شناسایی دانش آموزی با دو پای بیقرار

با شروع سال تحصیلی، آموزگاران و پدر ومادرها در رفتار کودکانی که تازه پا به دبستان گذاشته و سال های نخست مدرسه را می گذرانند پی به مسایلی می برند که گاهی آنها را به حواس پرتی، شیطنت، بازیگوشی و عدم علاقه به درس نسبت می دهند. در حالی که چنین رفتارهایی ممکن است به سادگی از تیزهوشی این کودکان سرچشمه گرفته باشد. گفته می شود حدود ۵ درصد کودکان دبستانی دچار اختلال بیش فعالی هستند.
ما در یکی از کودکان بیش فعال (این اختلال با علامت اختصاری ADHD شناخته شده است) می گوید: پسرم اصلاً در حد توانایی اش کار نمی کند، هیچ گاه تکالیفش را تا به آخر انجام نمی دهد یا بدون نوشتن مراحل کار، فقط به نوشتن پاسخ اکتفا می کند، دستخط و دیکته اش افتضاح است و مرتب تکان می خورد و یا با دیگران حرف می زند و معمولاً کلاس را با کارهایش مختل می کند. حامد مدتی علاقه داشت تا با فریاد و بدون نوبت پاسخ سئوال آموزگارش را بدهد و اغلب پاسخ هایش درست هم بود اما چندی هم در عالم رویا و تخیل به سر برده یا حواسش پرت است، آیا حامد دچار کم توجهی ناشی از بیش فعالی شده یا تیزهوشی یا شاید ترکیبی از هر دو اینهاست؟! به دفعات پیش آمده که کودکان با هوش به خاطر نشان دادن رفتارهای ویژه ای همچون بیقراری، بی توجهی، میزان بالای فعالیت و رویا و خیالبافی که اغلب به عنوان نشانه های ADHD (بیش فعالی) مطرح شده اند، سر از مطب روان پزشک یا پزشک کودکان در می آورند.مرکز تشخیص و آمارگیری بیماری های روانی آمریکا با مطرح کردن ۱۴ ویژگی که در کودکان بیش فعال به چشم می خورد، آنها را از دیگر کودکان متمایز ساخته است. چنان چه کودکی بیش از ۸ مورد از این ویژگی ها را پیش از ۷ سالگی داشته و دست کم ۶ ماه تداوم داشته است، می توان از اختلال بیش فعالی در او مطمئن بود.
۱) هنگام نشستن، دست ها و یا پاهایش بیقرارند یا مدام در جای خود حرکت می کند.
۲) وقتی از او خواسته شده بنشیند یا آرام بگیرد، اغلب انجام این کار برایش دشوار است.
۳) به آسانی و با کمترین عامل بیرونی دچار حواس پرتی می شود.
۴) در بازی ها و یا موارد مشابه مانند صف ایستادن و یا حضور در گروه منتظر نوبت شدن برایش سخت است.
۵) اغلب قبل از به پایان رسیدن یک پرسش بلافاصله و بدون فکر پاسخ را می گوید.
۶) بدون اینکه قصد لجاجت و سرکشی را داشته باشد و یا در درک مسئله مشکل داشته باشد، انجام کارهایی که از روی یک دستور خاص و به ترتیب مشخص شده باشد برایش دشوار است.
۷) معمولاً از یک کار ناتمام سراغ کار دیگری می رود.
۸) در نشان دادن دقت در یک کار و یا یک بازی دچار مشکل می شود.
۹) اغلب زیاد حرف می زند.
۱۰) بازی بدون سر و صدا بلد نیست.
۱۱) معمولاً میان صحبت دیگران پریده و به گونه ای ناخوانده وارد جمع بازی و ... می شود.
۱۲) گاه چنین به نظر می رسد هنگامی که با او صحبت می کنند، به حرف های گوینده توجهی ندارد.
۱۳) اغلب وسایل ضروری و گاه مهم مانند کتاب، اسباب بازی و یا نوشت افزار را در مدرسه یا خانه گم می کند.
۱۴) غالباً بدون توجه به عواقب و بدون این که در پی هیجان باشد، کارهای خطرناکی از او سر می زند برای مثال به یکباره وسط خیابان می پرد.
● مرز گمراه کننده تیزهوشی و بیش فعالی
