شاخص های ارزیابی عملکرد بانک توسعه صادرات ایران

بانک بین المللی تسویه و کمیته بال در سال ۲۰۰۱ به بانک ها توصیه کرد که سیستم رتبه بندی داخلی برای درخواست کننده اعتبار را اجرا کنند. به موازات، از بانک های گروه خواسته شد این سیستم را تا سال ۲۰۰۴ پیاده نمایند .
براساس سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور جمهوری اسلامی ایران باید تا سال ۱۴۰۴ (هجری _شمسی) به قدرت اول اقتصادی در منطقه خاورمیانه تبدیل شود . با توجه به استفاده اکثر کشورهای منطقه از استانداردها و شاخص های بین المللی ، امکان مقایسه در صورت استفاده از استانداردها و شاخص های مشابه فراهم می شود.
سهم بانک توسعه صادرات در تأمین مالی صادرات غیر نفتی می بایست همگام با رشد سالانه صادرات غیرنفتی باشد [اجرای بند (هو) از ماده ۳۳ قانون برنامه چهارم توسعه [بنابراین بانک توسعه صادرات ایران می بایست برای رسیدن به این اهداف بر اساس شاخصهای بین المللی برنامه خود را پایه ریزی نماید. از طرف دیگر برنامه ریزی نیازمند استفاده از شاخصهائی است که برنامه ریزی و ارزیابی عملکرد سازمان بر اساس آنها انجام شود .
شایان ذکراست استفاده از شاخص های منتخب و اعمال آنها نیازمند تولید آمار و اطلاعات متناسب با شاخص های مذکور است و این خود نیز مستلزم طراحی و اجرای نظامهای مختلف آمار و اطلاعات در واحدهای مختلف بانک می باشد. با توجه به مراتب فوق شاخصهای مالی که ذیل معرفی می شوند از شاخصهای رایج در موسسات مالی و بین المللی و کمیته نظارت بر بانکداری بازل بانک تسویه های بین المللی (BIS) نیز آنها را پیشنهاد نموده است . اکثر موسسات مالی و بین المللی و موسسات بین المللی ارزیابی کننده از این شاخصها برای ارزیابی بانکها و موسسات مالی استفاده می کنند.
موارد استفاده از شاخص های <!--[if !supportFootnotes]-->[۱]<!--[endif]--> CAMEL در دنیا :
بانک توسعه آسیایی (Asian Development Bank) ، بانک توسعه آفریقایی( African Development Bank )، بانک مرکزی آمریکا(فدرال رزرو بانک [۲]<!--[endif]--> و بانک جهانی نیز از شاخصهای مذکور برای سنجش فعالیت بانکها و موسسات مالی استفاده می نمایند.
بانک فدرال رزرو آمریکا بانکهای تحت نظارت خود را با استفاده از شاخصهای مذکور در یک مقیاس ۱ تا ۵ ارزیابی می کند . رتبه یک بالاترین رتبه (قوی ترین عملکرد) و رتبه پنج پایین ترین رتبه (ضعیف ترین عملکرد) است .
محور اساسی قرارداد بال برای قرن بیست ویکم (Basel Concordat for the ۲۱st Century) که به " پیشنهادات بال دوم" مرسوم شده ، چارچوب نظارتی بانکها و انضباط بازار می باشد که با اصول برآورد کفایت سرمایه بانکها ( از شاخصهای CAMEL ) سازگاری دارد.
