بررسی همدوسی پارادیم‌های تجارت الکترونیکی در انتقال خدمات کتابخانه‌ای به محیط رقومی

كتابخانه ها جزء اولین گروهی بودند كه پا به عرصه ارائه تبادلات الكترونیكی یا ارائه خدمات از طریق واسطه الكترونیكی گذاشتند. هنگامیكه در اواخر دهه ۱۳۶۰ در كشورهای اروپایی و امریكا كتابخانه ها مشغول عرضه فهرستهای خود بصورت درون خطی از طریق اینترنت شدند، در واقع اولین نمونه از مواردی بود كه در آن سازمانها از طریق اینترنت به بازاریابی محصولات و خدمات خودپرداختند. اكنون، بسیاری از كتابخانه هایی كه دربافت شركتی قرار دارند تقریباً تمامی سرویسهای خود را به طریق الكترونیكی عرضه می كنند، و در عین حال از یك استراتژی مدیریت دانشی پیرویی كرده و محتوای اطلاعاتی موجود در داخل شبكه اینترانت سازمانی را سامان می دهند و اداره می كنند.
با این حال این سئوال مطرح است كه در كشورهایی مثل ایران كه اساساً دارای كتابخانه الكترونیكی نبوده و چه بسا در بیشتر موارد دارای كتابخانه های تركیبی ممزوج هستند (به این معنا كه تركیبی از سیستمهای دستی و سیستمهای الكترونیكی هستند)، آیا توانسته اند از تحولاتی كه در عرصه تجارت و كسب و كار الكترونیكی (e-business) رخ می دهد حداكثر استفاده را ببرند؟هنگام ورود به این عرصه با دو واژه مواجه می شویم: مشاغل و یا دادوستد الكترونیكی (e-business) و تجارت الكترونیكی (e-commerce) و تجارت الكترونیكی عبارتست از بازاریابی و توزیع محصولات و خدمات در محیطهای الكترونیكی بخصوص روی اینترنت. از طرف دیگر مشاغل الكترونیكی مفهومی گسترده تر را در بر می گیرد و شامل اداره كردن سازمانها بصورت الكترونیكی می شود.
بنابراین، اگرچه در اكثر نشریات از واژه تجارت الكترونیكی (e-commerce) بیشتر استفاده می شود، در بحث مربوط به پیدا كردن سر خط ها و یا اقتباس مدلهایی از مجموعه دادوستد و تجارت الكترونیكی باید با تلویحات گسترده تری كه در مشاغل الكترونیكی (E-business) وجود دارد توجه بیشتری مبذول داریم.e-commerce تنها با معامله یا تراكنش (transaction) سروكار دارد، و واساساً، بسته به اینكه طرفین این تراكنش چه اشخاص حقیقی و یا حقوقی باشند، به دو دسته عمومی تقسیم می شوندB۲B)Businem to Business) كه در آن سازمانهای عمده طرفین این تراكنش هستند، (Business to Consumer(B۲C كه در آن طرفین تراكنش سازمان و مصرف كنندگان هستند. بسیاری از این معاملات را می توان در مورد كتابخانه ها نیز بكار برد.
به عبارت دیگر، می توان از این مدل تراكنشی در عملیات كتابخانه استفاده كرد، و اساساً كل عملیات مدیریت و ارائه خدمات كتابخانه را براساس یكی از این دو مدل (B۲C یا B۲B) و یا تركیبی از آن دو (با درصدهای متفاوتی بسته به ماهیت كتابخانه یا مركز اطلاعرسانی) انجام داد.هنگامیكه كتابخانه ها فهرستهایشان را بصورت درون خطی در معرض استفاده مراجعین قرار می دهند، یا اینكه به مراجعین خود اجازه می دهند كه از طریق سیستمهای درون خطی و بصورت بهنگام عضویت خود را تجدید كنند، یا پایگاه های خود را در اختیار مشتریان خود قرار می دهند ، و یا حتی تأمین مدارك را از طریق سیستمهای الكترونیكی به انجام رسانند، در واقع نوعی تراكنش سازمان با مصرف كننده (B۲C) را انجام می دهند. این تراكنشهای B۲C ممكن است خارجی باشند، یعنی در مورد كتابخانه های عمومی می بینیم كه خدماتشان را از طریق واسطه های الكترونیكی در اختیار جامعه قرار می دهند.
تراكنشها می توانند ماهیت داخلی هم داشته باشند. به این معنا كه در یك كتابخانه سازمانی یا شركتی كارشان را بصورت سیستمهای بازاریابی به سازمانهای مربوطه عرضه می كنند.خدمات مرجع یك نمونه بارز از رویكرد B۲C در كتابخانه هاست. اگر این كار را بصورت دیجیتال انجام دهیم می توانیم از مجموعه های e-business یا مفاهیمی كه در این سیستم وجود دارد مستقیماً بدون كوچكترین تغییراتی در عملیات كتابخانه ای استفاده كنیم.از طرف دیگر، كتابخانه ها درگیر یك سری تراكنشهایی هستند كه در مقوله (B۲B) سازمان به سازمان می گنجند. بعنوان مثال، ارتباطی كه یك كتابخانه با تأمین كنندگان پایگاه اطلاعاتی، نشریات ادواری یا كتب خود دارد نمونه هایی كه از این نوع تراكنش می باشند.
در حقیقت هنگامیكه كه كتابخانه در فراهم آوری اطلاعلات مورد نیاز خود سعی كند كه رشد را به جای خرید مواد و استقرار آن در محل، به سمت كسب امتیاز برای دسترسی از راه دور سوق دهد (از قبیل امتیازاتی كه امروزه در دانشگاه تهران به منظور دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی صورت می گیرد)، این مسئله تعامل بر اساس تراكنش های B۲B از اهمیت بسیار زیادی برخوردار خواهد شد. علاوه بر این، هنگامیكه كتابخانه سعی می كند در یك كتابخانه ممزوج (hybrid) سهم الكترونیكی خود را نسبت به سهم غیر الكترونیكی افزایش دهد و در نتیجه به دنبال تأمین اعتبار و حمایت می گردد، باز هم استراتژیهای e -business به كار می آیند.در اینجا باید توجه خواننده را به این نكته جلب كنم كه وقتی كه در مورد e-business بحث می كنیم، فرض بیان نشده ما این است كه حضوری در وب وجود دارد. و در واقع تمامی صحبت ما از داد و ستد یا مشاغل و كسب الكترونیك عبارتست از اداره حضور سازمانمان برروی تار جهان گستر وب . اما باید دید كه در رابطه با e-business چه درسی را می توان گرفت .
