سه شنبه, ۲۵ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 14 May, 2024
مجله ویستا


پایان‌ عصر کوررنگی‌


پایان‌ عصر کوررنگی‌
آه‌ عجب‌ سفری‌! چه‌ سفر شگفت‌ انگیز و خارق‌ العاده‌ یی‌! از دهانه‌ یک‌ آتشفشان‌ وارد زمین‌ شدیم‌ و از دهانه‌ آتشفشان‌ دیگری‌ برآمدیم‌ که‌ بیست‌ هزار فرسنگ‌ با سرزمین‌ ارجمند ایسلند که‌ در گوشه‌ دورافتاده‌یی‌ از زمین‌ قرارگرفته‌ بود، فاصله‌ داشت‌... ما به‌ زیر آسمان‌ فیروزه‌یی‌ سیسیل‌ بازگشته‌ بودیم‌.(سفر به‌ مرکز زمین‌)
از ژول‌ ورن‌ به‌ عنوان‌ پدر افسانه‌ علمی‌ یا داستانهای‌ علمی‌ تخیلی‌ یاد کرده‌ اند. اما حقیقت‌ آن‌ است‌ که‌ اگرچه‌ شاید او نامدار ترین‌ نویسنده‌ این‌ نوع‌ از داستان‌ است؛ اما با خواندن‌ افسانه‌های‌ علمی‌ ادگار آلن‌ پو بود که‌ شوق‌ نوشتن‌ داستانهای‌ خیال‌ انگیز علمی‌ در وجود ژول‌ ورن‌ پدیدار شد.
اهمیت‌ کار ژول‌ ورن‌ را احتمالا باید نه‌ در پیشگام‌ بودنش‌ در زمینه‌ داستانهای‌ علمی‌ تخیلی‌ بلکه‌ در روی‌ آوردن‌ به‌ نسل‌ تازه‌یی‌ از مخاطبان‌ و توجه‌ به‌ نیازهای‌ فکری‌ آنها جست‌ وجو کرد.
درک‌ نوجویی‌های‌ قرن‌ نوزدهم‌ و کوشش‌ برای‌ دمیدن‌ این‌ روح‌ نوگرایی‌ در داستانهایی‌ که‌ هم‌ نویسنده‌ و هم‌ شخصیت‌ هایش‌ به‌ افقهای‌ نه‌ چندان‌ دوردست‌ آینده‌ نظر داشتند، یکی‌ دیگر از جنبه‌های‌ پر اهمیت‌ کار ژول‌ ورن‌ است‌.
همین‌ دو نکته‌، یعنی‌ توجه‌ به‌ نیازهای‌ معنوی‌ نسل‌ نوجوانی‌ که‌ حالا امکان‌ سواد آموزی‌ داشت‌ و رفاه‌ و رونق‌ دوران‌ پس‌ از انقلاب‌ صنعتی‌ نیازهای‌ تازه‌یی‌ برای‌ آن‌ پدید آورده‌ بود و نگاه‌ نوجوی‌ آینده‌ نگر، ویژگی‌هایی‌ هستند که‌ تاریخچه‌ داستان‌ علمی‌ تخیلی‌ را به‌ دو دوران‌ پیش‌ و پس‌ از ژول‌ ورن‌ تقسیم‌ می‌کند.
● پایان‌ کور رنگی‌
افسانه‌ علمی‌ پیش‌ از ژول‌ ورن‌، افسانه‌یی‌ است‌ که‌ اگر به‌ شخصیت‌ بهایی‌ بدهد، معمولا آن‌ را به‌ صورتی‌ تک‌ بعدی‌ و تک‌ رنگ‌، سیاه‌ یا سفید معرفی‌ می‌کند. اما ژول‌ ورن‌ با ارج‌ نهادن‌ به‌ انسان‌، به‌ کوررنگی‌ ادبی‌ پایان‌ می‌دهد و جلوه‌ و جلای‌ طیف‌ خاکستری‌ را در برابر دیدگان‌ خواننده‌ پدیدار می‌سازد.
این‌ عوامل‌، به‌ علاوه‌ عنصر لذت‌ بخشی‌ به‌ خواننده‌، موجبات‌ محبوبیت‌ داستانهای‌ ورن‌ را در سراسر جهان‌ فراهم‌ کرد.
بخشی‌ از این‌ محبوبیت‌ نیز ناشی‌ از آن‌ بود که‌ آثار ژول‌ ورن‌ حتی‌ در جنبه‌ تخیلی‌ خود، واقعگرا بودند. این‌ واقعگرایی‌ در نمونه‌ آثار تخیلی‌ محض‌ مثل‌ آلیس‌ در سرزمین‌ عجایب‌ لوییس‌ کارول‌ دیده‌ نمی‌شود.
در جنبه‌ علمی‌ نیز تفاوت‌ شیوه‌ کار ورن‌ با همکاران‌ هم‌ عصر و پیش‌ از او این‌ بود که‌ ژول‌ ورن‌ درباره‌ جزییات‌ دست‌ به‌ پژوهش‌ می‌زد و با سختکوشی‌ کم‌ نظیری‌ عامل‌ واقعگرایی‌ را با یافتن‌ پایه‌ها و مبانی‌ علمی‌ موضوع‌های‌ مورد بحث‌، به‌ داستان‌ وارد می‌کرد.