بیانیه اهداف و محاسبه نسبت به کفایت سرمایه برای بانکهای اسلامی ( تهیه شده توسط سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی (AAOIFI) در مارس ۱۹۹۹ ) درمورد یکی از پارامترهای شاخص های CAMEL می باشد.<!--[if !supportFootnotes]-->[۳]<!--[endif]-->
انجمن ایالتی بیمه سپرده‌ها<!--[if !supportFootnotes]-->[۴]<!--[endif]--> FDIC(Federal Deposit Insurance Corporation) رتبه بندی بانکها و موسساتی که به واسطه‌گری مالی مشغول هستند را عهده دار است از شاخص های CAMEL استفاده می نماید که استفاده از شاخصهای مالی مرسوم در موسسات مالی معتبر بین المللی و سنجش فعالیتهای خود با این شاخصها می تواند برای هر موسسه ایی از جمله بانک توسعه صادرات ایران در رسیدن به اهداف خود بسیار موثر باشد. این شاخص های عبارتند از:
▪ شاخصهای CAMEL
درجه اعتبار، سود آوری و نقدینگی از جمله مهمترین معیارها برای تعیین شایستگی و سنجش فعالیت یک موسسه مالی است . به همین منظور از سال ۱۹۸۸ کمیته نظارت بر بانکداری بازل بانک تسویه هایبین المللی نیز بکارگیری شاخص‌های CAMELرا برای ارزیابی نهادهای مالی لازم دانسته است. اجزاء این شاخصها عبارتند از:
۱) کفایت سرمایه(Capital adequacy) :
بانک ناگزیر می باشد تا سطح معقولی از سرمایه را نگهداری نماید . کمیته بازل حداقل مقدار نسبت کفایت سرمایه برای بانکهای کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را ۸٪ در نظر گرفته ، اما برای بانکهای کشورهای آسیایی به علت ضعیف بودن سیستم نظارتی اعتباری حداقل این نسبت را ۱۲٪ اعلام کرده است.
۲) کیفیت دارایی ها ((Assets quality :
کیفیت داراییها در موسسات مالی مستقیماً با عملکرد مالی آنها در ارتباط است. ارزش تسهیلات، وابسته به ارزش نقد شدن وثایق آن است ، در حالی که ارزش سرمایه گذاری ها وابسته به ارزش بازار است. از بانک انتظار می رود از دارائی های با ثبات در پرتفوی خود استفاده نماید .و برای کاهش ارزش دارائی های خود یک برنامه زمان بندی شده و ذخایر مناسب برای جبران ارزش آن در نظر بگیرد .
۳) کیفیت مدیریت ((Management qulity&#۶۱۴۸۱; :
ارزیابی کیفیت مدیریت ، میزان هزینه هر واحد پولی که تسهیلات داده می شود را نشان می دهد. لذا کاهش آن منجر به افزایش کارایی و سودآوری نهاد های مالی می گردد.
۴) درآمدها (Earnings) :
کیفیت و روند تحصیل درآمدها در یک نهاد مالی ارتباط زیادی به چگونگی مدیریت دارایی ها و بدهی ها در آن دارد. کسب درآمد در یک نهاد مالی باید سود آور باشد به نحوی که از رشد داراییها حمایت کرده و قابلیت اندوخته سازی در سازمان را بالابرده تا منجر به افزایش ارزش حقوق سهامداران گردد. عملکرد درآمدی خوب منتهی به افزایش اطمینان سپرده گذاران، سرمایه گذاران، وام دهندگان و بخش عمومی نسبت به موسسه خواهد شد.
۵) نقدینگی (Liquidity) :
کنترل نقدینگی از مسئولیت های مهم مدیریت بانک است.استفاده از وجوه کوتاه مدت در سرمایه گذاری های بلند مدت ، بانک را باین ریسک مواجه می نماید که دارندگان حساب های سرمایه گذاری ممکن است متقاضی دریافت وجوه خود باشند واین نکته بانک را مجبور به فروش دارائی های خود نماید . بانک می بایست دارای نقدینگی کافی برای پاسخگویی به تقاضای سپرده گذاران و وام دهندگان داشته باشد تا اطمینان عمومی را نسبت به خود جلب نماید. موسسات مالی نیازمند داشتن سیستم مدیریت دارایی و بدهی اثربخش بوده تا بتوانند عدم انطباق سررسید در دارایی ها و بدهی ها را حداقل و بازگشت آنها را بهینه نمایند. همچنین نقدینگی با سودآوری رابطه معکوس داشته، بنابراین نهادهای مالی باید بین نقدینگی و سودآوری تعادل مناسبی را برقرار کنند.
● پیاده سازی و ملزومات شاخص های CAMEL دربانک
برای دستیابی به شاخص های CAMEL در بانک ، همه اجزاء متشکله مورد بررسی وتجزیه وتحلیل قرارمی گیرند. اجزاء مربوط به کفایت سرمایه ، نقدینگی ، درآمد وکیفیت دارائی ها کاملاً در دسترس وبا استفاده از ترازنامه و آمارهای درآمدی بانک قابل ارزیابی می باشند . در ذیل روشهای مورد نیاز جهت ارزیابی شاخص های CAMEL مورد توجه قرارمی دهیم :
۱) کفایت سرمایه(Capital adequacy) :
برای محاسبه کفایت سرمایه نیاز به دریافت آمارهای مندرج در ترازنامه می باشد.