باید دید چگونه وب سایتهای كتابخانه ای می توانند خدمات درون خطی خود را بهتر ترویج كنند، و از این نكته كه افراد از خدمات مبتنی بروب آنها راحت تر استفاده كنند.برخی چنین بحث كرده اند كه در هنگام استفاده از مدل e-business باید در طراحی كتابخانه های خود از مدل مشابه amazon.com یا bn.com استفاده كنیم. در مدل amazon این امكان وجود دارد كه پاسخ ها را مطابق میل مراجعه كننده تغییر دهیم. من خود برای این كار اصطلاح پرو كردن یا سفارشی نمودن پاسخ ها را انتخاب كرده ام. برای مثال، هنگامیكه شخصی در كتابخانه ای به وب كتابخانه وصل می شود ممكن است پس از اتصال از طریق سیستم مطلع شود كه در بازدید قبلی خود كتاب X را به امانت گرفته است، و افرادی كه كتاب X را به امانت گرفته اند فرضاً به طور همزمان كتاب Y را هم به امانت گرفته اند.
و اینكه مطالب مربوط دیگری را كه می شود بدنبال چنین كتابی خواند، از طریق سیستم به اطلاع مراجعه كننده رساند.در ایالات متحده كتابخانه های متعددی هستند كه سعی نموده اند اتصالاتی (links) را با بازیگران عرصه تجارت الكترونیكی مثل bn.com,amazon.com برقرار كنند. به این صورت كه وقتی كه كسی كتابی را نگاه می كند یك اتصال بطور خودكار خواننده را به صحفه مربوط به نقد و بررسی آن در amazon.com هدایت می كند، و بر این اساس تصمیم گیری خواننده با توجه به اتصال جدید برای امانت گیری و یا تراكنش صورت می پذیرد. اما در این میان باید دید كه چه نوع مسائل و مزایای بالقوه ای در این روش وجود دارد.پیش از اینكه به چنین كاری بپردازیم باید یك بررسی اجمالی در رابطه با آنچه كه در مورد e-business صورت گرفته است، انجام دهیم.سپس از نقطه نظر B۲B, B۲B به عملیات كتابخانه توجه كنیم.
● بررسی اجمالی دادوستد الكترونیكی
در طی دهه گذشته تجارت الكترونیكی بطور گسترده ای مورد مطالعه قرار گرفته است، و بسیاری از تحقیقات صورت گرفته در این زمینه در رابط با تعیین استفاده های به جا و بهنگام فراهم آوردن امكان انجام تراكنشهای تجاری بصورت الكترونیكی بوده است.تراكنشهای B۲C كه در آن مشتریان از فروشگاه های درون خطی (online Shops) خرید می كنند، در ابتدا اساس و پایه تجارت الكترونیكی را تشكیل می دادند، و در واقع ستون اصلی و سنگ بنای رونق شركتهای COM. در ایالات متحده و اروپا بودند. با این وجود، دیده می شود كه هنگامیكه بازار e-business رونق می گیرد اهمیت تراكنشهایB۲B كه در آنها برخی از شركتها تنها تراكنشهای بین خود را انجام می دهند، تحقق پیدا می كند.
از نقطه نظر تاریخی، با مطرح شدن مبحث تبادلات الكترونیكی داده ها EDI یا(Electronic Data Interchange) كه استانداردهای مشخصی را برای تبادل سفارشات و پرداختها را بصورت الكترونیكی فراهم نمود، می توان گفت این نوع تراكنش در تجارت الكترونیكی از تاریخچه طولانی تری برخوردار است.حال باید دید چرا این نوع تراكنش B۲B از جذابیت برخوردار است؟ یكی از دلایل می تواند این باشد كه در حال حاضر اكثر سازمانها و شركتها دارای نظامها و پایگاههای الكترونیكی در داخل خود هستند كه تولید، ارسال، ثبت سفارش و پرداخت را برای كالاها ارائه می دهند. بدیهی است كه اتصال این سازمانها به یكدیگر و تقویت آنها با فناوریهای خاص B۲B از جذابیت بسیاری برخوردار است.
با این وجود، مسئله ای كه ما در مورد تراكنشهای B۲B داریم این است كه بین سازمانها، سیستم ها و نظامهای الكترونیكی سازمانها احتمال ناسازگاری وجود دارد. مثلاً سیستم Elsevier در ثبت سفارش ممكن است با سیستم Swets هماهنگ نباشد. یعنی ممكن است از سیستم های عامل و یا نرم افزارهای مختلفی استفاده كرده باشند.بنابراین درe-business با گروه جدیدی از سرویسها مواجه هستیم كه از آنها به عنوان واسطه ها یا حق العملكاران پیامی (Message brokers) نام می بریم .این واسطه های پیامی دارای این تكنولوژی هستند كه اجازه می دهد كه سیستمهای موجود در سازمانهای مختلف با یكدیگر ارتباط برقرار كنند.
بهترین مثال از این دست شاید در سیستمهای رزرواسیون بلیت هواپیما باشد، مثل سیستم Amadeus كه توسط هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار می گیرد، این امكان را ایجاد می كند كه تقریباً به چیزی حدوداً بالای ۷۵۰۰۰ برنامه پروازی در بیش از صدها شركت هواپیمایی دسترسی پیدا كنیم كه این شركتها هر كدام دارای سیستمهای مخصوص خود هستند.از طرف دیگر، این نكته اهمیت وجود استانداردهایی را افزایش می دهد كه سیستمها را قادر كنند تا بصورت الكترونیكی با یكدیگر ارتباط برقرار نمایند. بنابراین، با توجه به اینكه نوع تجارت الكترونیكی قبل از وب وجود دارد، پذیرش استاندارد html بود كه باعث شد تا جان تازه ای به كالبد تجارت الكترونیكی دمیده شود.استانداردهای جدیدتر و پیچیده تری از قبیل XMI احتمالاً باعث خواهند شد تا تجارت الكترونیكی ازتوان و رونق بیشتری برخوردار شود. در این رابطه، كتابخانه ها باید در جریان جدیدترین استانداردهای موجود در تراكنشهای تجارت الكترونیكی قرار داشته باشند، و در جائیكه لازم است باید اظهارنظری مبتنی بر نیازهای خود داشته باشند.قدرت تجارت الكترونیكی در این است كه سازمانها را قادر می سازد تا از اطلاعات بطور مؤثری در فرآیندهای تجاری خود استفاده كنند.Rosenbraumدر سال ۲۰۰۰ سه الویت اطلاعاتی رابرای تجارت الكترونیكی مشخص كرد كه عبارتند از:
۱) اطلاعات تولید شده توسط فعالیتهای تجارت الكترونیكی باید بسرعت و بطور مؤثر در سرتاسر سازمان جریان پیدا كنند. این مفهوم تقریباً شبیه مفهومی است كه توسط افرادی درگیر در اداره دانش یا دانش داران بكار می رود. این مسئله برروی اهمیت افزوده تجارت الكترونیكی تأكید می كند، بدین صورت كه تبادلات دیجیتالی می توانند اطلاعاتی را فراهم كنند كه از طریق تبادلات متعارف و معمول قابل دسترس نمی باشند. بنابراین در كتابخانه های سازمانی یا تخصصی تلویح این مسئله این است كه باید از روش تأمین اطلاعاتی موجود در تجارت الكترونیكی بهره برداری كنند تا بتوانند حداكثر منفعت را برای سازمان به ارمغان آوردند.
