جایگاه سینمای ایران در صحنه جهانی

این روند با فیلم «جست و جو» ساخته امیر نادری آغاز شد. فیلم نادری در بخش مسابقه جشنواره سه قاره (نانت) حضور داشت و پس از آنكه توجه حاضران را جلب كرد، توسط كمپانی فیلم «دوماره» خریداری شده و به نمایش عمومی درآمد. موفقیت نادری با فیلم «دونده» در سال ۱۹۸۵ به اوج رسید و موفقیت او در جشنواره نانت باعث شد پخش كنندگان اروپایی و حتی آمریكایی به سراغ «دونده» بروند.از آن روز تاكنون بیش از ۷۰ فیلم ایرانی در فرانسه به نمایش عمومی درآمده اند و این بالاترین ركورد نمایش فیلم خارجی در یك كشور از جهان به شمار می آید. جایزه های گوناگونی كه سینمای ایران به دست آورد، سینمای ما را مورد توجه پخش كنندگان جهان قرار داد و روز به روز به تماشاگران فیلمهای ایرانی در سراسر جهان افزوده می شد كه اوج آن در سال ۲۰۰۱ بود.این توجه و فروش فیلمهای ایرانی به تدریج (به جز یكی دو مورد خاص) افت كرد و امروزه پخش كنندگان اروپایی - آمریكایی و آسیایی رغبت بسیار كمتری برای خرید فیلمهای ایرانی از خود نشان می دهند.در این باره به دلایل مختلفی می توان اشاره كرد، مواردی چون اینكه بسیاری از فیلمهای ایرانی شبیه هم شده اند، اوریژینالیته خود را از دست داده اند، به دنبال فیلمهای جشنواره پسند رفته اند و... از سوی دیگر حس كنجكاوی در خصوص ایران و انقلاب اسلامی رفته رفته ته نشین شده است، سینمای آمریكای لاتین - كه سالها در خاموشی به سر می برد - چندسالی است با تنور گرم وارد بازار شده و كشورهایی مثل كره، چین، تایوان، ژاپن، تایلند، اندونزی و غیره از شرق شروع به خودنمایی كرده اند. بنابراین همه این مسائل پخش كنندگان و سرمایه گذاران جهانی را به سوی این كشورها جلب كرده است.
سینمای ایران و اكران فیلمها
پاریس پایتخت عاشقان سینمایی جهان محسوب می شود یا حداقل نبض سینمای هنری در آن قرار دارد. بسیار پیش آمده كه فیلمهای بسیار باارزش هنری كشورهای گوناگون ابتدا در پاریس به نمایش درمی آید و سپس در كشور خود فیلمساز! این مورد درباره ایران هم صادق است و فیلم های بسیاری در طول سال های اخیر ابتدا در پاریس به نمایش درآمده و سپس در ایران به اكران درآمده اند یا اصلاً نمایش داده نشده اند. فیلم هایی همچون: طعم گیلاس، باد ما را خواهد برد، ده (عباس كیارستمی)، نوبت عاشقی، سلام سینما، گبه، سفر قندهار و... (محسن مخملباف)، دایره، طلای سرخ (جعفر پناهی) و...
در سال ،۲۰۰۴ هفت فیلم ایرانی در فرانسه به نمایش عمومی درآمد كه عبارتند از: طلای سرخ، امتحان، پنج، ده روی ده، باران، قصه های شنگول و منگول و زهره و منوچهر (میترا فراهانی). بالاترین فروش فیلم ها نیز به طلای سرخ (پناهی) تعلق دارد كه كلاً در فرانسه ۴۶ هزار و ۵۰۰ تماشاگر داشت و كمترین آن به فیلم پنج (كیارستمی) تعلق دارد كه در كل فرانسه ۵۶۰ تماشاگر داشته است. این موقعیت نشان دهنده سقوط فروش فیلم های ایرانی در خارج است كه در سال ۲۰۰۵ به همین شكل ادامه داشته است و تا آخر سال مسیحی هیچ فیلم دیگر ایرانی در فرانسه به نمایش عمومی در نخواهد آمد و تنها فیلم جزیره آهنی (اثر محمد رسول اف) از این هفته به پرده سینماهای فرانسه آمده است.فیلم جزیره آهنی با نام فرانسوی «زندگی روی آب» با پوستر زیبایی از چهارم اكتبر در چهار سینما به نمایش درآمد. مطبوعات فرانسه توجه چندانی به آن نكرده اند و روزنامه های لوموند و لیبراسیون كه همیشه درباره سینمای ایران مطلب دارند، هیچ نقدی بر این فیلم ننوشتند و هفته نامه تله راما كه نفوذ بسیاری روی تماشاگران فیلم های هنری دارد، فقط در چند خط به این فیلم پرداخت كه نقد آن چندان مثبت هم نبود. در روز اول نمایش در چهار سالن كه هر كدام ۵ سئانس نمایش فیلم را در برنامه داشتند، مجموعاً ۱۴۲ نفر و در هفته اول كلاً ۱۶۰۲ نفر به دیدن جزیره آهنی رفتند و از هفته دوم نمایش فیلم در دو سالن ادامه یافت.