کابوس بارداری ناخواسته

● گزارشی از سقط های قانونی و غیر قانونی
سقط یا abortion دفع نسوج حاملگی قبل از هفته بیستم حاملگی است كه حدوداً در ۱۰ درصد بارداری ها مشاهده می شود. سقط به دو صورت خود به خودی (spontaneous Abortion) و القایی (Induced Abortion) وجود دارد. علت اصلی سقط مشخص نیست. اما برخی عوامل به عنوان عوامل مساعد كننده آن مطرح هستند. نظیر: سن بالای پدر و مادر، حاملگی طی مدت سه ماه یا كمتر پس از تولد یك نوزاد، سابقه سقط و مرده زایی در حاملگی های قبلی. علاوه بر این دو عامل اصلی مادری یا جنینی و گاهی هر دو موجب سقط می شوند. تا بدان جا كه علل مادری سقط متنوع بوده و می توان موارد زیر را نام برد. ناهنجاری ها و اختلالات رحمی (رحم سپتوم دار، دهانه رحم نارسا و...)، كم كاری تیروئید مادر، كمبود پروژسترون، اعتیاد مادر به مواردی نظیر الكل و سیگار، عفونت ها، مواجه با تشعشع هنگام بارداری، مصرف برخی داروها (قرص های جلوگیری و...) ضربه های مستقیم یا غیرمستقیم به رحم باردار و... در رابطه با علل جنینی سقط ناهنجاری های كروموزومی (سندرم داوون، سندرم ترنر و...) مطرح هستند كه در واقع شامل كروموزوم هایی می شود كه از لحاظ شكل و ساختمان و یا تعداد مشكل دارند. تأثیر این عامل تا به آن حد است كه آمارها در ۵۰ تا ۶۰ درصد سقط های زودهنگام (سقط های طی سه ماهه اول بارداری) حضور این را عامل مؤثر دانسته اند.
● انواع سقط
سقط خود به خودی سقطی است كه در آن بقایای حاملگی خارج می شوند. در این رابطه بنابر گفته های دكتر عبدالرسول اكبریان متخصص زنان، زایمان و نازایی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران و رئیس بخش زنان بیمارستان رسول اكرم سقط های خود به خودی در شكل های مختلف تهدید به سقط، سقط ناكامل، سقط غیرقابل اجتناب، سقط فراموش شده و سقط راجعه وجود دارند. سقط هایی كه علایم بالینی متفاوتی داشته و درمان های خاص خود را می طلبند.
● تهدید به سقط
تهدید به سقط از پدیده های شایعی است كه زنان زیادی آن را تجربه می كنند. این نوع سقط خود را عموماً با علایمی چون خونریزی خفیف تا خونریزی شدید، درد یا عدم درد شكمی، حساسیت رحمی، عدم دفع محصولات حاملگی بروزمی دهد. (البته در چنین سقطی خونریزی عموماً كم است و ممكن است ماهها ادامه پیدا كند). بنابر اظهارات دكتر اكبریان در اكثر زنانی كه علایم تهدید به سقط در آنها دیده می شود نهایتاً سقط به وقوع می پیوندد و در آنهایی كه حاملگی ادامه پیدا می كند برخی عوارض بارداری نظیر زایمان زودرس، تولد نوزاد كم وزن، مرگ و میرهای حول و حوش تولد افزایش پیدا می كند.
(البته در تمامی این موارد ناهنجاری های نوزاد افزایش پیدا نمی كند) در این موارد توصیه می شود زن باردار با محدود كردن فعالیت و استراحت تحت نظر پزشك باشد.