۲) سازمانها دارای این مسئولیت هستند كه باید بدقت اطلاعاتی را كه در رابطه با فعالیتهای تجارت الكترونیكی خود بدست می آوردند، گردآوری كنند.
۳) سازمانها باید سعی كنند كه در روابطشان با مشتریان و شركای تجاری خود ایجاد اطمینان (trust) كنند. در واقع، یكی از مشكلاتی كه در ابتدای استفاده از وب بعنوان بستری برای تجارت الكترونیكی است این بود كه تمام سایتها از لحاظ تأمین امنیت برای تراكنش به یك صورت عمل نمی كردند. و این منجربه ایجاد بنیادی شد موسوم به بنیاد اطمینان افزایی الكترونیكی (e-trust foundation) در این بنیاد سازمانها بصورت داوطلبانه مورد آنالیز قرار می گرفتند تامشخص كنند آیا قابل اطمینان هستند یا نه؟ به عبارت دیگر آیا (e-trustable) هستند یا نه؟كتابداران با توجه به تجربه ای كه در ارزیابی منابع اطلاعات دارند با مفاهیمی از قبیل authority وcredibality آشنا هستند. در واقع قابلیت استناد و موثق بودن را می شناسند. بنابراین تعجبی ندارد كه این دو مفهوم از مفاهیم مهم در تجارت الكترونیكی و بخصوص در عرصه B۲C محسوب شوند.حال چگونه باید به مصرف كننده اطمینان داد كه تراكنش با یك سازمان مشروع صورت می گیرد، و با یك سازمان غیر قابل اطمینان و مضاربه ای صورت نمی گیرد؟ برخی از جنبه های استناد پذیری و موثق بودن برای تجارت الكترونیكی عبارتند از :
۱) آیا این كسب و كار به واقع همان است كه ادعا می كند؟ یا خیر؟ به عبارت دیگر اگر ظاهراً به نظر رسد كه نسخه ای دیجیتالی از یك كسب و كار كاملاً شناخته شده در جهان واقع می باشند آیا واقعاً این مورد صادق است یا نه؟ برای مثال وقتی به سایت شركت Border.com وارد می شویم می بینیم كه دارای تمام چیزهایی است كه یك كتابفروشی باید دارا باشد. از طرف دیگر اگر به شهر نیویورك رویم كه مقر این شركت است باید بتوانیم فروشگاه Border را در آن محل ببینیم.
۲) آیا این تجارتهایی كه بصورت دیجیتالی هستند دارای جزئیاتی برای تماس فیزیكی هستند یا خیر؟ به عنوان مثال، آیا بجای اینكه تنهاe-mail داشتها باشند، آیا آدرس، كدپستی یا شماره فكس هم دارند.
۳) آیا تبادلاتی كه با این تجارت الكترونیكی صورت می گیرد از ایمنی برخوردار می باشد؟این مسئله بخصوص در ایران معنا ندارد، چرا كه با توجه به سیستم بانكی و تراكنش های مالی كه داریم كه از كارتهای اعتباری یا حتی كارتهای عابر بانك یا سپرده های هوشمند تجاری استفاده نمی شود، این مسئله حداقل برای كشوری مثل ایران كه در آن كوتاه ترین فاصله بین دو نقطه لزوما یك خط راست نمی‌باشد زیادحائز اهمیت نیست. اما، اگر چنین كارتهای اعتباریی داشتیم باید این اطمینان حاصل می شد كه آیا همان مبلغ عنوان شده از حساب ما كم می شود؟ و اینكه آیا این سازمان جزئیات مربوط به كارت اعتباری را به شخص سوم یا گروه های دیگری عرضه می كند یا نه؟
۴) آیا این تراكنشها خصوصی هستند؟ یعنی تراكنش خاص بین مشتری و فروشنده هستند؟ و اینكه آیا الگوهای مربوط به مرور اطلاعات در سایت تجارتی یا الگوهای خرید و مشخصات تماس ثبت می شوند؟ و یا اینكه در اختیار گروه ها و اشخاص دیگری قرار می دهند یا خیر؟
۵) آیا محصولات و خدمات با آنچه كه ادعا می شوند وفاق دارند یا خیر؟ و آیا آنچه را كه برروی صفحه می بینیم درست همان كالا ها بصورت فیزیكی هستند یا خیر؟
كتابخانه ها باید آماده باشند تا از اطلاعات بدست آماده درطی تراكنش های دیجیتالی با استفاده كنندگان و مراجعین خود بهره برداری كنند. اما این اطلاعات را باید به روشی كه از لحاظ اخلاقی مسئولیت پذیر باشد اداره كنند، تا اینكه به وجهه كتابخانه به عنوان یك محل قابل استناد و اطمینان خدشه وارد نشود.ناوبری و مفید بودن وب سایتها نیز به عنوان یك عامل كلیدی در تجارت الكترونیكی تلقی شده است. پژوهشگرانی مثل Lohnsee, Spieller و نیز Nielsen ادعا كرده اند كه اگر مشتریان نتوانند براحتی به هنگام قرار داشتن در فرآیند انتخاب محصولات، عمل ناوبری را انجام دهند یا تراكنش را انجام نخواهند داد و یا اینكه ممكن است دیگر به این سایت مراجعه نكنند. این زمینه ای است كه شاید تجارت الكترونیكی بتواند از تجربه كتابخانه ها در سازماندهی اشیا بصورتی استفاده كند كه قابل سازماندهی باشند.
