و همانند گربه ای كه روی یك موش می پرد، به سرعت روی آن پریده و آن را می قاپند، «الیاس» معتقد است كه همراه شدن رفتار آوازخوانی عنكبوت جهنده در كنار رقص پا یك راه مطمئن برای عنكبوت های نر برای برقراری ارتباط با ماده هایی است كه شكارچیان موفق و چیره دستی بوده و از نظر بدنی نیز در وضعیت مطلوبی به سر می برند.به اعتقاد «الیاس»، از نظر ماده ها نرهایی كه تنها اقدام به رقصیدن می كنند سزاوار مرگ بوده و نمی بایست مورد توجه قرار بگیرند.تنوع موجود در سیگنال های لرزه ای تنها منحصر به عنكبوت های جهنده Habronattus است. گونه ویژه ای كه «الیاس» مورد بررسی قرار داد حتی بااستعداد و خوش منظر نیز نبود. به عنوان مثال گفته می شود نرهای Habronattus coecatus صاحب ۱۰ آواز و مراحل رقص مختلف هستند كه حداقل حدود ۴۵ دقیقه نیز طول می كشد.«استیون هیدون» دانشمند و مسئول بخش نمونه های جمع آوری شده موزه حشره شناسی بوهارت واقع در دانشگاه كالیفرنیا در دیویس از یافته های «الیاس» چندان هم شگفت زده نشده و معتقد است كه یافته های «الیاس» چیز خارق العاده ای نیست.به گفته «هیدون» «برای آنكه موضوع را بهتر درك كنید، تصور كنید كه شما همانند یك عنكبوت دارای یك زندگی سه بعدی هستید. عنكبوت ماده ای كه در زیر یك برگ كمین كرده است نمی تواند عنكبوت نری كه در بالای همان برگ قرار گرفته است را تشخیص دهد. سیگنالی مورد نیاز است كه بتواند با او در سه بعد ارتباط برقرار كند.»وی در ادامه می افزاید: «بسیاری از حشرات شكارچی دارای مغزهای بزرگی نیستند بنابراین نرها یا ماده های این حشرات می بایست به چیزهایی مجهز شوند تا از توان بالقوه جفت خود برای جلوگیری از خوردن آنها جلوگیری كنند. تعدادی از عنكبوت ها تحت تاثیر رفتارهای جفت خود قرار نگرفته و اقدام به خوردن آن می كنند، اما در این مورد خاص باید گفت كه همراه شدن رقص با آواز قادر است ماده خوش اشتها را گول زده و مانع از آن شود كه عنكبوت ماده جفتش را بخورد.به اعتقاد «هیدون» نرهای این گونه از عنكبوت ها تنها عنكبوت هایی نیستند كه اقدام به رقصیدن می كنند. در میان رتیل ها نیز دیده شده كه رتیل ماده پاهایش را جفتك وار به حركت درمی آورد.«الیاس» و هم دانشگاهی های او قصد دارند چگونگی تكوین و تكامل آوازها و رقص در عنكبوت ها را برنامه آینده خود قرار دهند تا دریابند چگونه این حركات موجب تنوع گونه ای در عنكبوت ها می شود.

منبع : روزنامه شرق