اسلام، سومین جلوه رحمت

از جلوه های رحمت حق آیین مقدس اسلام است كه دینی كامل و نعمتی تمام است كه از آن به عنوان جهان تشریع نیز یاد می كنند .
انسان برای بقای ظاهر خود باید از سفره نعمت مادی حق سهمش را از طریق مشروع مصرف كند و برای بقا و رشد و كمال باطن خویش باید عملا به مقررات الهی گردن نهد .
انسان برای تأمین خیر دنیا و آخرت خود باید دستی در سفره تكوین و دستی در سفره تشریع داشته باشد تا با كمك گرفتن از نعمت ظاهری و نعمت معنوی به كمال لایق مربوط به خود برسد .
انسان باید بداند كه پروردگار بزرگ و مهربان از باب احسان و لطف و رأفت و رحمت ، عنایت ویژه ای به او نموده و احكام و مقررات و معارفی را به زبان قرآن و زبان پیامبر (صلی الله علیه وآله) و زبان امامان معصوم (علیهم السلام)برایش بیان فرموده است ، تا او را از فرومایگی حیوانی تعالی بخشد و وی را از تاریكی جهل و غفلت و نسیان به نور ایمان و معرفت و محبت و قرب خویش هدایت نماید و در پناه ولایت خود او را در تمام مراحل حیات دنیا و آخرت با كامل ترین برنامه زندگی به عالی ترین درجات سعادت مادی و معنوی برساند ، ولی شرط بهره مندی از این رحمت ویژه این است كه انسان به اختیار و اراده خود دین خدا را انتخاب نماید و همه امور زندگی اش را با آن هماهنگ سازد .
آری ; حضرت او به اقتضای رحمت و رأفتش انسان را به راه مستقیم هدایت می كند و پیامبران و امامان معصوم را در خیمه حیات بشر چون مشعل های نور می فرستد و قرآن را به عنوان قانون سعادت نازل می كند و این انسان است كه باید با اختیار و اراده خود راه سعادت را با بندگی و طاعت و خدمت به خلق بپیماید و از این طریق خود را لایق و شایسته رحمت خاصه حق كند و زمینه آمرزش و ورود در بهشت را نسبت به خود فراهم آورد و از ناسپاسی در برابر دین بپرهیزد كه ناسپاسی در برابر دین بلایی عظیم و مصیبتی سنگین است كه هر كس دچار آن شود از رحمت ویژه حق و آمرزش حضرت محبوب و ورود در بهشت محروم می گردد .
او با ارائه دین كامل ، راه رسیدن به خوشبختی را برای انسان ترسیم كرد ولی انسان ها در برابر این راه به دو گروه تقسیم شدند ، گروهی عقل و انصاف به خرج داده راه خدا را انتخاب كردند و گروهی بر اثر كبر و لج بازی و عناد جاهلانه به ناسپاسی نسبت به این نعمت عظیم برخاستند و به دست خود مایه بدبختی و تیره روزی را برای خود فراهم آوردند .
إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاكِراً وَإِمَّا كَفُوراً .
ما راه را به او نشان دادیم یا سپاس گزار خواهد بود یا ناسپاس .
مقررات دینی به احكام پنج گانه واجب و حرام و مستحب و مكروه و مباح تقسیم می گردد و عمدتاً از آنها به عنوان اوامر و نواهی الهی یاد می شود .
حضرت حق اوامر و نواهی خود را كه بر اساس سعادت دنیا و آخرت انسان نظام داده شده به وسیله كتاب هایی آسمانی چون « صحف » ابراهیم (علیه السلام) و « زبور » داود (علیه السلام) و « تورات » موسی (علیه السلام) و « انجیل » عیسی (علیه السلام) فرستاد و همه آنها را در قرآن مجید بر پایه نیاز انسان تا قیامت كامل كرد .
شیرازه دین در همه دوره ها بر اساس توحید و معاد و حقایق اعتقادیه پایه گذاری شده و تنها كیفیت برنامه ها و عبادت ها در هر عصری متناسب با مردم همان روزگار بوده و روز به روز تطور تكاملی داشته است تا به صورت قرآن و روایات پیامبر (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت (علیهم السلام) كه تا روز قیامت پاسخگوی نیازهای مادی و معنوی انسان است جلوه كرده و رخ نموده است .