از طرف دیگر محققین دیگری مثل Cooper و Chen بحث كرده اند كه مطالعه در رابطه با چگونگی استفاده از فهرست كتابخانه می تواند طوری تعمیم پیدا كند كه از آن طریق بتوانیم در رابطه با تصمیم گیریهای تجاری در رابطه با خرید پیشگویی كنیم.یكی از جذابیتهایی كه تجارت الكترونیكی برای مصرف كننده دارد عبارتست از دسترس پذیر بودن و راحتی محیط دیجیتالی تجارتهای الكترونیكی ۲۴ ساعته و هفت روز هفته باز هستند. در عین حال این امكان بالقوه را برای خرید از یك نقطه را فراهم می كنند. برای مثال در سایتهایی كه به آنها مقرهای درگاهی (portal) می گویند تعداد زیادی از تجارتهای الكترونیكی را در خود بدون هیچگونه تمایزی یكپارچه كرده اند. مثلاً اگر به سایتی به نام blackstar.co.uk كه بزرگترین تأمین كنندهDVD و مواد بصری در اروپا كه مقر آن در ایرلند است مراجعه كنیم، متوجه می شویم كه كاتولوگ آن مركب از كاتوگوك های DVD و Video در اروپا و آمریكاست. بنابراین می توانیم اقلام مختلف را سفارش دهیم.تلویحات این مسئله در رابطه با حضور كتابخانه روی وب مطرح می شوند. چرا كه در آن ، با استفاده كنندگانی سروكار داریم كه عادت كردند از سرویسها درهر ساعت شبانه روز استفاده كنند، و این سرویسها بدون هیچ مشكلی با یكدیگر ادغام شده باشند. بنابراین، با توجه به اینكه سایتهای وب كتابخانه ها به عنوان اولین نقطه مراجعه مصرف كنندگان ما به حساب می آیند، مصرف كنندگان انتظار مدلهایی را خواهند داشت كه مبتنی بر مقرهای تجارت الكترونیكی هستند.
مثلاً باید بتوانیم میانجی ها (interface) و نیز پاسخها را به یك استفاده كننده خاص در ۲۴ ساعت شبانه روز تطبیق دهیم.حال كه به مسئله شباهتها می پردازیم، باید به این نكته نیز اشاره كرد كه مباحثی از قبیل نگرانیهای مربوط به مالكیت معنوی، سیستم های پرداخت و نیز یافتن منابع دقیقاً در تجارتهای الكترونیكی مطرح هستند. بسیاری از كالاهایی كه از طریق تجارت الكترونیكی عرضه می شوند دارای ماهیت دیجیتالی هستند، موسیقی، كتابهای الكترونیكی، نرم افزارها و غیره همگی مثالهایی از این دست هستند. این مسئله، مالكیت معنوی و اداره حقوق دیجیتالی را مطرح كرده است كه این نكته در كتابخانه های دیجیتالی پیشتر پرداخته ایم.
علاوه بر این تجارتها و دادوستدهای الكترونیكی نگرانی عمده ای كه در رابطه با حفاظت مالكیت معنوی وجود دارد، روشهایی است كه از آن طرق كسب و كار خویش را انجام می دهند. اینها عبارتند از نام قلمرو، طراحی وب سایت و مصادیقی از این نوع .زمینه ای كه رشد B۲C تجارت الكترونیكی ممكن است اثری برروی كتابخانه ها و اینترنت داشته باشد این است كه تحول سیستمهای پرداختی برای كالاها و خدمات از طریق اینترنت، كارآیی و امكان اینترنت را برای اشاعه اطلاعات كاهش می دهد. همانطور كه كاربران به تعاملات و تراكنشهای مجازی عادت می كنند و مكانیسم دسترسی به این تراكنشها پیشرفته تر می شود ممكن است این شعار كه اطلاعات می خواهد آزاد بماند و ارزان باشد ناپدید شود.
در حالیكه این مسئله چه بسا منجربه فراهم شدن محیطی برای خدمات با ارزش افزوده توسط كتابخانه ها و سازمانهای اطلاعرسانی شود، تیشه به ریشه آندسته از كتابخانه های عمومی و دانشگاهی می زند كه بر مبنای رایگان بودن اطلاعات برای مصرف كننده نهایی پا گرفته اند. با توسعه نظامهای تجارت الكترونیكی و كاربرد آنها در مورد كتابخانه های دیجیتالی، این امكان وجود دارد كه كتابخانه های دیجیتالی بر اساس خطوط تجارتی بیشتری نسبت به همتایان سنتی تر خود عمل كنند.از نقطه نظر بازیابی اطلاعات یك جمع بندی جالب تجارت الكترونیكی نیاز به بهینه سازی در رانش گرهای كاوشی است، تا اینكه وب سایتها بتوانند قابل یافتن باشند.
این امر از این جهت حائز اهمیت است كه رانش گرهای كاوش (Search engine) در واقع وسیله اصلی هستند كه از آن طرق استفاده كنندگان سایتهای موردنظر خود را پیدا می كند واینكه بیاییم یك سایت تجارت الكترونیكی را در بالای یك سایت كاووش مربوطه قرار دهیم، برای كسب و كار الكترونیكی مفید و حتی حیاتی خواهد بود.بدین ترتیب تكنیكهایی از قبیل استفاده از فراداده ها تضمین این نكته كه عبارات مربوط بجای تصویری و گرافیكی بصورت متنی ظاهر شوند، انجام الحاقات متقابل یا استفاده از خدمات تسلیم سایت به دانش گرهای كاووش به بهترین نحو از اهمیت زیادی برخوردار می شوند.در حقیقت، در این رابطه مباحثی از قبیل بهینه سازی وجود دارد كه شیوه سازماندهی و ساختار راهنماهای كاوش اینترنتی برای پیدا كردن و هم مكانی سایتهای تجارت الكترونیكی روش مناسبی نیستند.
حال این سئوال پیش می آید كه آیا خود كتابخانه ها هم باید نگران، بهینه سازی دانش گرهای كاوش باشند؟ همانطور كه بیشتر وارد قلمرو محیط كتابخانه مجازی می گردیم، مشتریان ما ممكن است روی وب به ما مراجعه كنند تا از طریق ساختمان محل استقرار كتابخانه. پس این مسئله مهم خواهد بود كه سایتهای وب كتابخانه را بتوان با وارد كردن چند عبارت كلیدی در رانش گر كاوش بدست آورد. باید توجه داشت كه این روش، روش منتخب اكثر كاربران است. برای مثال، فرض كنید كه شخصی بخواهد كتابخانه ای عمومی را در شهر پترزبورگ روسیه پیدا كند ولی رانش گر كتابخانه ای را در شهر پیترزبورگ ایالت پنسیلوانیای امریكا ارائه كند.
