ضرورت ایجاد فضای سبز در مدارس

فضای سبز که بخشی از سیمای شهر را تشکیل می دهد به عنوان یکی از پدیده های واقعی از نخستین مسائلی است که انسان همواره با آن در تماس بوده و خواهد بود. این مقوله دارای ابعاد زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... می باشد.
مطالعه در خصوص اهمیت فضای سبز در مدارس در درجه اول از نظرمسائل زیست محیطی حائز اهمیت است و استفاده دانش آموزان در ساعات فراغت از این فضاها در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد. بدون شناخت شرایط زیست محیطی نمی توان به بحث درباره فضای سبز مبادرت ورزید، از جمله مطالعه اقلیم های شهری مختلف دراین ارتباط حائز اهمیت است. توجه به عواملی همچون ارتفاع از سطح دریا، جهت اصلی وزش باد در شهر و میزان آلودگی های ناشی از فعالیت صنایع، خودروها و... در بعد فضای سبز و اهمیت آن در مدارس بسیار حائز اهمیت است، به طوری که از دیدگاه تاریخی و مذهبی نیز پیامبران و امامان معصوم(ع) به مقوله فضای سبز توجه ویژه ای داشته اند.
آن گونه که پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «هر کس درختی بنشاند خداوند به اندازه میوه های آن به او پاداش می دهد.»
● اهمیت فضای سبز از دیدگاه نیازهای اجتماعی و اوقات فراغت دانش آموزان
در سالهای اخیر روش زندگی و نوع تفریحات و نیازهای اجتماعی دانش آموزان تغییر فراوان کرده و توسعه سریع شهرها در محیط زیست دگرگونی ایجاد نموده که به نوبه خود باعث تغییر شکل یافتن تفریحات آنان شده است. نیازهای اجتماعی نیز تحت تأثیر وضعیت اقتصادی و صنعتی قرار گرفته و فرم تازه ای یافته است. نیازهای افراد از محیط زیست به متغیرهای گوناگونی از قبیل سن، طبقه اجتماعی، فرهنگ و تجربیات، هدفها و روش زندگی روزانه بستگی دارد.
نیازهای فردی و گروهی متأثر از عوامل فوق است. بدین ترتیب نیازهای یک دانش آموز ابتدایی، راهنمایی و دبیرستانی با هم متفاوت است. حتی اگر نیازهای آنان واحد باشد باز نحوه دستیابی به این هدفها با هم تفاوت دارد، یعنی همه دانش آموزان در هر مقطعی می خواهند از فضای سبز استفاده کنند. تفریح دانش آموزان ابتدایی بیشتر دویدن و سر و صدا کردن است، در صورتی که دانش آموزان مقاطع بالاتر ترجیح می دهند از فضای سبز به عنوان مطالعه و تفرج آرام بهره گیری کنند و در گوشه ای بنشینند. بنابراین در طراحی فضاهای سبز مدارس توجه به مقطع و نیازهای روحی- روانی دانش آموزان بسیار حائز اهمیت است.
● موارد مثبت احداث فضاهای سبز در مدارس
آلودگی های ناشی از آمد و شد خودروها از قبیل منواکسید کربن (CO )، هیدرو کربن ها (HC) و... در شهرهای بزرگ اثرات جسمی شدیدی بر دانش آموزان داشته و خواهد داشت و باعث بروز بیماریهایی چون تنگی نفس و... خواهد شد. از طرف دیگر آلودگی های صوتی خودروها نیز اثرهای روانی شدیدی بر دانش آموزان خواهد داشت و باعث اختلالات ذهنی در آنها می گردد. با توجه به این مشکلات نیاز جدی به مقوله فضای سبز در طراحی مدارس بسیار ضروری می باشد. توجه به این مطلب ضروری است که تمام مواد آلاینده مربوط به انواع سوختهای خودرو در ارتفاعی از اگزوز خارج می شوند که طول اندام یک دانش آموز را کاملاً در بر می گیرد.
فضای سبز به عنوان عامل تولید کننده اکسیژن و متعادل کننده کسری و کمبود اکسیژن ناشی از حرکت خودروها که به ازای هر ۸۰۰ کیلومتر طی مسافت مصرفی معادل مصرف سالیانه ۵ نفر از اکسیژن را دارا می باشد و پرواز هواپیماها که به ازای هر پرواز به میزان تولید روزانه اکسیژن در ۲۰ هکتار جنگل را مصرف می نماید، همچنین مصرف اکسیژن در جریان فعالیتهای کارخانجات اهمیت می یابد. در این ارتباط نحوه استقرار و فعالیت صنایع در شهرها نیز نقش مهمی در آلودگی هوا دارند و در خصوص آلودگی شهرها نباید نقش غبار را نیز نادیده گرفت، زیرا غبار به صورت گوناگون بر انسان تأثیر دارد.
به طور کلی احداث فضای سبز در مدارس تأثیرهای مثبت زیادی دارد که اهم آنها عبارتند از:
ایجاد سایه جهت استفاده دانش آموزان در مواقع لزوم، حفاظ در مقابل باد و باران، پناهگاه پرندگان، جذب انرژی و گرمای هوا و سرد نمودن آن توسط تبخیر، تصفیه هوا و جذب گرد و غبار در محیط زیست، کمک به ثبات خاک و افزایش نفوذپذیری آب و هوا در آن، تأثیر مثبت در مناظر و دیدگاه ها، حفاظت در مقابل سر و صدا، کنترل انعکاس نورهای مزاحم و کنترل باران و اثرات مثبت روحی و روانی بر دانش آموزان هنگام مشاهده مناظر زیبای گیاهی و فضای سبز در مدارس.