همان طور که گفته شد تقریباً تمام این رفتارها در کودکان تیزهوش، خلاق و مستعد نیز دیده می شود. حدوداًَ تا سال ،۱۹۹۸ چندان توجهی به تشابهات و تفاوت های میان این دو مورد نشده بود و نتیجه آن که مشکلات اختلال شخصیتی در میان اعضای این دو گروه بسیار به چشم می خورد. بسیاری از مواقع، متخصصان فقط با شنیدن شرح رفتار کودک از آموزگار یا پدر ومادر، به بیش فعالی کودک رای می دادند و کودکانی که به اندازه کافی خوش شانس بوده و یک معاینه کامل مانند آزمایش حساسیت اختلال در سوخت و ساز و ... و معاینات مفصل روان شناسانه که شامل ارزیابی هوش، موفقیت ها و موقعیت احساسی از آنها به عمل می آمد، بخت بیشتری برای تشخیص واقعی دلیل حالات خود داشتند چرا که بدون معاینات تخصصی، تشخیص این دو حالت بسیار دشوار است.
آموزگاران و والدین چگونه حالت درست را تشخیص دهند؟
رفتارهای به ظاهر هماهنگ میان تیزهوشی و بیش فعالی دارای تفاوت های جزئی اما تعیین کننده هستند. در زیر فهرستی از آنها آمده است:
رفتارهای مربوط به بیش فعالی
- عدم توجه مداوم در تمام موارد
- کاهش توجه و علاقه طی انجام کارهایی که نتیجه آنی ندارند.
- زود تحریک شدن و ناتوانی در به تاخیر انداختن ابراز خوشی
- ناتوانی در درک و اجرای فرمان هایی برای تصحیح یا ترک رفتارهای اجتماعی
- فعالیت و بیقراری بیش تر از کودکان عادی
- ناتوانی در اجرای قوانین و مقررات.
رفتارهای مربوط به تیزهوشان
- کم توجهی، با حوصلگی و خیالبافی درموقعیت های خاص.
- کم طاقت بودن در تحمل شرایط یا انجام کارهایی که به نظر نیز ضروری یا نامربوط برسد.
- هوش آنها جلوتر از قدرت داوریشان است.
- سختگیری درباره آنها می تواند به میدان نبرد قدرت میان آنها و مدرسه یا والدین تبدیل شود.
- فعالیت و خواب کمی دارند.
- مدام درباره قوانین و آداب مختلف پیاپی سوال می کنند.
اگر کودک بیش فعال دارید
بی تردید علت ایجاد بیش فعالی این نیست که شما والدین و یا آموزگار خوبی نبوده اید. یافته های جدید هم چندان رابطه قطعی با مصرف زیاد مواد قندی ندارند وگفته می شود واکنش ها نیز سبب ایجاد آن نمی شوند. علل بروز آن به باور بسیاری از محققان منشا زیست شناختی دارد که هنوز به درستی شناخته نشده است. دانشمندان اذعان می دارند که احتمال ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی عامل به وجود آمدن این اختلال است بنابراین شاید برای کنترل کردن کودکتان به چند پیشنهاد زیر نیاز داشته باشید:
الف) به خصوصیات خوبی که او دارد توجه کنید و به او بگویید که متوجه رفتار خوب او هستید.
ب) هنگامی که کودکتان را تشویق و تحسین می کنید به طور خاص به او بگویید که چه کاری را خوب انجام داده است و چرا شما رفتارش را می پسندید.
پ) به شیوه ای مثبت او را تشویق کنید و ترجیحاً از او بخواهید تا آن که رفتارتان باز دارنده باشد.
ت) واکنش خود را به شکلی ساده و صریح بروز دهید.
ث) از آنجا که داروهایی که برای درمان بیش فعالی به کار می روند بر اشتها اثر می گذارند، ترتیبی دهید که کودکتان به اندازه کافی غذا و تنقلات سالم در طول روز بخورد.
ج) بهتر است آموزگاران از برچسب زدن به کودک بیش فعال بپرهیزند و با نشاندن وی در جلوی کلاس توجه او را به درس جلب کنند.

مهری موسی وند

منبع : روزنامه جوان