بنابراین سایت كتابخانه باید براحتی برای مراجعه كنندگان، با استفاده از رانش گرهای كاووش و راهنماهای رایج موجود روی وب، قابل یافتن باشد.اهمیت فراداده در تجارت الكترونیكی نه تنها، به دلیل بدست دادن محل اطلاعات است، بلكه از نقطه نظر اداره حقوق دیجیتالی نیز مورد توجه قرار گرفته است.متأسفانه، نیازهای جامعه كتابداری برای بازیابی اطلاعاتی كه بصورت فراداده (metadata) ذخیره شده اند نمی تواند براحتی در كنار منافع مربوط به مدیریت حقوق دیجیتالی جامعه تجارت الكترونیكی همزیستی كند. و این احتمال وجود دارد كه باید در این رابطه مسائلی بطور قاطعانه حل و فصل شوند.
● تراكنشهای سازمان به مصرف كننده در كتابخانه ها
همانطور كه قبلاً نیز اشاره شده است كتابخانه ها دامنه وسیعی از تراكنشهای B۲C را از طریق فهرستهای درون خطی با دسترسی عمومی در اینترنت سازمانی فراهم می كنند. نمونه هایی از این تراكنشها عبارتند از :
۱) انجام عمل رزرو و یا درخواست امانت بصورت درون خطی
۲) خدمات تحویل مدرك بصورت درون خطی
۳) دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی كه از طریق اشتراك برروی سایت كتابخانه قرار گرفته اند
۴) دسترسی درون خطی خدمات مرجع و اطلاعرسانی كه اصطلاحاً خدمات مرجع مجازی نام دارند.
اما آنچه كه به نظر من در اینجا ازاهمیت خاصی برخوردار است این است كه تكامل خدمات مركز مجازی بعنوان یك تراكنش B۲C می باشد. در ابتدا خدمات مرجع درون خطی به معنی یك اتصال پست الكترونیكی بود كه به كاربران اجازه می داد كه پیامهایی را به پرسنل بخش مرجع ارسال كنند. این مسئله پیشرفت كرد و در برخی سایتها بجای ذكر یك نشانه پست الكترونیكی برای پاسخگویی به سئوالات، فرمهایی را براساس استاندارد htmL قرار دادند كه اجازه می داد درخواستهای اطلاعاتی بصورت ساختار یافته وارد شوند و در عین حال به كتابخانه ها امكان می داد كه درخواستهای قبلی و مرجع موجود در سیستم خود بصورت نظام مند عرضه كنند.
مثلاً اگر در كتابخانه متالوژی دانشگاه تهران درخواستی را در رابطه با آلومینیم آلیاژ ۷۰-۷۵ ارائه می كردند، اگر درخواست بعدی در رابطه با این موضوع بود سیستم بجای انتقال آن به پرسنل مرجع یك اتصال به صفحه ای تازه می داد كه نشان می دهد افراد قبلی در رابطه با این آلیاژها چه كاوشی را انجام داده اند و درخواستی را مطرح كرده اند كه منجربه چنین پاسخی از طرف ما بوده است.این امر برای بهینه سازی روند كاری و بالا بردن بهره وری تأثیر بسیار بسزایی را داراست.البته از همان ابتدا كتابداران و اطلاع رسانان در امریكا متوجه محدودیتهای چنین سرویسهای ناهمزمان (asynchronous) شدند. این امر باعث شد كه این افراد امكان برقراری ارتباط یك به یك و آنی بین درخواست كننده و كتابدار مرجع را مورد كنكاش و بررسی قرار دهند.
این خود به این مسئله منجر شد كه در ابتدا از نرم افزارهای گپ زدن (Chat) استفاده كنند.برخی از خدمات ، مثلاً در بخش executive research division كتابخانه كنگره كارتا جایی پیش رفت كه نرم افزار اختصاصی را درست كردند كه فرم تكامل یافته نرم افزار میز كمك رسانی بود. واجازه می داد كه درخواست ها را در یك صف قرار دهد وبه آنها الویت دهد و در عین حال كتابداران بخش مرجع را براساس یك لیست براساس كارهایی كه می توانند انجام دهند با یكدیگر تطبیق دهد.استفاده از تكنولوژی كمك رسانی زنده در خدمات مرجع مجازی مثالی خوب است كه نشان دهد تجارت الكترونیكی چگونه می تواند در رابطه با فرآیندهای موجود كتابخانه بكار رود.
بهتر است این نكته را با مثالی روشنتر بیان كنیم: فرض كنیم كه یك شخص از طریق Station خود بحثی را در زمینه اخلاق اطلاع رسانی مطرح می كند. در چنین نرم افزاری از طریق فرمها و كلید واژه ها بلافاصله متوجه می شوند كه اخلاق اطلاع رسانی در چه الویتی قرار دارد. آیا باید بلافاصله به آن جواب داد یا اینكه سیستم بطور خودكار پیامی را برای كاربر بفرستد كه نشان دهد در فاصله زمانی مشخصی به سئوال او پاسخ خواهد داد. در عین حال سیستم این سئوال كننده را مستقیماً به كتابدارانی كه در آن روز خاص در حال انجام وظیفه بوده اند و قادر به كمك نیز هستند، وصل كند.
تنازعی كه بین كتابخانه ها و تجارت الكترونیكی وجود دارد در امر تجارت كتاب بیشترین هپوشانی و قرابت را با یكدیگر دارند. تلویحات مربوط به تجارت الكترونیكی برای كتابخانه ها با ظهور سیستم هایی مثل amazon.com كه یك فروشنده كتاب درون خطی است، تأكید زیادی را گرفته اند. در بسیاری از مقالات اشاره شده است كه می توان آنرا بعنوان مدیری برای كتابخانه هامورد بهره برداری قرار داد.
▪ ویژگیهای amazon.com كه می تواند توسط كتابخانه ها مورد تقلید قرار گیرند عبارتند از :
۱) یك مدل انبار كتاب كه در آن حجم بالایی از اقلام كتابها فهرست شده است كه در آن كتابهایی كم درخواست تنها زمانی از ناشران تأمین می شوند كه برایشان سفارشی وجود داشته باشد. البته می توان گفت كه با اقتباس و اتخاذ پروتكل Z۳۹۵۰ اجازه می دهد كه فهرستها و كاتولوگها را در هم اجماع كنند. بنابراین ممكن است كتابخانه ای كتابی را در مجموعه خود داشته باشد ولی در اصل این كتاب در كتابخانه ای دیگر قرار دارد كه با یك اصل امانت دهی با این كتابخانه در ارتباط است .