۲) کیفیت داراییها ((Assets quality :
مطالبات معوق و سررسید گذشته در صورت های مالی ، مقادیر ذخیره اندوخته برای پوشش زیان های احتمالی ، سود آوری بانک از جمله آمارهای مورد نیاز است که از ترازنامه بانک قابل استخراج می باشد .
۳) کیفیت مدیریت (Management quality) :
عملکرد چهار شاخص دیگر عناصر CAMEL وابسته به نحوه بصیرت ، توانائی ، هوشیاری ، حرفه ای بودن ، درستی و بی نقص بودن و شایستگی مدیریت نهادهای مالی است . با توجه به اینکه نقش مدیریت در موفقیت هرنهادی تعیین کننده است عموماً کیفیت مدیریت وزن بیشتری نسبت به سایر شاخص های عناصر CAMEL در ارزیابی نهادهای مالی دارد .
هزینه عملیاتی
----------------------- = هزینه به ازاء هر واحد پول وام داده شده
کل تسهیلات پرداختی
شاخص مذکور میزان کارائی در پرداخت تسهیلات را بر حسب مقیاس پول نشان می دهد .
۴) درآمدها (Earnings) :
برای ارزیابی وضع در آمد بانک می توان از شاخص های ذیل استفاده نمود:
▪ در آمد حاصل از مابه التفاوت سود دریافتی و پرداختی
▪ درآمد حاصل از مابه التفاوت کارمزد پرداختی و دریافتی
▪ در آمد حاصل از عملیات ارزی
پس از محاسبه حاصل جمع درآمدهای فوق الذکر ، باید ذخایر ، مالیات ها وسایر اقلام از حاصل جمع به دست آمده کسر شود .
۵) نقدینگی (Liquidity) :
بانک موظف است نسبت به نگهداری حداقلی از دارائی های نقد که دربرگیرنده درصدی از کل سپرده های می باشد اقدام نماید . به موجب بند ۲ ، ماده ۱۴ قانون پول و بانکی سال ۱۳۵۱ تعیین نسبت دارائی آنی بانک ها به کلیه دارائی ها یا انواع بدهی های آنها به تشخیص بانک مرکزی می باشد.
از شاخصهای مالی مذکور می توان برای اندازه گیری فعالیتهای کمی بانک استفاده کرد. برای اندازه گیری کیفیت کار ناگزیربه استفاده از شاخصهای غیرمالی هستیم. به عنوان مثال چنانچه برای یک بنگاه اقتصادی مهم باشد بداند سود کسب شده حاصل از فعالیتهای بنگاه بوده یا از محل تورم و آیا سود کسب شده، حداکثر سود ناشی از فعالیتهای آن بوده است یا خیر ، می توان از شاخصهای مختلف از جمله شاخص های صرفه وصلاح و کارائی استفاده نمود .
عملکردبرنامه
کارائی = -------------------
برنامه مصوب
عملکرد بودجه
صرفه وصلاح = -------------------
بودجه مصوب
الزامات استفاده از این دو شاخص ، دسترسی به عناصر آنها است .

۱_ حروف اختصاری (camel) معرف کلمات سرمایه (Capital) ، دارائی (Assets) ، مدیریت (Management)، درآمد (Earnings) و نقدینگی (Liquidity) است وهریک ناظر به جوانب مختلف سلامت بانک می باشد بنابر این سیستم (camel) سلامت نسبی بانک یا موسسه را از نظر مالی سنجیده و توسط مقامات نظارتی بر اساس درجه بندی یک تا پنج صورت می گیرد .
۲ - بهرامی ، مهناز ،" بررسی رتبه بندی CAMEL در بانک های اسلامی " مجموعه سخنرانیها ومقالات سیزدهمین همایش بانکداری اسلامی
۳ - Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIF), (۱۹۹۹) , Statement on the Purpose and Calculation of the Capital Adequacy Ratio for Islamic Banks (Bahrain: Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions, March).
۴ -WWW.FDIC.gov/Bank/Indiviual/Bank/index.html

منبع : بانک توسعه صادرات ایران