خط آهن مغناطیسی یا اتلاف منابع؟

توسعه حمل و نقل ریلی اصلی‌ترین نیاز زیربنایی کشور است؛ چراکه علاوه بر مزیت‌های بسیار زیاد آن در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، بهداشتی بر توسعه دیگر بخش‌ها نیز تاثیرات عمیقی دارد. توسعه ریلی به کاهش مصرف سوخت، افزایش امنیت و سرعت جابه‌جایی کالا و مسافر، کاهش هزینه جابه‌جایی کالا و مسافر و افزایش توجیه اقتصادی بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی و بهداشتی منجر می‌شود. در کنار مزایای یاد شده، توسعه ریلی موجب تحول در ترانزیت بین‌المللی کالا از ایران و فعال شدن خط ترانزیت شمال جنوب می‌شود. راه‌اندازی این خط زمان و هزینه جابه‌جایی مبادلات تجاری میان روسیه، هند و دیگر کشورهای جنوب آسیا و شرق اروپا را تا ۳۰درصد کاهش می‌دهد. لذا توسعه ریلی باید به عنوان اصلی‌ترین محور توسعه در کشور مطرح باشد.
با وجود اهمیت بسیار این مقوله، برخی اقدامات در این خصوص به اصل این اقدام ضروری ضربه وارد کرده است و آن را پرهزینه و دیربازده و وابسته به خارج جلوه می‌دهد. درصورتی که واقعیت چیز دیگری است. پیگیری احداث قطار مغناطیسی تهران مشهد یکی از این حرکت‌های تامل‌برانگیز است. واقعا طراحان پروژه احداث قطار مغناطیسی (با سرعت تا ۵۰۰ کیلومتر در ساعت) مشهد تهران که قرارداد آن را به تایید هیات دولت نیز رسانده‌اند به دنبال چه هستند؟
شاید لازم باشد چند ویژگی این پروژه را بیان کنیم تا سوال فوق بیشتر درک شود.
۱) تاکنون در هیچ کشور دنیا قطار مغناطیسی با سرعت بیش از ۲۶۰ کیلومتر به صورت تجاری برای مسیرهای طولانی (بیش از ۵۰ کیلومتر) بهره‌برداری نشده است.
۲) مجموع هزینه‌های این پروژه حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان است. هزینه تعمیر و نگهداری این سیستم بسیار بالاست و در قرارداد منعقد شده نیز تا ۱۰سال با اپراتورها و سوپروایزرهای آلمانی اداره می‌شود که هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.
۳) چنانچه قیمت بلیت را ۵۰ هزار تومان و تعداد مسافرانی که با این قطارگران مسافرت می‌کنند ۲ میلیون نفر در سال در نظر بگیریم، درآمد سالانه برابر با ۱۰۰ میلیارد تومان می‌شود که در این صورت مدت بازگشت سرمایه ۱۰۰ سال خواهد شد. اگر قیمت بلیت به ۷۵ هزار تومان افزایش یابد، این مدت به ۷۵ سال خواهد رسید، اما اگر تعداد مسافران این قطار به ۵ میلیون نفر در سال افزایش یابد و روزانه ۱۵ هزار نفر بین مسیر تهران مشهد از این قطار استفاده کنند، مدت بازگشت سرمایه به ۴۰ سال خواهد رسید.
اما از سوی دیگر قرار است عملیات اجرایی قطار برقی تهران مشهد با پیمانکاران ایرانی سال ۸۸ آغاز شود. سرعت این قطار ۲۵۰ کیلومتر در ساعت و هزینه آن نیز بسیار کمتر از قطار مغناطیسی است. ضمن این که پروژه نیز توسط جوانان و کارشناسان خودمان ساخته می‌شود. با این قطار مسافران با هزینه مناسب مسیر تهران تا مشهد را در مدت حدود ۴ ساعت می‌پیمایند. همچنین با توجه به این که قطارهای معمولی با سرعت ۱۶۰ کیلومتر در ساعت قادرند این مسیر ۸۰۰ کیلومتری را در مدت ۷ ساعت طی کنند و قیمت بلیت آنها نیز بسیار ارزان‌تر از قطار مغناطیسی است و عملا استقبال چندانی از قطار مغناطیسی نخواهد شد. مسافران برای انجام سفر گزینه‌هایی چون قطارهای معمولی، قطارهای برقی، اتوبوس، خودروی شخصی و هواپیما را پیش رو دارند که هزینه استفاده از آنها بسیار کمتر از قطار مغناطیسی است؛ لذا تعداد کمی حاضر به استفاده از قطار مغناطیسی خواهند بود.