بنابراین اگر درخواستی برای این كتاب باشد، بدون اینكه كاربر چیزی را بداند كتابخانه درخواست امانت این كتاب را از طریق سیستم امانت بین كتابخانه ای انجام می دهد و كتاب موردنظر را تأمین می كند. بنابراین مسئله مطرح این است كه پروتكل z۳۹.۵۰ براساس مدل تجارت الكترونیكی این دامنه را برای كتابخانه ها ایجاد می كند كه یكپارچه سازیهایی خود را در یك كنسرسیوم طوری انجام دهند كه برای استفاده كننده نامرئی باشد و این را در بخش تحویل مدرك و فرآیندهای مربوط به امانت كتابخانه ای تعمیم دهند.
۲) سفارشی كردن (Customizing)جنبه انسانی خدمات هم برای كتابخانه ها هم برای تجارت الكترونیكی حائز اهمیت است.تأكید در تجارت الكترونیكی روی خودكار سازی تراكنشها بوده است.اما در مورد كتابخانه ها به دلیل دامنه وسیع تراكنشهایی كه با آن ها سروكار دارند تأكید برروی عامل انسانی بوده است.بعنوان مثال، اگر مورد blackstar.co.uk را مطرح كنیم تا حدی كه بخواهیم سفارش خاصی را برای یك DVD بدهیم می توانند چنین تراكنشی را بطور خودكار انجام دهند.
این كار از طریق رانش گرهای كاوشی، میانجی ناوبری، سیستمهای امن انجام پرداخت مبلغ و غیره انجام پذیر است. حال اگر بر فرض نسخه خاصی از یك فیلم را بخواهیم كه edit نشده باشد (برای نمونه نسخه ۲۳۰ هفت سامورائی اكیراكوروساوا بجای ۱۸۰ دقیقه ای رایج آن)، طبیعی است كه سیستم جواب نمی دهد. در اینجا یك واسطه انسانی از طریق تعامل می تواند نیاز شخصی را برطرف كند. و طبیعتاً بدلیل چنین مسائلی، نوعی مدیریت اقتضایی در سیستمهای كتابخانه هابه هنگام درخواست مراجعین انسانی لازم است.در عرصه تجارت الكترونیكی علاقه روی مددكاران انسانی در رابطه با وب تمركز پیدا كرده است كه آنها را human web assistance می نامند. این نوعی همكاری بین انسان و رایانه است كه در آن استفاده كنندگانی كه یك سایت تجارت الكترونیكی را مرور می كنند در صورت نیاز می توانند به یك مددكار یا دستیار انسانی رجوع كنند.
این تكنولوژی می تواند كاربردهایی را در كتابخانه ها داشته باشد، و چه بسا منجربه تجمیع بیشتر نرم افزارهای OPAC و با خدمات مرجع مجازی شود.كتابخانه های دانشگاهی به نحو فزاینده ای درگیر خدمات برای دانشجویانی هستند كه در آموزش راه دور(e-learning) ثبت نام كرده اند، در این نوع از خدمات شیوه ارائه بطور روز افزونی بصورت دیجیتالی است و از این بابت همپوشانی های متعددی را در رابطه با تجارت الكترونیكی در بخش B۲C دارد. ادعا شده است كه تجارت الكترونیكی می تواند مدل موجود در رابطه با آموزش از راه دور را دچار تغییر و تبدیل كند و بسیاری از فرآینده های یادگیری را خودكار كند. این تغییرات تأثیر بسزایی را روی كتابخانه های دانشگاهی خواهند داشت.برای نمونه بسیاری از كتابخانه های دانشگاهی در انگلستان در حال برپایی تحصیلات مربوط به تجارت الكترونیكی هستند كه تراكنشهای خود را به دانشجوی انشان بهتر انجام دهند.● تراكنش های سازمان به سازمان
كتابخانه ها در واقع بشدت درگیر معاملات سازمان به سازمان هستند كه بسیاری از آنها قبل از اینكه مفهوم الكترونیكی مطرح شود وجود داشته اند. این نوع تراكنشها در سه دسته كلی قرار می گیرند:
۱) تراكنشها با سایر كتابخانه ها و سازمانهایی كه در كتابخانه ها وجود دارند.
۲) تراكنش با تأمین كنندگان
۳) انواع حمایت ها و شراكتها كه می توانند اشكال مختلفی داشته باشند.
تعامل با دیگر كتابخانه می تواند شامل تحویل مدرك بصورت دیجیتالی و یا امانت بین كتابخانه ای باشد. در مواردی كه كتابخانه ها برای فراهم سازی سرویسهای مجازی برای مشتریان حركت می كنند، تحویل مدرك می تواند نوعی تراكنش B۲C هم تلقی شود.دیگر سازمانهای مستقر در كتابخانه از قبیل خدمات كتابشناسی اساساً سرگرم تعامل در زمینه فراهم كردن سوابق كتابشناسی به كتابخانه ها هستند. برای مثال می توان از سیستم OCLC نام برد كه كل تجارتش مبتنی بر كتابخانه هاست اما كاری را كه انجام می دهد فراهم كردن كل ركوردهای كتابشناسی موجود در كتابخانه های عضو خودش می باشد.روابط كتابخانه ها با تأمین كنندگان بطور فزاینده ای روی تعاملات دیجیتالی استوار می گردد. به عبارتی امر خرید كتابها و نشریات ادواری بطور الكترونیكی انجام می پذیرد.
و با توجه به اینكه نسبت بسیار بالاتری از اشتراك مجلات از طریق منابع درون خطی تمام متنی از قبیل Proquest ، Elsevier و ebsco صورت می گیرد این تراكنشها دیگر كاملاً مبتنی بر سیستم دیجیتالی خواهند بود. در مورد ایران، از آنجائیكه سیستم خرید و پرداخت ما برای این اشتراكها از طریق سیستم بانكی است، تراكنشها كاملاً دیجیتالی نیستند بلكه دستی هم هستند. اما در این میان با ظهور تأمین كنندگان كتابهای الكترونیكی این تغییرات در حال سوق به سمت تك نوشته ها نیز هستند.آنچه كه كتابخانه های تخصصی و نیز سازمانی با آن مواجه هستند، افزایش در توان افراد مستقر در سازمان ها برای سفارش مستقیم محصولات اطلاعاتی از طریق تجارت الكترونیكی است، كه در این میان به اصطلاح كتابخانه را دور می زنند. مثالی مناسب از این سیستم netlibrary است.