سقط ناكامل: سقط های ناكامل شامل سقط هایی هستند كه بخشی از محصولات حاملگی هنگام سقط داخل رحم باقی می مانند و معمولاً با علایمی چون خونریزی، دردهای شكمی و رحمی، حساسیت شكمی و رحمی خود را بروز می دهند. در همین رابطه گفتنی است عموماً سقط هایی كه قبل از هفته دهم بارداری اتفاق می افتند به صورت كامل هستند (یعنی جنین و جفت با هم دفع می شوند). اما در سقط هایی كه پس از این زمان بوقوع می پیوندند جفت و جنین جداگانه دفع می شوند كه در این شرایط ممكن است بقایایی از جفت داخل رحم باقی مانده و خونریزی های شدید را ایجاد كرده و منجر به كم خونی شدید مادر شوند. بنابراین درمان به موقع آنها یك ضرورت است كه در رابطه با درمان سقط های ناكامل بنابر اظهارات دكتر مریم پورضا متخصص زنان و زایمان، فوق تخصص نازایی، استاد دانشگاه تهران، چنانچه طی معاینات بالینی و سونوگرافی مسجل شود كه با سقط ناكامل روبرو هستیم بیمار سریعاً بستری می شود تا طی اعمال جراحی یا طبی مناسب بقایای حاملگی به طور كامل دفع شوند كه در این رابطه چنانچه بیمار بقایای حاملگی را در منزل و یا در مكانی غیر از بیمارستان دفع كند ترجیحاً باید نسوج حاملگی را جمع آوری و به پزشك متخصص ارائه دهد. تا اعمال تشخیصی جهت علت سقط روی این بقایا انجام گیرد.
سقط غیرقابل اجتناب: در این نوع سقط علایم واضحی به نفع خروج قطعی محصولات حاملگی وجود دارد. نظیر آب ریزش واضح كه حكایت از پارگی كیسه آمنیون دارد، خونریزی های شدید و یا دفع نسبی بقایای حاملگی مشاهده می شود. بنابر اظهارات دكتر پوررضا چنانچه آب ریزش و یا خونریزی قطع شده و تحت سونوگرافی خروج بقایای حاملگی وجود نداشته باشد و مادر علایمی به نفع عفونت نداشته باشد (نظیر تب) حاملگی تداوم پیدا می كند ولی در غیر این صورت سقط اتفاق می افتد. اما در هر صورت رجوع به پزشك جهت اقدامات درمانی و تشخیصی ضروری است.
سقط فراموش شده: در سقط فراموش شده با پسرفت علایم حاملگی روبه رو هستیم. اندازه رحم بزرگتر نشده بلكه ممكن است كوچكتر شود.
در این راستا ممكن است محصولات حاملگی به مدت چند هفته در رحم باقی بمانند و یا خود به خود دفع شوند كه در غیر این صورت جهت تخلیه نیاز به اقدامات جراحی است.
هرگاه سه یا بیشتر از سه سقط خود به خودی اتفاق بیفتد سقط تكراری نامیده می شود. در این حالت با هر سقط شانس سقط در حاملگی بعدی افزایش پیدا می كند. برخی عوامل مانند سن بالای ۳۵ سال مادر، وجود مشكلات ناباروری در زوجین مستعدكننده این سقط است. در همین رابطه دكتر پوررضا برخی عوامل فراهم كننده این سقط را چنین تشریح می كند: «بیماری های ایمونولوژیك (نظیر لوپوس آنتی كواگولانت)، برخی عفونت ها، مشكلات غدد درون ریز، عوامل ژنتیك، مشكلات آناتومیكی می توانند سقط تكراری را به همراه داشته باشند. اما باید گفت این عوامل در ماههای مختلف منجر به سقط می شوند به طوری كه برخی از این عوامل بیشتر سقط های سه ماهه اول و برخی دیگر منجر به سقط هایی در سه ماهه دوم می شوند به عنوان مثال عوامل ایمونولوژیك بیشتر سقط های سه ماهه اول را ایجاد كرده اما عوامل آناتومیكی بیشتر سقط های سه ماهه دوم را منجر می شوند. به هر حال آنچه مهم است در سقط های تكراری بررسی های كلی توسط پزشك متخصص جهت تشخیص ضرورت دارد.
سقط های القایی یا (induced abortion) از جمله سقط هایی هستند كه در آن ختم حاملگی به صورت طبی یا جراحی (قبل از اینكه جنین قابلیت حیات را پیدا كند) صورت می گیرد.این نوع سقط به دو صورت تراپوتیك والكتیو قابل انجام است.
سقط تراپوتیك: سقط تراپوتیك در دو حالت قابل انجام است، نخست ختم حاملگی به منظور حفظ سلامتی مادر قبل از اینكه جنین قابلیت حیات داشته باشد و دیگر ختم حاملگی به صورت قانونی در صورتی كه حاملگی منجر به تولد نوزادی با ناهنجاری های عمده شود.
سقط های الكتیو: سقط های انتخابی شامل سقط هایی هستند كه بنا بر درخواست و تقاضای زن بدون وجود داشتن مشكل عمده ای در مادر و جنین صورت می گیرد. در واقع سقط هایی كه به ظاهر ساده اما دارای عوارض جسمی و روانی گسترده ای هستندكم نیستند خانواده هایی كه به نوعی در آن درگیر هستند. به دلیل اهمیت این موضوع در این گزارش سعی شده پیرامون عوارض مختلف جسمانی، روانی و اجتماعی این نوع سقط و همچنین مسائل حقوقی این قضیه پرداخته شود.
عموماً دو گروه از زنان اقدام به سقط های انتخابی (غیرقانونی) می كنند یك دسته مربوط به زنانی كه حاملگی شان خارج از عرف جامعه است و دسته دوم زنانی كه ازدواج رسمی كرده اند اما از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی هنوز شرایط بچه دار شدن را ندارند و یا اینكه به دلیل شكست برنامه های تنظیم خانواده مجدداً دچار فرزند شده اند در حالی كه به تعداد كافی بچه دارند.در همین راستا بنا بر اظهارات دكتر مریم پوررضا متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص نازایی، سقط های الكتیو سقط هایی است كه قانونی نبوده در نتیجه افراد از راههایی به جز از راههای معمول و مجاز جامعه به این امر مبادرت می ورزند؛ سقط هایی كه جزء اقدامات حادثه انگیز محسوب شده و عوارض جسمی مختلفی را برای زن به دنبال داشته و حتی ممكن است منجر به مرگ مادر شوند. وی می گوید: «هنگامی كه زنان از طریق غیرقانونی درصدد ختم حاملگی بر می آیند ناگزیر به افراد سودجویی مراجعه می كنند كه با گرفتن هزینه ای سقط عمدی را در مكان هایی غیربهداشتی انجام می دهند مكان هایی كه عمدتاً مطب های غیربهداشتی، زیرزمین و یا بیمارستان های بدون امكانات كافی است كه نهایتاً این عمل می تواند عوارض جسمی متعددی را برای مادر به دنبال داشته باشد». این متخصص زنان درادامه به برخی از عوارض جسمی حاصل از این عمل اشاره كرد و گفت: «سقط های انتخابی ممكن است در بعضی عارضه ای به دنبال نداشته باشد اما در عده ای دیگر عوارض حاد و مرگ آوری را به جا بگذارد. عوارضی چون : عفونت، سوراخ شدن رحم، سوراخ شدن روده، آمبولی، كورتاژهای ناقص و به دنبال آن خونریزی های شدید و یا حتی احتباس جفتی و... كه البته از بارزترین عارضه این عمل عفونت است چرا كه عموماً در مكان و شرایط غیربهداشتی انجام می شود».
وی می گوید : «چندی پیش زنی چهل ساله هنگامی كه برای ششمین دفعه حامله می شود نزد فردی سودجو اقدام به سقط می كند. چند ساعت پس از این عمل دچار مشكل شده و در بیمارستانی نزدیك منزل خود بستری می شود. در بیمارستان بررسی ها مشخص می كند كه این خانم دچار سوراخ شدگی رحم و روده شده است در نتیجه رحم اش خارج شده و بخشهایی از روده وی كه دچار پارگی شده بود قطع می شود و در ادامه درمان های دیگری كه نیاز بود روی وی انجام می گیرد».این نمونه توانست از مرگ نجات پیدا كند اما وجود دارند مواردی كه حتی جان خود را در این راه از دست می دهند.
