طب سنتی؛ یادگار دیروز، درمان امروز

طب سوزنی شاخه ای از طب سنتی چین و یکی از معروف ترین رشته های طب مکمل است. قدمت این علم به دو هزار و ۵۰۰ سال پیش برمی گردد.
استفاده از این علم تا قرن ها به آسیا محدود می شد تا اینکه فرانسوی ها در قرن ۱۶ میلادی با آن آشنا شدند و استفاده از آن را در اروپا گسترش دادند، اما بین پزشکان مختلف در صحت و سقم این طب اختلاف نظر وجود داشت تا اینکه سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۱۹۷۵ استفاده از آن را در تشخیص و درمان بیماری ها رسما تایید کرد.
چینی ها این واژه را با Chen توضیح می دهند که از نظر ادبی به معنی تحریک کردن با یک سوزن است. برخی متخصصان معتقدند این شیوه درمانی از عصر حجر به یادگار مانده است. آ نها مدعی هستند که در آ ن زمان از چاقوهای سنگی یا دیگر ادوات لبه تیز برای بیرون کشیدن چرک از دمل های چرکی استفاده می شد.به نظر می رسد فلسفه طب چینی باستانی بر ایجاد توازن بین ارواح نیک و پلید ساکن زمین بوده است. طب سوزنی در مشرق زمین از جمله ایران وجود داشته و هر کشور مطابق با شرایط اقلیمی و فرهنگی خودش از این شیوه درمانی استفاده کرده است.
این طب بین سال های ۱۹۱۱ تا ۱۹۶۰ در چین به علت شرایط خاص سیاسی، حاکم، به سرعت رشد کرد و در سال ۱۹۶۰ با باز شدن درهای بسته چین بر دنیای غرب و به دنبال آن درمان درد شدید آپاندیس یکی از خبرنگاران نیویورک تایمز که به چین رفته بود به وسیله طب سوزنی کنجکاوی غرب نسبت به این طب برانگیخته شد. طب سوزنی چین از مکتب تائوئیسم (Taosim) منشاء می گیرد.
تائو (Tao) نیرویی است که همه جهان را خلق کرده و دو نیروی مخالف یین (Jin) و یانگ (Yang) را به وجود می آورد. این دو نیرو همواره در حال نزاع هستند و بین آنها انرژی Qi (کی یا چی) رد و بدل می شود. در واقع انرژی Qi منشاء همه تغییرات در جهان است.
به طور مثال مظهر یین در طبیعت بدن و انرژی نماد؛ زمین، منفی، سطح شکمی، داخلی، سردی، اعضای درون، تاریکی و سکون است و یانگ نماد؛ آسمان، مثبت، سطح پشتی، خارجی، گرمی پوست، روشنی و حرکت است. در این طب جهان مادی از ۵ عنصر تشکیل شده است و این عناصر در حال واکنش با یکدیگر هستند، بدن ما نیز جزئی از این جهان است، بنابراین از همین ۵ عنصر تشکیل یافته است.
طب سنتی چینی یک سیستم پزشکی جامع است، چرا که به طور کلی از یک دورنمای انسانی گسترده شامل جسم، روح و روان به عنوان اجزای تفکیک ناپذیر انسان تشکیل شده و دارای سیستم تشخیص درمان ویژه خود است و از دیدگاه درمانی، هم روش فیتوتراپی مانند روش های تمدد اعصاب هم تمرینات جسمی و هم تمرینات مدیتیشن که مربوط به تغذیه و طب سوزنی می شود را شامل می شود.
انرژی لازم برای زندگی در مجراهایی که نصف النهار نامیده می شوند به جریان می افتد. روی این نصف النهارها، نقاط طب سوزنی مانند مرواریدهایی به یک زنجیر نخ شده اند. نقاط طب سوزنی را به منظور بهبودی، به روش های متفاوتی می توان مورد استفاده قرار داد. اگر روی این نقاط با سوزن کار شود از آن به عنوان طب سوزنی نام برده می شود و اگر با فشار انگشت دست فعال شوند به عنوان Akupressur و اگر با گرما کار شود از آن به عنوان Moxibustion و اگر با پرتو لیزر ضعیف کار شود، از آن به Laser اسم برده می شود.
براساس اینکه کدام نقاط از طب سوزنی برای مداوا مورد استفاده قرار می گیرد فرد متخصص از روش های طب سوزنی مختلف استفاده می کند. در طب سوزنی جسم، نقاط موردنظر روی نصف النهاری که در تمام بدن پخش شده است، قرار دارد. در طب سوزنی گوش، نقاط موردنظر روی و پشت لاله گوش قراردارند. در طب سوزنی در ناحیه جمجمه سر، این نقاط روی جمجمه سر قرار دارند.