اگر فرضاً، گروهی كاری در امر ژنتیك در دانشگاه تهران توانسته باشد با پرداخت ۳۰۰۰۰ دلار در سال كتابخانه اختصاصی ژنتیك خود را بر اساس netlibrary سامان دهی كند و این كار را از طریق بودجه عملیاتی خود انجام دهد،چه بسا دیگر نیازی به مراجعه به كتابخانه نداشته باشد. و در عین حال كتابخانه از تراكنشهای موجود در این سیستم غافل می ماند و نسبت به آنها آگاهی نخواهد داشت تا در سازماندهی هاو پیش بینی آتی آنها را در نظر گیرد.نوع دیگری از روابط B۲B برای كتابخانه ها روابطی است كه با حامیان خود دارد. كتابخانه ها در زمینه كسب حمایت مالی و تأمین اعتبارات بیش از پیش به سمت فرصتهایی میل می كنند كه تجارت الكترونیكی برای آنها فراهم كرده است.
كتابخانه ها اقدامات خود را در حوزه دیجیتالی از طریق شراكت با شخصیتهای حقوقی تجاری انجام می دهند. برای مثال، فرض می كنیم كتابخانه ۱ با كتابخانه ۲ در رابطه با درست كردن refernce Librarian با یكدیگر یك jointventure یا برزشی مشترك درست می كنند در آن مثلاً بخش كتابخانه تاریخی كتابخانه ۲ بصورت دیجیتالی عرضه شود ولی با میانجی (interlace) كتابخانه ۱ (یك). این امر می تواند شكلهای مختلفی داشته باشد، مثلاً می توانیم در گرفتن حمایت مالی در شركتمان یا شركای تجاری از بیرون صرفاً اجازه دهیم كه نام آن شركت در رابطه با خدمات خطی كتابخانه ای كه از آن حمایت مالی بعمل آمده است برروی صفحه ظاهر شود. و این ممكن است كه شامل استفاده از پرچمهای تبلیغاتی (Banner) باشد كه در آن براساس هر Click روی نوارهای تبلیغاتی روی وب، كتابخانه مبلغی را دریافت كند، یا اینكه یك كمیسیونی را براساس فروشهای حاصل بدست آورد.
مثلاً در كتابخانه پزشكی در زمینه انكولوژی با شركتی مثل Abbots قرار می گذارد كه مجموعه دیجیتالی در رابطه با سرطان درست كند، و هنگامیكه كسی وارد این مجموعه دیجیتالی می شود و این نكته را كه پیدا كرد یك اطلاعیه تبلیغاتی كوچكی ظاهر شود كه نمایشگر این باشد كه اگر شما در رابطه با ایزوتوپهای مربوطه به انكولوژی نیازی داشته باشید می توانید از این اتصال (link) استفاده كنید. و هنگامیكه شخصی آنرا خرید، درصدی از آن تبلیغ به كتابخانه برگردد.
نمونه ای از این كار را در كتابخانه مربوط به دانشگاه ملی استرالیا می بینیم amazon در این زمینه شراكت را با كتابخانه ها داشته است، و كتابخانه ها را تشویق می كند كه اتصالاتی (link) را به سایتهای فروشندگان كتاب فراهم كنند، و درصدی از فروش كتابهای خود را به كتابخانه ها برمی گرداند.اما سئوالی كه اینجا مطرح است این است كه آیا این فعالیت ها ایده خدمات كتابخانه ای غیر تجاری را كه از هرگونه تبعیضی عاری است به خطر می اندازد یا خیر؟ با فرض اینكه مدیران كتابخانه نقشهای اصول حرفه ای كلیدی را به هنگام انتخاب شریك تجاری مورد توجه قرار داده باشند و اینكه تصمیمات مربوطه به محتوا را از تصمیمات مربوط به حامیان تجاری خود متمایز نگه دارند، ممكن است فرصتی برای كتابخانه به منظور فایق آمدن به مسائل مربوط به تأمین مالی وجود داشته باشد. با این حال باید گفت كه اینها مسائلی هستند كه جامعه كتابدارای باید در مورد آنها به بحث و بررسی بپردازد.
● نتیجه گیری :
آنچه را كه ما امروزه با آن مواجه هستیم مرز نوینی موسوم به فضای هدایت شده اطلاعاتی(Cyberspace) است.برای كتابخانه ها، بخصوص آنهایی كه به سمت الكترونیكی شدن می روند بسیار ضروری است كه در این مرز جدید جایی برای خود باز كنند. و حضور آنها در چنین فضایی باید درست همسنگ و هم قدر حضور e-business باشد.
درسی از توفیق سازمانهایی مثلAmazon.com در عرصه تجارت الكترونیكی می توان گرفت (و فقط هم محدود به توفیق مالی نیست) عبارت از ترویج و شناساندن یك علامت یا نام می باشد.برخی چنین بحث می كنند كه درست مانند آنچه كه در عرصه e-business صورت گرفته است، كتابخانه ها باید در امر ترویج یك نام خاص از كتابخانه به بحث و بررسی و تفحص بپردازند.
اینكه كتابخانه هایی وجود داشته باشند كه صرفاً نام آنها بتواند ایجاد تمایز یا تشخیص كند مثل كتابخانه مركزی دانشگاه صنعتی شریف یا كتابخانه انرژی اتمی و دانشگاه تهران،خود می تواند محملی برای گردآوری مناسبی از مراجعین باشند كه هم از جهت ارزشهای ذاتی (intrinsic values) و هم از لحاظ ارزش افزوده به امر كتابخانه كمك كنند.
ساختار و مرجعیتی كه كتابخانه ها می توانند به دنیای پرآشوب Cyberspace و اینترنت اعطاء كنند خود می تواند كلید این موفقیت باشد.سازمانهایی كه درگیر توسعه استراتژیهایی در رابطه با تجارت الكترونیكی هستند، در ابتدا باید اهداف خود را توسعه و تطور دهند. كتابخانه ها باید به اهداف خود نظر كنند و تصمیم بگیرند چگونه به این اهداف از طریق یك استراتژی مبتنی بر تجارت الكترونیكی می توان یاری رساند.