شَرَعَ لَكُم مِنَ الدِّینِ مَا وَصَّی بِهِ نُوحاً وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْكَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَی وَعِیسَی أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلاَ تَتَفَرَّقُوا فِیهِ .
از دین آنچه را به نوح سفارش كرده بود ، برای شما تشریع كرد و آنچه را به تو وحی كردیم ; و آنچه را به ابراهیم و موسی و عیسی به آن توصیه نمودیم این است كه : دین را برپا دارید و در آن فرقه فرقه و گروه گروه نشوید . . .
در این آیه شریفه از پنج پیامبر اولوالعزم یاد شده و واژه « دین » هم مفرد آمده است .
● عرصه تكلیف راهی به سوی رحمت
خطاب های حضرت حق به انسان در مدار یَا أیُّهَا النَّاس ، یَا أیُّها الَّذینَ آمَنُوا ، یَا عِبادِی ، یَا بَنی آدَمَ كه در قرآن مجید و دیگر كتاب های آسمانی آمده نوازشی از مهر و لطف و رأفت و محبت حق به انسان است كه وی را با لحاظ كردن كرامت و ارزشش به عرصه تكلیف و مسؤولیت خوانده ، تا از طریق ادای تكلیف و عمل به مسؤولیت در مدتی كه در دنیاست با صاحب هستی و مالك الملوك و رب الارباب در ارتباط باشد و از این طریق خود را به رحمت بی نهایت دوست نزدیك نماید .
حضرت امام صادق (علیه السلام) در توضیح خطاب حق به انسان كه عنایتی است از رب الارباب به موجودی برخاسته از خاك و تراب می فرماید :
« لَذَّهُٔ ما فِی النِّداءِ أزالَتْ تَعَبَ العِبادَهِٔ وَالفَناءِ »
لذتی كه در شنیدن این نداست رنج عبادت و سختی جهد و كوشش در راه محبوب را از بین می برد .
● تكالیف ، پیوند انسان با خدا
با توجه به این لطیفه كه خداوندی كه عظمت او بی نهایت است ، انسان محدود و ضعیف البنیه و حقیر و كوچك را مورد خطاب و توجه خویش قرار می دهد و از او تكلیف و عبادت و بندگی و خدمت و انجام خیر می خواهد ، عبادت و خدمت را بر او سهل و روان می كند و دلش را شایسته تحمل اسرار ملكوت می نماید و جانش را آیینه تجلی دهنده اسما و صفات می كند .
لیاقت و شایستگی انسان است كه كتابی چون قرآن كه دریایی از معارف و حاوی مسائل ملكوتی و برنامه های تربیتی و خودسازی است به او عنایت می شود و پیامبران و امامان به عنوان آموزگاران آسمانی برای به كمال رساندن او در كنارش قرار می گیرند .
● جشن تكلیف
عالم پارسا و زاهد دانا و بصیر بینا سید بن طاووس فرا رسیدن زمان تكلیف و بلوغ خود را كه زمان لایق شدن برای شنیدن خطابات حق است جشن گرفت و نقل و نبات و شیرینی به مهمانان داد و درباره این شرافت كه دروازه ورود به عرصه رحمت رحیمیه است كتابی نوشت .
اینكه حضرت حق انسان را شایسته امر و نهی بداند و لایق خطاب شمارد بزرگ ترین افتخار است و آغاز تكلیف لحظه جدایی و امتیاز نوجوان از كودكان و سبك مغزان و دیوانگان و حیوانات است و زمان نورانی راه یابی به میدان مغفرت و بهشت و میدان مسابقه خیرات و خوبی هاست .
فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ .
به جانب نیكی ها و كارهای خیر پیشی جویید .
سَابِقُوا إِلَی مَغْفِرَهٔ مِن رَبِّكُمْ وَجَنَّهٔ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّماءِ وَالاَْرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَرُسُلِهِ ذلِكَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَاللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ .
سبقت جویید به آمرزشی از سوی پروردگارتان و بهشتی كه پهنایش چون پهنای آسمان و زمین است ، برای كسانی كه به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند ، آماده شده است ; این فضل خداست كه آن را به هركس بخواهد عطا می كند و خدا دارای فضل بزرگ است .
راستی كسی كه در مسابقه خیرات شركت نكند و به سوی مغفرت و بهشت نشتابد بزرگ ترین ستم را بر خود روا داشته و به خاطر محروم نمودن خویش از راه یافتن به بارگاه ربوبی ، خود را از هر حیوانی پست تر كرده و حقا كه سزاوار جریمه ای سنگین و عذابی سخت است .
هركه به دل بار عشق یار نداردخشك درختی بود كه خار ندارد
این كه نویدم دهی به روضه رضوان *** گو به كسی این سخن كه یار ندارد
بار مراد از نشاط دهر نبندد *** هر كه بر آن آستانه بار ندارد
هر كه نشد آتش شهید ره عشق *** حاصلی از عیش روزگار ندارد
● روح و حقیقت دین
اصل دین همان اسلام آوردن و تسلیم بودن در برابر خداست و پیامبران الهی به خاطر اینكه با همه وجود تسلیم حق بودند مسلمان لقب یافتند .
مسلمان در اصطلاح قرآن به كسی گفته می شود كه جان و دل در گرو توحید برده و به معاد یقین دارد و عملا تسلیم همه احكام و قوانین الهی است و از طغیان و عصیان و سرپیچی در برابر حق پرهیز جدی دارد .
تسلیم حالت بسیار باارزشی است كه پیامبران تحققش را در وجودشان از ابتدای زندگی و در دعاهایشان در مراحل مختلف حیات از خدا درخواست كردند .● درخواست پیامبران الهی برای تسلیم
حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) پس از بنای كعبه با تضرع و زاری به محضر حضرت حق عرضه داشتند :
رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّیَّتِنَا أُمَّهًٔ مُسْلِمَهًٔ لَكَ . . .
پروردگارا ! ما را با همه وجود تسلیم خود قرار ده و نیز از دودمان ما امتی كه تسلیم تو باشند پدید آر . . .
در این زمینه فرمان صریح خدا به حضرت ابراهیم (علیه السلام) پذیرش اسلام و تسلیم شدن است :
إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ .
و یاد كنید هنگامی كه پروردگارش به او فرمود : تسلیم باش . گفت : به پروردگار جهانیان تسلیم شدم .
و آن حضرت و نیز یعقوب (علیه السلام) به فرزندانشان همین سفارش را داشتند :
وَوَصَّی بِهَا إِبْرَاهِیمُ بَنِیهِ وَیَعْقُوبُ یَا بَنِیَّ إِنَّ اللهَ اصْطَفَی لَكُمُ الدِّینَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنْتُم مُسْلِمُونَ .
و ابراهیم و یعقوب پسرانشان را به آیین اسلام سفارش كردند كه : ای پسران من ! یقیناً خدا این دین را برای شما برگزیده ، پس شما باید جز در حالی كه مسلمان باشید ، نمیرید .
و حضرت ابراهیم (علیه السلام) است كه ما را به شرط رعایت این حقیقت مسلمان نامید :
. . . هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ. . . .
. . . او شما را پیش از این « مسلمان » نامید و در این قرآن هم به همین عنوان نامگذاری شده اید . . . .
● نقش تسلیم در انجام تكالیف
انسان وقتی در گردونه حالت تسلیم قرار گیرد ، عاشقانه همه احكام و عبادات و مقررات خدا را می پذیرد و در تمام مراحل زندگی اش به كار می گیرد و هرگز از عبادت و خدمتی روی نمی گرداند و از تداوم دادن عمل به فرمان های حق ملول و خسته نمی شود و خود را با همه تسلیم شدگان تاریخ حیات در همه برنامه های عبادی كه در هر عصری به كیفیتی خاص متوجه انسان بوده هماهنگ و همراه می كند و به این معنا توجه می كند كه عبادات با هر كیفیتی كه وضع شده شامل حال همه مؤمنان تاریخ بوده و در این زمینه بدون دلیل و برهان كسی را استثنا نكرده اند و پایه گذاری عبادات و مقررات در حقیقت راهی است كه انسان با سلوك در آن راه به رحمت خدا و قرب و لقای او می رسد .