رمز دیگر محبوبیت‌ آثار ژول‌ ورن‌ تا به‌ امروز آن‌ است‌ که‌ او تقریبا تمام‌ آثار خود را به‌ صورت‌ سفرنامه‌ نوشته‌ است‌ و خواننده‌ همواره‌ خود را همراه‌ قهرمانان‌ داستانها در ماجراهایی‌ که‌ در این‌ سفرها پیش‌ می‌آید، درگیر می‌بیند.
● داستانسرا، نه‌ دانشور
با این‌ همه‌، ژول‌ ورن‌ داستانسرا و قصه‌ پرداز بود ، نه‌ دانشور و پژوهشگر. آنچه‌ مسلم‌ است‌، این‌ است‌ که‌ او خود به‌ نقا علمی‌ برخی‌ آفریده‌های‌ خیالی‌ خود واقف‌ بود.
تمام‌ کار و هنر او پرداختن‌ قصه‌یی‌ جذاب‌ با آمیزه‌یی‌ از تخیل‌ و واقعیت‌ بود؛ با شخصیتهایی‌ ملموس‌ در دل‌ داستانهایی‌ که‌ بیش‌ از آن‌ جذاب‌ بودند که‌ کسی‌ بخواهد به‌ هنگام‌ خواندن‌ آنها درباره‌ درستی‌ ماجراها و امکان‌ پذیر بودن‌ یا نبودن‌ شان‌ چون‌ و چرا کند.
به‌ گفته‌ آرتور سی‌ کلارک‌ نویسنده‌ ادیسه‌ فضایی‌ ۲۰۰۱ در ایران‌: راز کیهان مشکل‌ بتوان‌ گفت‌ که‌ ژول‌ ورن‌ تا چه‌ حد ماجرای‌ آن‌ توپ‌ غول‌ آسا در سفر به‌ ماه‌ را جدی‌ می‌گرفت‌. شاید اعتقاد داشت‌ که‌ توپی‌ به‌ آن‌ عظمت‌ می‌توانست‌ جسم‌ بسیار سنگینی‌ را به‌ ماه‌ پرتاب‌ کند. اما بعید است‌ که‌ تصور می‌کرد اگر آدمهایی‌ را در گلوله‌ آن‌ توپ‌ قرار بدهند، از ضربه‌ پرتاب‌ جان‌ سالم‌ به‌ در خواهند برد.
● خلاصه‌ برخی‌ داستانها
▪ پنج‌ هفته‌ در بالن‌ ۱۸۶۳
دکتر فرگوسن‌ و دوهمراه‌ او با بالنی‌ به‌ نام‌ ویکتوریا به‌ زنگبار می‌روند تا به‌ نقاط‌ کشف‌ نشده‌ آفریقا که‌ تا کنون‌ پای‌ آدمی‌ به‌ آنها نرسیده‌ دست‌ بیابند.
▪ سفر به‌ مرکز زمین‌ ۱۸۶۴
پروفسور لیدنبروک‌ به‌ هنگام‌ ترجمه‌ آثار آرنه‌ ساکنوسم‌ به‌ این‌ نتیجه‌ می‌رسد که‌ این‌ آثار می‌توانند راهنمای‌ او در سفری‌ به‌ مرکز زمین‌ باشند.
▪ از زمین‌ تا ماه‌ ۱۸۶۵
باربیکن‌ و اعضای‌ باشگاه‌ توپخانه‌ بالتیمور نقشه‌یی‌ برای‌ سفر به‌ ماه‌ طرح‌ می‌کنند که‌ طی‌ آن‌ انسان‌ با استفاده‌ از یک‌ توپ‌ عظیم‌ به‌ ماه‌ پرتاب‌ می‌شود.
▪ فرزندان‌ کاپیتان‌ گرانت‌ ۱۸۶۸
یک‌ بطری‌ که‌ در دل‌ یک‌ کوسه‌ ماهی‌ قرار داده‌ شده‌، حاوی‌ یادداشتهایی‌ عمدتا نامفهوم‌ است‌ که‌ به‌ سه‌ زبان‌ نوشه‌ شده‌ است‌. با این‌ حال‌، این‌ اسناد ممکن‌ است‌ بتوانند ما را به‌ کاپیتان‌ هری‌ گرانت‌ که‌ بیش‌ از دوسال‌ پیش‌ همراه‌ با کشتی‌ بریتانیا در سواحل‌ امریکای‌ جنوبی‌ غرق‌ شده‌ برساند.
▪ سفر به‌ مدار ماه‌ ۱۸۷۰
این‌ کتاب‌ دنباله‌ از زمین‌ تا ماه‌ است‌ و در آن‌ باربیکن‌ و همراهانش‌ به‌ دور ماه‌ گردش‌ می‌کنند.
▪ میشل‌ استروگف‌ ۱۸۷۶
سزار باید پیامی‌ را از مسکو به‌ برادرش‌ در ایرکوتسک‌ برساند. سروان‌ میشل‌ استروگف‌ مردی‌ است‌ که‌ قرار است‌ این‌ پیام‌ مهم‌ را از یک‌ سوی‌ سیبری‌ به‌ جانب‌ دیگر آن‌ برساند. جایی‌ که‌ اینک‌ در تصرف‌ امیر بخارا است‌.

بهروز تورانی‌
منبع : روزنامه اعتماد