● زمینه هایی كه در آن استراتژیهای تجارت الكترونیكی ممكن است مصداق داشته باشند عبارتند از :
۱) افزایش درآمد از طریق شراكتها و فراهم كردن تجارت الكترونیكی
۲) صرفه جویی در مصرف منابع از طریق بالا بردن كارآیی
۳) افزایش دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی
۴) توسعه منابع اطلاعاتی جدید و خدمات با ارزش افزوده
۵) كیفیت بهتر خدمات، زمان كوتاهتر تحویل مدرك و خدمات راه دور و شبانه روزی
۶) عرضه و بازاریابی بهتر خدمات
۷) ارائه پشتیبانی بهتر و بهبود یافته در رابطه با امر تدریس
بنابراین با این حساب یك كتابخانه الكترونیكی چه درسی می تواند از تجارت الكترونیكی بگیرد؟
بسیاری از عملیات كتابخانه ای در واقع نوعی از تجارت الكترونیكی هستند و ما باید نسبت به تكنولوژیهایی كه در طرف دیگر یعنی خارج از كتابخانه در حال توسعه هستند و می توانند درمورد فرآیندهای موجود بكار روند، آگاهی داشته باشیم.استفاده از تكنولوژی مدد جویانه زنده در خدمات مرجع مجازی مثال خوبی در این زمینه هستند. در عین حال لازم است كه به این نكته واقف شویم كه سایتهای وب كتابخانه بطور فزاینده ای اولین نقطه رجوع استفاده كنندگان خواهند بود.
و اینكه استفاده كنندگان ما انتظار دارند مدل این سایتها مبتنی بر مدل موجود در سایتهای تجارت الكترونیكی باشد. برای مثال باید میانجی ها و واسطه های گرافیكی و پاسخها برای یك كاربرد خاص تنظیم شده باشد. و در عین حال در تمام طول شبانه روز قابل دسترس باشد. از طرف دیگر، اینگونه سایتها، یعنی سایتهای وب مربوط به كتابخانه ها باید بتوانند براحتی قابل یافته شدن توسط اعضا باشند، بطوریكه با استفاده از رانش گرهای كاوش و راهنماهای اینترنتی متداول آنها را بیابند.در عین حال، كتابخانه ها باید با همدیگر همكاری كنند تا اینكه درگاه های روانی را بسوی اطلاعات ایجاد كنند. و دست اندركاران این سازمانها باید آماده باشند كه از اطلاعاتی كه به طریق تبادلات و تراكنشهای دیجیتالی با مراجعین آنها بدست آورده اند بهره برداری كنند.
و این اطلاعات را از لحاظ اخلاقی كاملاً مسئولانه نگهداری كنند. همچنین باید همواره نسبت به استانداردهای جدید در تراكنشهای تجارت الكترونیكی آگاه بود، و در جائیكه لازم است اظهارنظرهای مبتنی بر فعالیتهای كتابخانه در مورد این استانداردها انجام داد. به عبارت دیگر، اگر قرار است كه از فردا از استاندارد html یا XMI استفاده شود، باید بطور فعالانه درگیر ارائه پیشنهاداتی در رابطه با تنظیمات این استانداردهای باشیم.باید همواره به این نكته توجه داشت كه مهمترین دارایی یك كتابخانه و ارزش معنوی آن در تصویری است كه از كتابخانه ها بعنوان مراكزی قابل اطمینان و قابل استناد در اذهان وجود دارد. واقع این یك برگ برنده در عملیات بازاریابی كتابخانه به حساب می آید، و به هیچ وجه نباید كاری كرد كه به این تصویر ذهنی خدشه ای وارد شود.
روابط الكترونیكی از قبیل جلب حمایت مالی و یا شراكتها باید به طور مشخص از تصمیم گیریهای در رابطه با محتوای اطلاعات جدا شده باشند، و نباید این تلقی از كتابخانه ها را به عنوان مكانهایی قابل اطمینان و منابعی قابل استناد به خطر اندازند.كتابخانه های سازمانی باید از تأمین اطلاعات تجارت الكترونیكی بهره برداری كنند، به نحوی كه حداكثر مزایا برای سازمان گردآوری شود. همانطور كه قبلاً نیز اشاره شده است، در واقع بین e-commerce و كتابخانه ها حتی كتابخانه های الكترونیكی وممزوج و مراكز اطلاعرسانی نوعی همپوشانی و زمینه های اشتراك بسیار زیادی وجود دارد. چرا كه در هر دوی این عملیات اصل بر فراهم آوری وسیله ای است جهت انجام روان و قابل اطمینان تراكنش . شاید برخی از دیدگاه سنتی تر اصول ران گاناتان را با اصول تجارت الكترونیكی آشتی دهند.
ولی چون اساساً هر دوی این فرآیندها، فرآیندهای مشتری مدار هستند، امكان قرض گرفتن و دادوستد بین تكنیك ها و روشهایی كه در هریك از این حوزه ها بوجود آمده برای حوزه دیگر وجود دارد. از طرف دیگر بررسی فرآیندهای تجارت الكترونیكی جهت انطباق و وضعیت كتابخانه ها و مراكز اطلاعرسانی در داخل قلمرو جمهوری اسلامی مقوله ای است كه نمی تواند فراتر از جنبه های تئوریك رود. دلایل این امر یكی ساختار اقتصادی و مقرراتی حاكم بر كشور است، و دیگر این عقیده است (چه صحیح چه ناصحیح) كه تا آنجا كه مقدور است نباید برای اطلاعات هزینه صرف كرد.
بنابراین در این مرحله اعمال یك مدل كسب حامی (Sponsorship) در كتابخانه ها برای ارائه سرویسهایی كه در حال حاضر در كشور وجود ندارند (مثل سرویسهای رقابت هوشایشی (competative intelligence) می شود استفاده كرد. و با گسترش دایره مشتریانی كه با برای تراكنشهای خود با این مجموعه كتابخانه ارزشی را قائل باشند، گستره خدمات را افزایش داده و در آنها متنوع سازی صورت داد. امر متنوع سازی اگر بصورت روان (seamless) صورت پذیرد، به كتابخانه این امكان را می دهد كه خیلی سریعتر با تغییرات بازار كه در اینجا علایق و درخواستهای مشتریان خود است (درست مطابق سیستم (e-commerce) پاسخ دهد.

۱-Coherence
با راهنمایی سركار خانم دكتر طاهره علومی
مهندس نادر نقشینه*
دانشجوی دكتری ، دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران