نوآوری با مقاومت همراه است

● نیم نگاه و نقدی بر «دستور خط فارسی» مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی
وقتی حدود دو سال پیش «دستور خط فارسی» مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را دیدم و آن را خواندم، نمی دانم چرا به یاد «دستور زبان و خط فارسی» معروف به چهار استاد افتادم که بنام ترین کتاب از این دست در آن روزگاران - دهه ۳۰ و ۴۰- بود. اکنون دیگر چیزی از آن یادم نیست، مگر کلیاتی که بی شباهت به کتاب مصوب فرهنگستان نبود و قطع آن که به یقین بیشتر در همین اندازه بود.
یادداشتی را بر کتاب فرهنگستان نوشته بودم، آن را از «کشو» درآوردم و با کمی دستکاری به روزنامه سپردم. یادداشتی که می خوانید، دو بخش دارد؛ اشاراتی اجمالی و کلی به پاره ای از رویکردهای تدوین کنندگان محترم آن که اکثریت شان در پیرانه سری به سر می برند و می شود حدس زد که به نظر استادان گرامی یاد شده رسم الخط فارسی نمی تواند نسبت به ۵۰ سال پیش چندان دگرگون شود.
و در بخش بعدی به ویرایش مقدمهء آقایان غلامعلی حداد عادل رئیس کنونی و حسن حبیبی رئیس پیشین فرهنگستان مبادرت می کنم تا خوانندگان به ویژه جوانان اهل قلم، کاستی های این حدود ۶ صفحه را دریابند و بیش از پیش فارسی را پاس بدارند. لازم به یادآوری است که نوشتارم را آنقدر مختصر می کنم که ابداً کسالت آور نباشد و نکته دیگر آنکه «دستور خط فارسی» مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را الگو قرار می دهم، اگرچه به دلایلی که بعضاً خواهد آمد با آن موافق نیستم و از شیوه جدا-بی فاصله نویسی پیروی می کنم.
۱) با آنکه در مقدمه نخستین (آقای دکتر حداد عادل) تأکید شده است که در این دستورالعمل کوشش بر آن بوده تا حتی الامکان از اعمال استثنا پرهیز شود. اما در جای جای هر قاعده ای استثنا وجود دارد، گویی قاعده بی استثنا معنا و مفهومی ندارد و گاهی انسان گمان می کند در این امر، تعمدی وجود داشته است؛ «تر و ترین» سر هم نوشته شوند، مگر در کمتر و بیشتر و... «بی» سر هم به استثنای بیهوده، بیخود و... «هم» جدا مگر در همشهری و همسایه و... و الخ. البته که برای هر چیزی می توان دلیل و استدلال تراشید، در غیر این صورت تاکنون در زمینه رسم الخط فارسی به وحدت نظر رسیده بودیم، از چهار استاد گرفته تا آخرینش که از آن فرهنگستان است.
۲) هم می توان این طور نوشت و هم آن طور؛ «ها» هم جدا و هم چسبیده، زغال، ذغال و...
۳) در مورد «یای کوتاه» گرامی دوستی عضو فرهنگستان به من فرمودند؛ خط کش گذاشتیم و اندازه گرفتیم، با تغییر «ی» به «ء» در ۵۰ صفحه ۱۰ صفحه صرفه جویی شد، به این می گویند منطق متریک، با استفاده از همین سیستم، می توان در بسیاری از واژه ها صرفه جویی کرد و کتابی را به نصف تقلیل داد و نیازی به استدلال خط - زبان - زیباشناسانه نیست.
بد نیست در این میان به مجهولی در «دستور خط فارسی» اشاره کنم و آن اینکه تکلیف واژگانی چون «پژوهشگر»، «تحلیل گر» و... چه می شود؟ جدا نوشته می شوند یا پیوسته و آیا در یکی از حالتها استثنا هم وجود دارد، مثل دیگر قواعدی که استثنا دارند، بی برو برگرد. استنباط نگارنده آن است که «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» دست نویسنده را باز گذاشته است، اما مطمئن نیستم.
۴) کاش فرهنگستان نوآموزان را فراموش نمی کرد، مثلاً چگونه می توان به آنها فهماند که این واژه ها «همگان»، «نخبگان» و... خوانده می شوند؟، فراموش نکنیم که نیمی از هموطنان ما نوآموز ند، چه خردسال و چه در سنین بالاتر. بر سر قولم بمانم و زیاد ننویسم.
۵) دشواری های یاد شده با جدا و بی فاصله نویسی آسان می شود، نه تنها که استثناها نیز کاهش می یابند و در خواندن و نوشتن سهولت بسیار بیشتری به وجود می آید و خط فارسی سرانجام هرچه یک دست تر می شود. چون همهء راه ها پیموده شده، پس بیاییم
جدا-بی فاصله نویسی را هم باب کنیم که رونق هم گرفته است. نوآوری همیشه با مقاومت همراه است، اما به سرعت جای خودش را باز می کند. از نوآوری نهراسیم و به استقبال آن برویم. دستور خط فارسی مصوب فرهنگستان دردی را دوا نمی کند، همان طور که چهار استاد نکرد.
● در آغاز بگویم که مقدمه های سروران بار معنایی چندانی ندارد یا بهتر، اگر زیر ذره بین تحلیل محتوایی قرار گیرند، وافی به مقصود نیستند، کافی است خواننده به دقت آنها را بخواند، دیگر آنکه در ویرایش این چند صفحه به هیچ روی سلیقه به کار نرفته است.
در پایان توجه خوانندگان را به چند واژه منتخب از دو مقدمه جلب می کنم که اگر جدا و بی فاصله نوشته شوند، چقدر کار را بر نوآموزان در نوشتن و خواندن آسان می گرداندند(،) غاین فعل کمکی در چند جای مقدمه دکتر حداد عادل تکرار شده که اشتباه استف و استثناها را کمتر و متن را روان تر و یک دست تر می کنند؛ کتاب های، همه گان، حروف چینی، بیش تری، قانون مند، آن که، کتاب خانه، آیین نامه و... البته به شرطی که بین دو واژه - با امکاناتی که رایانه دارد - فاصله نباشد و کاملاً نزدیک به هم نگاشته شوند.

دکتر حسین افشار عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : روزنامه اعتماد