علت فراموشی ساقی «آمن هوتپ»

در آخرین قسمت پخش شده از سریال «یوسف پیامبر (ع)» از زبان یوسف، اراده خداوند علت فراموشی ساقی «آمن هوتپ» برای یادکردن از یوسف نزد فرمانروای مصر بیان شد. این در حالی است که در تفسیرهایی چون ««المیزان» و «نمونه»، شیطان، علت این فراموشی دانسته شده است یا دست کم در «مجمع البیان» علتی برای این فراموشی ذکر نشده است. در قسمت بیست و سوم سریال «یوسف پیامبر (ع)» که بخش هایی از آیه ۴۲ سوره یوسف (ع) در آن به تصویر کشیده شده بود، یوسف در پاسخ یکی از زندانیان که از علت بیان نشدن خواسته آزادیش از سوی «ایناروس» (ساقی آمن هوتپ) به فرمانروا را پرسید، گفت: «همان که نمی خواهد یوسف به غیر متوسل شود. همان که غیور است و اشتغال بندگان را به اغیار نمی پسندد. همان نیز می تواند «ایناروس» را دچار فراموشی کرده باشد. این در حالی است که در جلد ۱۱ «تفسیر المیزان» ـ تألیف علامه محمدحسین طباطبایی ـ آمده است: در آیه «وقال الذی ظن انه تاج منهما اذکرنی عند ربک فانسیه الشیطان ذکر ربه فلبث فی السجن بضع سنین» همه ضمیرهایی که در قال و در ظن و در لبث هست به یوسف برمی گردد و معنای آن این است که یوسف به آن کسی که می پنداشت که او به زودی نجات می یابد گفت که مرا در نزد ربت یادآوری کن و چیزی به او بگو که عواطف او را تحریک کنی شاید به وضع من رقتی کند و مرا از زندان بیرون آورد.
و اگر از اعتقاد یوسف به ظن؛ پندار تعبیر کرد با این که یوسف نسبت به آن چه که در تعبیر خواب آن دو گفته بود یقین داشت نه پندار به شهادت این که دنبالش تصریح کرده به اینکه این دو تعبیر به طور قطع واقع خواهد شد و نیز اضافه کرد که خدایش علم تاویل احادیث را به او آموخته، شاید بدین جهت بوده که کلمه ظن در مطلق اعتقاد استعمال می شود و در قرآن هم نظایرش هست، مانند آیه «الذین یظنون انهم ملاقوا ربهم.» و... ضمیرهایی که در جمله «فانسیه الشیطان ذکرریه» هست همه به کلمه الذی برمی گردد و معنایش این است که: شیطان از یاد رفیق زندانی یوسف محو کرد که نزد ربش از یوسف سخن به میان آورد و همین فراموشی باعث شد که یوسف چند سالی دیگر در زندان بماند. و بنا به گفته ما معنای ذکر رب، یاد کردن نزد رب است نه یاد خدا. کلمه «بضع» عدد کمتر از ده را گویند. و اما این که دو ضمیر مذکور را به یوسف برگردانیم و در نتیجه معنا چنین شود که شیطان یاد پروردگار یوسف (ع) را از دل او ببرد و لاجرم در نجات یافتن از زندان دست به دامن غیر آورد و به همین جهت خدا عقابش کرد و چند سال دیگر در زندان بماند. همچنان که بعضی از مفسرین هم گفته اند و چه بسا به روایت هم نسبت داده باشند (احتمال ضعیفی است که) با نص مخالفت دارد. چون صرفنظر از ثنایی که خداوند در این سوره از آن جناب نموده تصریح کرده بر اینکه او از مخلصان بوده. و نیز تصریح کرد که مخلصان کسانیند که شیطان در ایشان راه ندارد و اخلاص برای خدا باعث آن نمی شود که انسان به غیر از خدا متوسل به سبب های دیگر نشود. زیرا این از نهایت درجه نادانی است که آدمی توقع کند که به طور کلی اسباب را لغو بداند و مقاصد خود را بدون سبب انجام دهد. بلکه تنها و تنها اخلاص سبب می شود که انسان به سبب های دیگر دلبستگی و اعتماد نداشته باشد. و در جمله «اذکرنی عند ربک» قرنیه ای که دلالت کند بر دلبستگی یوسف (ع) به غیر خدا وجود ندارد. به علاوه جمله «وقال الذی نجا منهما و وادکر بعد ...» خود قرنیه روشنی است بر اینکه فراموش کننده، ساقی بوده نه یوسف.
براساس این گزارش، در جلد ۱۲ «تفسیر مجمع البیان» ـ تألیف شیخ ابوعلی الفضل این الحسن ابن الطبرسی ـ تا حدودی متفاوت به علت فراموشی ساقی فرمانروای مصر پرداخته شده و آمده است: «فأنساه الشیطان ذکر ربه» یعنی شیطان در آن حال خدای تعالی را از یاد یوسف برد و به جای آنکه به خدای سبحان استغائه کند و نجات خود را از خدا بخواهد به مخلوق خدا متوسل شد و از کسی که از زندان بیرون می رفت درخواست کرد تا پیش آقایش، نام او را ببرد با این که شایسته مقام یوسف آن بود که در این باره به خدا توکل کند. «فلبث فی السجن بضع سنین» و چند سال دیگر در زندان بماند و به گفته این عباس: هفت سال دیگر ماند و همین معنی از امام سجاد و امام صادق (ع) نیز روایت شده. و حسن و جبائی و این اسحاق و ابی مسلم گفته اند: معنای این آیه این است که شیطان از یاد ساقی برد که نام یوسف را نزد شاه ببرد و فراموش کرد و در نتیجه یوسف چند سال در زندان ماند و روی این معنی، تقدیر آیه چنین است «فانساه الشیطان ذکر یوسف عندربه» گفتنی است این در حالی است که فرج اله سلحشور ـ نویسنده، کارگردان و تهیه کننده سریال حضرت یوسف (ع) در مصاحبه های اخیر خود بر استفاده از تفسیرهایی چون «المیزان» در تمامی دیالوگ های سریال تأکید داشته است.

منبع: روزنامه امتیاز

منبع : سوره سینما