قابل ذکر است هرچه محیط پیرامون دانش آموزان زیباتر و دلنوازتر باشد و فضای سبز احداث شده دارای هماهنگی و نظم خاصی باشد در یادگیری بهتر دانش آموزان تأثیر بسزایی داشته و از لحاظ روحی رنگ سبز به آنها آرامش خاصی می دهد و می توانند مطالب درسی را بهتر درک و تجزیه و تحلیل نمایند.
● استانداردهای فضای سبز در مدارس
توسعه و گسترش میزان فضای سبز در مدارس می تواند در افزایش سرانه فضای سبز شهرها نیز تأثیرگذار باشد. در کوششی که سازمانهای مختلف تفریحات، بهداشت، محیط زیست و... برای استاندارد کردن فضای لازم برای هر فرد و همچنین برای یافتن رقمی مناسب و استاندارد نموده اند، توانسته اند ارقامی چند به دست آورند. البته این ارقام کلی است و با توجه به متغیرهای هر محل تفاوت دارد. به طور مثال مساحت مورد نیاز فضای سبز در مدارس مناطق مختلف کشور متفاوت است.
در اقلیم گرم و خشک باید بخش وسیع تری از مدارس را به فضای سبز اختصاص بدهند تا بتوانند بیشتر درخت کاشته و سایه بیشتری داشته باشند.
چنانکه اشاره شد بسیاری از محققان به کار بردن واژه استاندارد برای فضای سبز را منطقی نمی دانند، زیرا استاندارد دارای مفهومی ایستاست، حال آنکه فضای سبز به علت ذات پویایش، هر نوع ایستایی را نفی می کند. در همین ارتباط حتی نمی توان برای مدارس سراسر کشور، وسعت یا حجم استاندارد شده ای را برای ایجاد فضای سبز ارائه نمود، زیرا کمیت فضای سبز، ساخت و انتخاب نوع گونه ها در مناطق مختلف اقلیمی کشور متفاوت است و میزان آن به شرایط اقلیمی و ویژگی های بیوکلیماتیک هر منطقه بستگی دارد. بنابراین مقدار فضای سبز که برای یک مدرسه در یک شهر در نظر گرفته می شود با شهر دیگر متفاوت است و با توجه به معنای واژه استاندارد که بیانگر مقیاسی ایستاست استفاده از آن در ارتباط با فضای سبز عاری از اشکال نخواهد بود.
اما آنچه قابل ذکر است اینکه فضای سبز خود را در تناسب با تعداد دانش آموزان در تراکم ساختمانی در مدارس می بینند.
در حال حاضر استاندارد مورد قبول فضای سبز شهری جهت تصویب طرحهای جامع شهری که از سوی وزارت مسکن و شهرسازی مشخص گردیده است بین ۷ تا ۱۲ مترمربع سرانه می باشد.
بنابراین توسعه و افزایش فضای سبز در مدارس می تواند در افزایش سرانه فضای سبز شهر مؤثر باشد.
● معرفی برخی گونه های گیاهی مناسب برای کاشت در مدارس
از میان گونه های مختلف گیاهی موجود برای کاشت در مدارس باید از گونه هایی استفاده کرد که علاوه بر زیبایی دارای رشد متناسب و خوبی باشد و با توجه به نیاز آبی در اقلیم های مختلف از گونه هایی استفاده شود که با نیاز آبی آن اقلیم متناسب باشد. به عنوان مثال در مناطق گرم و خشک از گونه هایی استفاده شود که به آب کمتری نیاز دارد، برخی از گونه های گیاهی مناسب جهت کاشت در مدارس عبارتند از:
بید(Salix sp)، کاج(Pinus sp) سرو(Cupressuse sp)، زبان گنجشک(Fraxinus sp)، اقاقیا(Robina sp) چنار ( Platanus orientalis)، ارغوان(Cercis sp)، افرا(Acer sp)، یاسمن(Jasminum sp) صنوبر(Populus sp) و انواع گلهای زینتی و چمن.
● نقش آموزش و پرورش در توسعه و نگهداری فضای سبز
آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد آموزشی در جهت ترویج و ارتقای سطح فرهنگ عمومی می تواند نقش ارزنده ای را ایفاد نماید که این نقش از نظر مدیریت هم درون سازمانی و برون سازمانی خواهد بود.
در مدیریت درون سازمانی آموزش و پرورش می تواند با بازنگری و نگرش جدید به مقوله فضای سبز در توسعه فضای سبز موجود و بهینه کردن آن در مدارس کشور گامی اساسی بردارد و همچنین در طراحی و ساخت مدارس جدید توجه به موضوع فضای سبز را به طور جدی پیگیری نماید و فضاهای مناسبی را برای ایجاد فضای سبز در آن احیا نماید. همچنین توجه به مقوله فضای سبز در محتوای کتابهای درسی در بحث فرهنگ سازی میان دانش آموزان بسیار با اهمیت می باشد.
در مدیریت برون سازمانی، آموزش و پرورش می تواند در تعامل با متولیان امر در ایجاد فضای سبز یعنی شهرداریها و گامهای مهمی را در افزایش فضای سبز مدارس برداشته و با حرکتهای نمادین و توسعه فرهنگ ایجاد فضای سبز به کمک مدیریت شهری بیاید.

شیروان منصوری

منبع : روزنامه قدس