هر روش طب سوزنی، برای بیماری های مختلف یک امکان درمان را آماده نگه می دارد. به طوری که روش های طب سوزنی دیگر نیز به منظور تقویت اثر همزمان بتوانند مورد استفاده قرار بگیرند.نخستین کسی که از غرب به چین رفت و طب چینی را به طور کامل آموخت سولید دوموران، دیپلمات فرانسوی بود که در سن ۲۰ سالگی در سال ۱۸۹۸ به چین اعزام شد.
در آن زمان همه گیری وبا در ایالت (یونان-فو) ظاهر شده بود و او با کمال حیرت مشاهده کرد که در بیمارستان ها بیماران به طریقه طب سوزنی بهتر از درمان با داروهای متداول آن زمان بهبود می یابند. سولید پس از ۲۰سال اقامت در چین به فرانسه بازگشت. نخستین کار او در بیمارستان سنت آنتوان بوده که در مورد درمان بیمار مبتلا به فلج نصف بدن طریقه طب سنتی را به کار برد. بیمار زنی بود که از چند سال قبل مبتلا به فلج نیمه بدن شده بود. سولید در سه نوبت سوزن کاری، اندام فلج او را که سال ها بی حرکت مانده بود به کار انداخت. در حال حاضر در بیش از ۴۰دانشکده طب سوزنی در آمریکا تدریس می شود. همچنین در اروپا دانشکده های بسیاری مشغول تدریس طب چینی هستند.
طبق آمار FDA تخمین زده می شود سالانه بین ۹ تا ۱۲ میلیون نفر در آمریکا ویزیت طب سوزنی می شوند. تعداد متخصصان طب سوزنی دارای مجوز کار در آمریکا بین سال های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۸ دو برابر شده و به ۱۰۵۱۲ نفر رسیده است. تاریخچه این طب در کشور ما به این صورت است که در دهه ۵۰ خورشیدی یک هیات چینی به دعوت دولت ایران به کشور آمدند و نزدیک به یک سال در کرج، رامسر و بیمارستان شهدای تجریش مستقر شدند. پس از آن دکتر رضوان اوحدی متخصص اورولوژی که در فرانسه این طب را آموخته بود به ایران آمد و به همراه دکتر مهاجر نخستین کتاب طب سوزنی را به فارسی تالیف و توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر کرد.
در واقع تشخیص در طب سوزنی بسیار ظریف است، چرا که هر نوع عدم تعادلی که بین اندام ها به وجود آمده را با توجه به شناخت کامل اعضا باید تشخیص داد و آنها را به حالت اولیه برگرداند و زمینه این طب در کشور ما بیشتر به خاطر تسکین دردهاست.
● نحوه عملکرد طب سوزنی
طب سوزنی یک روش درمان تنظیم کننده است. این روش قادر است عدم توازن نیروها را در بدن یکسان و برابر کند. یعنی اختلال توازن بین Jin و Jang منجر به بیماری می شود و این روش می تواند این توازن را دوباره ایجاد کرده و به واسطه آن سلامتی را دوباره به شخص برگرداند. اوایل برای انجام طب سوزنی نقاط مشخصی وجود نداشت، اما کم کم بر اثر تجربیات، کاربرد نقاط خاص روی پوست و ارزش هر نقطه در درمان بیماری های خاص مشخص شد. این نقاط بدون شک محصول میلیون ها آزمایش دقیق هستند و هر یک از آنها یک نام چینی مرتبط با خاصیت درمانی آن دارد.
متخصصان طب سوزنی معتقدند این نقاط در نهایت به سمتی از مجراهایی که در سرتاسر بدن وجود دارند و انرژی حیاتی را درون بدن هدایت می کنند، وصل می شوند. نحوه عملکرد طب سوزنی به طور اختصار از ۱۲ مجرای زوج و ۲ مجرای فرد و حدود ۴۵۰ نقطه در مسیر مجراها در بدن و ۷۵ جفت نقطه در گوش تشکیل شده است که محل دقیق این نقاط را با نشانه های آناتومیک (مثل ابروها، استخوان ها، ناف و...) و با استفاده از واحد سون (Cun) تعیین می شود.
سون واحدی است که چینی ها برای اندازه گیری فواصل بدن و پیدا کردن دقیق نقاط طب سوزنی از آن استفاده می کنند. سون یک اندازه گیری نسبی است و به این ترتیب عرض انگشتان فرد معالجه کننده به عنوان واحد استفاده می شود. به عنوان مثال فاصله بین چین عرضی آرنج و چین عرضی مچ دست ۱۲ سون است. زمانی که سوزن به عضله وارد می شود با عصب های باریک میلین دار برخورد کرده و ایجاد موج عصبی می کند. سپس این موج به نخاع و در نهایت به مغز می رسد.