از اول سال مسیحی تاكنون ۶ فیلم ایرانی به نمایش عمومی درآمده اند: لاك پشت ها هم پرواز می كنند (بهمن قبادی) در ماه فوریه در ۶ سینما به نمایش درآمد و رفته رفته تعداد سالن های آن كم شد و طی دو ماه اول در پاریس مجموعاً ۵۰۲۷ تماشاگر داشت و در كل فرانسه ۱۷۹۵۴ نفر دیدند. «زیر پوست شهر» (رخشان بنی اعتماد) از ۲۵ ماه مه در سه سالن به نمایش درآمد و هفته اول ۱۴۹۴ تماشاگر داشت، بعد از یك ماه ۲۵۰۸ نفر از این فیلم دیدن كردند و مطبوعات نقدهای خوبی بر آن نوشتند. فیلم «خواب تلخ» (امیر یوسفی) از اول ژوئن در ۴ سینما به روی پرده رفت و هفته اول ۲۲۰۴ تماشاگر و سرانجام بعد از دو ماه در پاریس ۴۲۴۵ بیننده داشت. این فیلم كه در جشنواره كن سال قبل درخشیده بود، مطبوعات بخوبی در باره اش نوشتند «خواب خاك» اثر سپیده فارسی از ۱۲ ژانویه در یك سالن به نمایش درآمد و روز اول ۸۷ تماشاگرداشت و در ۱۵ روز اول نمایش ۱۰۹۱ بیننده به تماشای آن رفتند. سگهای ولگرد (مرضیه مشكینی) در ۴ سالن از ۱۵ ژوئن به نمایش درآمد و روز اول در كل سالنها ۱۳۳ تماشاگرداشت، هفته اول بیننده های آن به ۱۰۳۴ نفر و كلاً بعد از یك ماه كه بر پرده یك سینما ماند تعداد ۱۳۲۰ تماشاگر آن را دیدند!
نكته جالب آنكه عكس العمل منتقدین، پخش كنند گان، تهیه كنند گان و مسؤولان جشنواره ها بسیار نزدیك به عكس العمل تماشاگران فیلمهای ایرانی است آنها معتقدند كه جذابیت های گذشته خلاقیت ها و غیره بسیار در فیلمهای اخیر ایرانی كمرنگ شده است. بد نیست بدانید كه قبلاً فیلمی مثل «سفر قندهار» بیش از ۳۰۰ هزار تماشاگر را در فرانسه راهی سینماها كرد یا فیلم «زیر درختان زیتون» ۱۹۰ هزار بیننده را در فرانسه شوق زده كرد و فیلم «دایره» ۱۶۵ هزار تماشاگر داشت. امروز جدا از فیلم جزیره آهنی، فیلم دو فرشته (محمدحقیقت) همچنان در پاریس ( فقط هر هفته یك سانس روز های یكشنبه) به پرده است وكلاً تاكنون در كل فرانسه ۴۸۲۰۰ تماشاگر داشته است. این فیلم بعد از جشنواره كن ۲۰۰۳ در پاریس از ماه نوامبر ۲۰۰۳ به پرده رفت و طولانی ترین مدت نمایش یك فیلم ایرانی را روی پرده پاریس داشته است.
آینده چه خواهد شد؟از فیلمسازان نامدار ایرانی، عباس كیارستمی سال گذشته فیلم «بلیت» را در ایتالیا ساخت كه به همراه ارمانواولمی و كن لوچ ( یك فیلم سه اپیزودی) و در جشنواره برلین (بخش خارج از مسابقه) به نمایش در آمد اما هنوز هیچ پخش كننده آن را خریداری نكرده و تنها در ایتالیا بنا به گفته ناصر رأفت (خبرنگار ایرانی مقیم ایتالیا) یك هفته به پرده رفته است.احتمالاً فیلم های «جنسیت و فلسفه» و «فریاد مورچگان» از محسن مخملباف در فرانسه به نمایش در آید.فیلم «یك شب» اولین ساخته نیكی كریمی كه در بخش نوعی نگاه جشنواره كن پذیرفته شده بود نیز توسط كمپانی ۲ MK خریداری شده و قرار است از ۴ ژانویه ۲۰۰۶ در پاریس به نمایش درآید. از فیلمهایی كه امید بسیاری برای مطرح شدن آن در جشنواره ها می رود و احتمالاً فروش هم خواهد داشت «آفساید» اثر جعفر پناهی است كه البته بستگی به نوع معرفی آن به جشنواره ها دارد.آینده سینمای ایران در سطح جهانی چه خواهد شد؟ هیچ كس نمی تواند پیش بینی دقیقی در این باره داشته باشد. آیا از بین حدود ۹۰ فیلمی كه امسال در دست ساخت است جواهری پیدا خواهد شد؟ آیا سینمای هنری ایران باید از این پس فقط چشم به بازار داخلی داشته باشد؟ به نظر می رسد محصول مشترك ساختن نیز دیگر جواب نمی دهد! فیلمسازان ایرانی، در خارج از كشور به احتمال قوی موفق نخواهند شد فیلم چشمگیری در زمینه هنری و تجارتی بسازند.چگونه می توان فرمولی پیدا كرد كه تركیبی هوشمندانه بین فیلم هنری، فرهنگی بوده و پخش جهانی خوبی هم داشته باشد؟ در سینمای آسیا چند نفری در این زمینه موفق بوده اند از جمله وان كاروای كه با فیلم «در حال و هوای عشق» توانست یك میلیون و نیم تماشاگر فقط در فرانسه راهی سینما كند. این فیلم به زبان چینی و زیرنویس فرانسوی به پرده رفت و البته اثری اكشن هم نیست.

محمد حقیقت

منبع : روزنامه ایران