متأسفانه امروز در كشور ما آماری از این قبیل سقطها در دسترس نیست. چرا كه اصولاً هنگامی مواجهه با این افراد صورت می گیرد كه آنها دچار عارضه ای شده اند. در همین راستا دكتر شهلا كاظمی پور جامعه شناس مدیر گروه مطالعات زنان دانشگاه تهران معتقد است كه در موارد زیادی شاید ۸۰ درصد بارداری های ناخواسته ادامه پیدا می كند و اكثریت افراد جامعه حاصل یك بارداری ناخواسته هستند به عنوان مثال در زوجینی كه تازه تشكیل زندگی داده اند هنگامی كه بدون برنامه ریزی بچه دار می شوند در بسیاری از موارد بارداری ادامه پیدا می كند و یا برخی افراد هزینه كافی برای دفع جنین (سقط) ندارند . در همین رابطه وی معتقد است امروزه بیشتر در خانواده هایی شاهد سقط هستیم كه از یك آگاهی برخوردار هستند و یا از لحاظ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آمدن یك بچه را ناخواسته می پندارند كه این موضوع در رابطه با حاملگی های نامشروع با شدت بیشتری صدق می كند.
بنا بر اظهارات این دكتر جامعه شناس امروزه دلیل عمده ای كه منجر به سقط های غیرقانونی می شود شكست برنامه های تنظیم خانواده است. چرا كه به اعتقاد وی مردم ما به درجه ای از رشد فكری رسیده اند كه فرزند ناخواسته را درك كنند اما روش برنامه ریزی تنظیم خانواده را نمی دانند.
در ادامه وی به نقش شوهران اشاره می كند و می گوید: «در این قضیه شاید ۱۰ درصد شوهران با همسران همراه هستند. اكثریت آنها دركی از مشكلات زن ندارند و حتی در مواقعی تحت فشارهای شوهر، زن ناگزیر می شود سقط انجام دهد».
دكتر رضا رستمی روان پزشك عضو هیأت علمی دانشگاه تهران می گوید: «در مشاوره ها در اكثریت مواقع شاهد هستیم كه زنان تمایلی به ادامه بارداری ندارند چرا كه فشارهای اصلی و زحمتهای عمده این قضیه برعهده زن است.
مسأله ای كه خالی از اشكال نیست و بار روانی زیادی به همراه دارد بویژه در فرهنگ ما كه فرزند نعمت الهی شمرده می شود و سقط عمدی ناشكری كردن در مقابل نعمت خدا است. در نتیجه استرس شدید و مداومی در خانواده ها بویژه در زنان ایجاد می كند؛ استرسی كه یكی از دلایل شدت آن انجام این عمل در مكان هایی چون زیرزمین، بیمارستان های بدون امكانات و مكان های مخروبه است. عمل بزرگی كه می تواند با خونریزی و مرگ و میر همراه باشد كه این عوارض استرس حادی را تولید می كند كه به مدت حداقل یك ماه دوام دارد و چنانچه شخص زمینه استرس داشته باشد این قضیه به كابوس مادام العمر وحشتناكی تبدیل می شود كه در این حالت ما با اصطلاحی به نام استرس پس از سانحه روبه رو هستیم. حالتی كه شخص احساس می كند تا مرز مرگ رفته و سپس برگشته است، كه در نهایت می تواند زندگی طبیعی وی را تحت تأثیر قرار دهد.
علاوه بر این با عوارضی چون احساس گناه و افسردگی مواجه هستیم. افسردگی كه حداقل شش ماه فرد را درگیر می كند و همراه با دیگر عوارض این ضایعه نهایتاً روابط فرد را با سایر افراد خانواده و جامعه تحت تأثیر قرار می دهند».
اقدام به سقط تحت تأثیر شوهر:
گفته می شود چنانچه شوهری خواهان سقط جنین باشد و زن آمادگی این مسأله را نداشته باشد صدمات روحی حاصل از این قضیه بیشتر از زمانی است كه زن خود رضایت به این امر داشته باشد. درتوضیح این مسأله بنا بر اظهارات روان پزشك هنگامی كه زن به دلخواه خود وارد اتاق عمل شود تا حدودی سعی می كند مكانیسم های دفاعی بدن خود را درجهت توجیه این شرایط به كار ببرد ولی در غیر این صورت عواقب بدنی در وی به وقوع خواهد پیوست.به طور كلی در تمامی این موارد حضور خانواده از جمله مادر، خواهر بویژه شوهر بسیار مؤثر است و باعث می شود كه این ضایعه با عوارض كمتری روی دهد. و این در حالی است كه مطرح كردن برخی جملات از طرف شوهر نظیر: «مشكل خودت است، خودت باید تصمیم بگیری، خودت مشكل ات را حل كن» می تواند این معضل را از بعد روانی حادتر كند. در رابطه با درمان روانی افرادی كه تحت شرایطی مرتكب سقطهای غیرقانونی می شوند توصیه می شود این افراد تحت خدمات مشاوره ای، روان شناسی و روان پزشكی قرار گیرند.