به این ترتیب فرمان ترشح یکسری مواد شیمیایی بدن نظیر آندولفین، آنکفالین، دینولفین و سروتونین که ازجمله مسکن های طبیعی بدن هستند از مغز صادر شده و کاهش درد در عضله مفصل و... را به همراه دارد. درمان با طب سوزنی معمولا گروهی از درمان ها را که هر هفته یا هر دو هفته یک بار به طور سرپایی انجام می شوند در برمی گیرد. در مجموع معمولا درمان ها تا ۱۲ جلسه ادامه می یابند، اگرچه هر درمانگر طب سوزنی راه و روش خود را برای سازماندهی جلسات درمانی دارد، اما هر جلسه عموما از نیم ساعت تا ۶۰ دقیقه به طول می انجامد.
همانطور که پزشکتان شما را معاینه می کند یک درمانگر طب سوزنی نیز شما را معاینه کرده و شرایط فعلی شما را ارزیابی می کند و درباره چگونگی گذاشتن سوزن ها تصمیم گیری کرده و در پایان با شما به بحث می نشیند تا توصیه های مربوط به مراقبت های فردی را ارائه کند.
در طی درمان با طب سوزنی درمانگر از سوزن هایی از جنس استیل تقریبا به قطر چند تار موی سر که استریل شده و دانه دانه در لفافی پیچیده شده اند در نقاط استراتژیک بدن استفاده می کند. این سوزن ها فقط یک بار مورد استفاده قرار می گیرند و پس از آن به دور انداخته می شوند. همچنین قبل از هر بار استفاده باید آنها را با الکل یا مواد ضدعفونی کننده تمیز کرد.
در زمان کار گذاشتن سوزن ممکن است که شما برای مدتی کوتاه احساس کنید که جسم تیزی وارد پوستتان می شود، اما این شیوه عموما دردناک نیست. در زمان ورود سوزن به نقطه درست معمولا یک درد عمیق احساس می شود. پس از کارگذاشتن، سوزن ها هر از گاهی به آرامی حرکت داده می شوند یا توسط الکتریسیته یا گرما تحریک می شوند. متاسفانه در کشور ما به اشتباه فکر می کنند که کاربرد طب سوزنی فقط برای لاغری و بلند کردن قد است در حالی که این روش می تواند برای کاهش درد پس از جراحی، شیمی درمانی، جراحی های دندان، همچنین بیماری های دستگاه تنفس فوقانی سینوزیت، فعال کردن ماهیچه های تنبل، سرماخوردگی، التهاب لوزه ها، برونشیت حاد، اسپاسم مری و دهانه معده، بیماری های ارتوپدی، آرتروز مفاصل زانو، آرنج تنیس بازان، میگرن، بیماری های عصبی، شب ادراری، فلج های صورتی و فلج های بعد از سکته مغزی، یک اثر تسکین دهنده درد در حین عمل زایمان، همچنین یکی از موثرترین روش های ترک اعتیاد و مواد مخدر است.
زیرا با این روش اندروفین هایی که در واقع مورفین و ماده ضددرد طبیعی بدن است و در اثر مصرف مواد مخدر این مراکز فعالیت خود را از دست می دهند مجددا فعال شده و اندروفین به مقدار کافی در بدن ترشح می شود و علائم ترک را از بین می برد.
این طب به دلیل ارزان بودن و ساده و قابل انجام بودن در همه جا و موثر بودن آن روز به روز در حال افزایش است. حتی اخیرا یک کلینیک دامپزشکی در آمریکا از این شیوه درمانی برای کاهش درد حیوانات پس از انجام عمل جراحی استفاده می کند. در این مرکز هر حیوانی که تحت عمل جراحی قرار می گیرد بلافاصله وارد فرآیند طب سوزنی می شود تا اینکه دردهای بعد از عمل به حداقل برسد.
در این طب گاهی از لاله گوش به عنوان نقطه مناسبی برای درمان بیماری های چشم به ویژه بهبود دید استفاده می شود. این طب به رغم همه مزایا دارای عوارض جانبی مثل امکان انتقال ایدز و هپاتیت در صورت استفاده از سوزن های غیراستریل، ضعف، بی حالی و غش کردن بیمار تحت درمان در صورت تحریک نقاط ممنوعه، درمان نشدن و حتی ایجاد مشکلات جدید در صورت تحریک نادرست نقاط در صورت ناوارد بودن متخصص.
همچنین این طب برای بعضی از نقطه های خاص برای خانم های باردار و افرادی که از دستگاه الکترو برای کسانی که باتری قلبی (پیس، میکر) دارند، توصیه نمی شود.

ندا سیجابی

منبع : روزنامه کارگزاران