با این اوصاف حتی اگر روزی علم پیشرفت کند و بتوان رویای راه‌اندازی قطار مغناطیسی برای مسیرهای طولانی را محقق کرد، افراد کمی از این سیستم حمل و نقل استفاده خواهند کرد. اگر قطار یاد شده با سرعت ۵۰۰ کیلومتر در ساعت حرکت کند، با در نظر گرفتن ایستگاه‌های بین راهی، مسیر تهران تا مشهد را در مدت ۵/۲‌ساعت خواهد پیمود. لذا بعید به نظر می‌رسد تعداد مسافران این قطار به ۵ میلیون نفر در سال برسد و هر چه تعداد مسافران کمتر شود، طرح غیراقتصادی‌تر خواهد بود.
تاکنون در هیچ کشور دنیا قطار مغناطیسی با سرعت بیش از ۲۶۰ کیلومتر به صورت تجاری برای مسیرهای طولانی بهره‌برداری نشده است۴- آلودگی صوتی قطار مغناطیسی به حدی است که اجازه افزایش سرعت به ۴۰۰ کیلومتر را نمی‌دهد؛ کما این که برای مسیر کوتاه شانگهای چین نیز چنین شد.
۵) با مبلغ ۱۰ هزار میلیارد تومان قادر هستیم پروژه‌های بسیار مهم، اشتغالزا و اقتصادی زیر را با سرعت اجرایی کنیم:
خط‌آهن بین‌المللی چابهار به خراسان، خط‌آهن بوشهر به شیراز، خط‌آهن کرمانشاه به تهران، خط‌آهن اهواز به کرمانشاه، خط‌آهن بندر ترکمن به آستارا و خط‌آهن بندرعباس به شیراز.
ایران توان تولید سالانه ۳۰۰ هزار تن ریل برای شبکه ریلی با سرعت ۱۶۰ کیلومتر در ساعت را دارد و ذوب آهن اصفهان در حال تولید این گونه ریل‌ها‌(۳۳)u است و در صورت حمایت حتی در قالب وام، شرکت‌های داخلی قادرند تا اوایل سال ۸۹ ریل‌های مناسب برای سرعت‌های بالا تا ۲۵۰ یا ۳۰۰ کیلومتر در ساعت را تولید کنند.
شرکت‌های واگن‌سازی نیز قادرند کل نیاز کشور به واگن‌های باری را با سرعت مناسب تامین کنند.
با توجه به مطالب یاد شده، هر گونه هزینه برای قطار مغناطیسی تهران مشهد غیراقتصادی و به زیان کشور است و ما نباید اجازه دهیم سیستمی که هنوز در هیچ کشور جهان در مسیرهای طولانی به صورت تجاری استفاده نشده، در ایران و با هزینه بسیار زیاد از این ملت آزمایش شود.
از دولت محترم انتظار می‌رود درخصوص این مصوبه غیرکارشناسی تجدیدنظر کند و چنانچه عده‌ای اصرار بر ساخت چنین خط آهنی دارند، شرط اجرای آن را اجرای پروژه به صورت بیع متقابل قرار دهد. به این گونه که سرمایه‌گذار خارجی در این پروژه سرمایه‌گذاری کند و سرمایه‌گذاری انجام شده و سود آن را از محل درآمد پروژه برداشت نماید. (البته هیچ سرمایه‌گذار خارجی حاضر به سرمایه‌گذاری به صورت بیع متقابل در این پروژه غیراقتصادی نخواهد بود.) با توجه به مطالب عنوان شده، سرمایه‌گذاری در چنین پروژه‌ای اتلاف منابع ملی و خسارت سنگین به کشور محسوب می‌شود.

سیدحسین میرافضلی

منبع : روزنامه جام‌جم