● نمونه ای از عبادات در امم سابقه
بررسی آیات مربوط به نماز ، زكات ، جهاد ، امر به معروف و نهی از منكر این حقیقت را روشن می سازد كه این احكام و مقررات متوجه همه امت ها بوده و اختصاص به امتی نداشته ، چیزی كه هست در چگونگی و كیفیت به خاطر تناسب با وضع روحی و عقلی امت ها تفاوت داشته است مثلا برای اینكه بدانید نماز در همه اعصار و قرون به عنوان حكم حق در مكتب انبیا و حیات امت ها جاری بوده به نمونه ای چند از آیات قرآن در این مسئله اشاره می شود :
در كوه طور به حضرت موسی (علیه السلام) خطاب می شود :
َأَقِمِ الصَّلاَهَٔ لِذِكْرِی .
نماز را برای یاد من برپا دار .
و نیز از درخواست های ابراهیم (علیه السلام) از خدا توفیق اقامه نماز از جانب خود و فرزندان و نسلش می باشد :
رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاَهِٔ وَمِن ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ .
پروردگارا ! مرا بر پادارنده نماز قرار ده و نیز از فرزندانم برپادارندگان نماز قرار ده . و پروردگارا ! دعایم را بپذیر .
و مردم شهر مدین به حضرت شعیب (علیه السلام) می گفتند : چرا و به چه دلیل با بت پرستی ما مبارزه می كنی ؟ آیا نمازت ترا به نكوهش ما وا داشته ؟
أَصَلاَتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَتْرُكَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا. . . .
آیا نمازت به تو فرمان می دهد كه آنچه را پدرانمان می پرستیدند رها كنیم ؟ . . .
و نیز درباره اسماعیل (علیه السلام) صادق الوعد آمده است كه همواره خاندان خویش را به نماز و زكات فرمان می داد و به سبب همین كار مرضی و محبوب پروردگارش شد :
وَكَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاَهِٔ وَالزَّكَاهِٔ وَكَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیّاً .
و همواره خانواده اش را به نماز و زكات فرمان می داد و نزد پروردگارش پسندیده بود .
قرآن مجید پس از بیان راه و روش ده تن از پیامبران چنین هشدار می دهد كه : در پی آنان افرادی جانشین شدند كه نماز را ضایع و تباه و از شهوات و خواسته های شیطانی پیروی كردند :
فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلاَهَٔ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ. . . .
سپس بعد از آنان نسلی جایگزین آنان شد كه نماز را ضایع كردند و از شهوات پیروی نمودند . . .
پس موضوع نماز یا زكات یا سایر احكام ویژه شریعت محمدی نیست ، حقایقی است كه متوجه همه انسان ها بوده تا از این طریق به رحمت ویژه حق برسند و سعادت دنیا و آخرتشان تأمین گردد .
در سوره مباركه نحل با برشماری بسیاری از جلوه های رحمت مادّی و معنوی گوشزد می كند كه این ها آیاتی برای اهل تفكر
تعقل، تذكر، اطاعت و ایمانو به امید هدایتو سپاسگزاریو تسلیم پذیری شماست :
كَذلِكَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ .
نعمت هایش را بر شما كامل می كند تا تسلیم فرمان های او شوید .
مطالب گذشته بخشی از كتاب گرانقدر« جلوه های رحمت الهی» از تالیفات استاد انصاریان بود كه به عاشقان معرفت تقدیم گردید. در این كتاب (كه بر روی سایت قرار دارد) میتوانید از دیگر مطالب مرتبط با این بحث مانند: موجبات رحمت الهی( شامل حسنات اخلاقی، ادب، هجرت و جهاد، توبه، اهل بیت، قرآن، عبادت ...) مسئولیت انسان در برابر نعمت ها و محرومیت از رحمت حق استفاده نمایید.

پایگاه استاد حسین انصاریان

منبع : عرفان