قوانین سقط در ایران:
در هر صورت ما با یك حقیقت روبرو هستیم و آن اینكه در هر شرایطی سقطهای غیرقانونی در تمام جوامع وجود دارند. اسدی معاون دادگاه خانواده یك در مورد اینكه چرا سقط جنین به طور كلی مجاز نیست؟ می گوید: قاعده حرمت دم در حقوق اسلام مورد پذیرش قرار گرفته است و بالاترین ارزش همانا جان انسانهاست كه باید مورد حمایت قانون قرار گیرد. زن و مردی كه عامل ایجاد طفلی هستند نباید بتوانند آزادانه نسبت به سلب حیات از طفل اقدام كنند. سپردن سرنوشت حیات جنین بدون هیچ قید و شرطی به مادر یا پدر خلاف قاعده حرمت خون و جان است. وی در خصوص اینكه در چه شرایطی افراد در ایران می توانند اقدام به سقط جنین كنند؟ اظهار می كند: قبل از انقلاب اسلامی ماده۱۷ نظام نامه پزشكی شرایط سقط جنین كه با مجوز قانون صورت می گیرد را روشن كرده بود و سقط جنین كه به صورت غیرمجاز صورت می گرفت دارای مجازات حبس بود كه این مجازات در قانون مجازات عمومی مصوب۱۳۰۴ برای مباشر جرم (اعم از مادر یا پزشك وماما) و همچنین برای معاون جرم (كسی كه مادر را راهنمایی به سقط جنین می كرد یا وسایل سقط را در اختیار او قرار می داد) در نظر گرفته شده بود. پس از انقلاب اسلامی شورای نگهبان ماده۱۷ نظام نامه پزشكی را خلاف شرع اعلام كرد و تنها وقتی سقط جنین مجاز شناخته شده كه قبل از حلول روح در جنین باشد و در صورت بارداری خطر مرگ برای مادر وجود داشته باشد. بر این اساس قانون تعزیرات مصوب۱۳۶۲ در سه ماده به جرم انگاری سقط جنین پرداخت. جالب توجه اینكه مجازات مباشر در سقط جنین وقتی روح در جنین دمیده شد قصاص تعیین شده بود یعنی حیات جنین كه حیاتی وابسته به غیرمستقل است مانند حیات یك انسان متولد شده كه حیاتی مستقل و غیروابسته است مساوی و محترم شده بود. در حالی كه در قصاص مماثله و تساوی شرط است در حال حاضر قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۷۵ در مواد ،۶۲۲ ۶۲۳ ، ۶۲۴ به سقط جنین عمدی و مجازات مباشر و معاون آن اختصاص دارد. مطابق ماده۶۲۲ كه موضوع سقط جنین همراه با اذیت و آزار است هر كس عالماً و عامداً به واسطه ضرب یا اذیت وآزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود علاوه بر اینكه باید دیه ضرب و جراحت وارده به زن حامله را بپردازد یا نسبت به آن قصاص شود از بابت سقط جنین به حبس از یك تا سه سال محكوم می شود. ماده۶۲۳ مربوط به مجازات افراد غیرمتخصص است كه وسیله سقط را در اختیار زن حامله قرار می دهند كه مجازات شش ماه تا یك سال حبس برای وی در نظر گرفته شده است ماده۶۲۴ قانون مجازات اسلامی مربوط به مجازات افراد متخصص مثل طبیب، ماما یا دارو فروش است كه مباشرت به اسقاط جنین می كنند یا وسایل سقط جنین را در اختیار زن حامله قرار می دهند. مجازات این افراد به لحاظ اینكه در حرفه مقدس پزشكی و... فعالیت دارند و مسؤولیت اخلاقی بیشتری نسبت به حفظ قانون دارند بیشتر در نظر گرفته شده است. (حبس از دوتا پنج سال) نكته قابل توجه این است كه مقنن در ماده۶۲۳ به افراد غیرمتخصص این فرصت را داده كه با اثبات این امر كه سقط جنین برای حفظ حیات مادر ضروری بوده است از مجازات معاف شوند اما در ماده۶۲۴ چنین دفاعی را برای افراد متخصص قرار نداده است كه این تفكیك جای سؤال دارد. چگونه یك فرد غیرمتخصص می تواند ضرورت سقط را تشخیص دهد اما فرد متخصص چنین حقی ندارد.
در تمام موارد فوق مباشر جرم محكوم به پرداخت دیه جنین به اولیای دم طبق ماده۴۸۷ قانون مجازات اسلامی می باشد. دیه جنین قبل از حلول روح به حسب مرحله ای كه در آن به سرمی برد از بیست دینار تا صددینار است كه با توجه به نرخ دیه در سال جاری پنج میلیون ریال تا بیست و پنج میلیون ریال است و دیه جنینی كه روح در آن دمیده باشد دیه فرد كامل است كه براساس جنسیت جنین پرداخته می شود.
اسدی در مورد اینكه مجازات مادر برای سقط جنین چیست می گوید: چنانچه مادر مباشر جرم سقط جنین باشد مشمول هیچ یك از مواد،۶۲۲ ۶۲۳ ۶۲۴، قانون مجازات اسلامی نمی تواند قرار بگیرد چون نحوه نگارش این مواد به گونه ای است كه مادر را شامل نمی شود و با توجه به اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها و اصل تفسیر مضیق (تنگنا) قوانین جزایی می توان گفت برای مادر ساقط كننده جنین مجازات تعزیری در نظر گرفته نشده است اما پرداخت دیه در ماده۴۸۷ قانون مجازات اسلامی به ولی دم جنین (پدر) باید توسط مادر صورت بگیرد. همچنین مطابق ماده۴۸۹ اگر زنی جنین خود را سقط كند دیه آن را در هر مرحله ای كه باشد باید بپردازد و خود از آن دیه سهمی نمی برد. همچنین زنی كه از مباشر جرم سقط جنین تمكین می نماید و از وی می خواهد كه جنین او را سقط كند به عنوان تسهیل كننده جرم سقط جنین (معاون جرم) محسوب گردد اما همچنان كه ذكر شد مشمول مجازاتهای تعزیری مندرج در مواد۶۲۲ الی ۶۲۴ قرار نمی گیرد. در خصوص مجازات پدر جنین چنانچه وی صرفاً رضایت به سقط جنین داده باشد نظر به اینكه مباشرتی در عمل سقط نداشته و داشتن رضایت هم از مصادیق معاونت در جرم نمی باشد مجازاتی برای او نیست اما اگر یكی از اعمال معاونت را انجام داده باشد مثلاً زن را تحریك یا تهدید به انجام سقط كرده باشد یا وسایل سقط جنین را برای او فراهم كند مشمول مجازات مندرج در ماده۶۲۳ خواهد شد. لازم به ذكر است كه در سال۸۳ آیین نامه ای در خصوص سقط جنین تدوین شدكه به احصاء موارد و بیماریهایی كه با وجود این بیماریها سقط جنین قانونی محسوب می شود پرداخته شد بنابراین در حال حاضر موارد و جهاتی كه اجازه سقط جنین به طور قانونی داده می شود توسعه یافته است. به نظر این جانب با عنایت به اینكه آمار سیاه جرم سقط جنین (سقط جنین هایی كه كشف نشده و در فرآیند كیفری وارد نمی شوند) تقریباً صددرصد است یعنی اكثریت قریب به اتفاق سقط جنین های صورت گرفته به طور غیرقانونی، كشف نمی شوند و مورد تعقیب قرار نمی گیرند و با توجه به اینكه سقطهای جنین غیرقانونی در شرایط بهداشتی بسیار بد و خطرناك صورت می گیرند بهتر است به این مقوله و اصلاح قوانین و مقررات مربوط بیشتر توجه شود.

افسانه بهرامی

منبع : روزنامه ایران