باور و عقیده مهمترین عامل پیشرفت در جامعه

ما و اطرافیانمان، اگر خوب دقت کنیم تفاوت های فراوانی داریم; زیبایی و وضع ظاهر، موقعیت مالی، قدرت جسمی، ملیت و نژاد، زبان، هوش و استعداد و ...، همه و همه از خصوصیاتی هستند که سبب تفاوت بین انسان ها می گردند و چه بسا بعضی وقت ها که با خود فکر می کنیم، به خاطر همین خصوصیات در برابر عده ای دیگر احساس کوچکی و کمبود کنیم یا این که احساس بزرگی و برتری داشته باشیم; درحالی که تمامی این ویژگی ها طبیعی و خارج از اختیار ماست. ولی علی رغم همه این تفاوت ها، ما و دیگران، همه انسانیم و همه یک چیز را جست وجو می کنیم، همه ما می خواهیم در زندگی خویش به پیشرفت دست یابیم. دستیابی به سعادت و موفقیت در زندگی، و یژگی مشترک تمامی ماست و همه ما به دنبال رضایت از زندگی خویش هستیم. کامل بودن و نقص نداشتن، خواسته بی چون و چرای بشر است. اما سعادت چیست و موفقیت در زندگی چگونه معنا می شود؟ قطعا هر کدام از ما ممکن است در ذهن خود مفهومی متفاوت از سعادت و خوشبختی داشته باشیم. ولی به راستی علت این همه اختلا ف نظر در معنا کردن کلمه سعادت در چیست؟
این نگرش ما به زندگی است که سعادت وپیشرفت در زندگی را برایمان تعریف می کند و راه رسیدن به آن را به ما نشان می دهد.
نگرش به زندگی، باور، چشمی که با آن جهان را می بینیم و ... . این کلمات را زیاد شنیده ایم و شاید تکرار زیاد آنها دیگر حوصله مان را نیز سر می برد. از روز اولی که زندگی خویش را آغاز کردیم و درآن ایام که کودکی بیش نبودیم، باور ما را پدر ومادر و اطرافیانمان رقم می زدند و ما هم کیش خانواده و محیط اطراف خود بودیم.
اما سالیان بعد که انسان خود را کمی بیشتر می شناسد، عده ای باز نیز همان مسیر را ادامه می دهند و همان نگرش ها را بدون تحقیق و بررسی دنبال می کنند. برخی دیگر خود را بی نیاز از هر گونه عقیده ای تشخیص می دهند و لذا به کلی آنها را رها می کنند و وقت ارزشمند خود را که بسیار برایشان دارای اهمیت است، به کارهایی اختصاص می دهند که نتیجه و ثمره عملی بهتر و لذت بخش تری داشته باشد تا بتوانند زندگی راحت تری را برای خود ایجاد کنند و با کمترین مانع و مزاحمی، بتوانند بیشتر از عمر خود لذت ببرند. بعضی دیگر نیز قسمتی از زندگی و وقت خویش را به بازنگری در عقیده و باور و شناخت بهترین آنها برای خویشتن اختصاص می دهند و نمی توانند از کنار آنها بی تفاوت بگذرند. اما اتفاقا سوال اصلی نیز همین جاست; انسانی که می تواند در زندگی خود رفاه، راحتی و لذت بیشتری را تجربه کند، یا فرصت خود را صرف اکتشاف اسرار جهان نماید و هر روز دانش و تکنولوژی و به دنبال آن آسایش و راحتی خود و سایر مردم را ارتقا بخشد، چه لزومی دارد که قسمتی از وقت خویش را به باور و عقیده اش اختصاص دهد؟ مگر اعتقاد ما چه ثمره ای برایمان ایجاد می کند؟ آیا به جز مباحثی به ظاهر خشک و تئوریک یا ایجاد برخی محدودیت ها، حقیقتی دیگر نیز دارد؟ آنچه در این فرصت، ما نیز به دنبال آن هستیم، بررسی همین موضوعات است.
● هویت حقیقی من
به راستی در طول روزها، هفته ها، ماهها و سالیانی که می گذرد، تاکنون چند بار فارغ از چیزهای دیگر، تنها و تنها به خود و مسیری که در زندگیمان می پیماییم، فکر کرده ایم؟ حقیقتا در طول عمری که تاکنون سپری نموده ایم، چند بار تنهای تنها به حقیقت و هویت اصلی خویش اندیشیده ایم؟ گاهی اوقات هنگامی که انسان به خود می اندیشد و کارهای خود را مرور می کند یا حتی زمانی که در کنار خواسته ای که برای رسیدن به آن بسیار تلا ش کرده قرار دارد و به آن دست یافته است، احساس می کند که بر روی دایره ای بسته در حرکت است و مرتبا یک مسیر را دور می زند. گویی در یک چرخه به دام افتاده ایم، «کار می کنیم و غذا می خوریم و به تفریح می پردازیم تا زندگی کنیم، ولی زندگی روزمره ما نیز انگیزه ای جز کار و تفریح و لذت ندارد».
بعضی وقتها، هنگامی که سناریوی زندگیمان را می بینیم، انگار داستانی تکراری را می خوانیم که مرتبا به اندازه تمامی روزهای عمر، در حال تکرار است. برخی اوقات برایمان پیش میآید که حتی از خودمان نیز خسته می شویم و مرتب از خود می پرسیم که آیا زندگی جز خستگی و تکرار، مسیر دیگری نیز دارد؟ برای چه دائما یک مسیر را دور می زنیم و روز و شبمان رنگی جز کهنگی به خود ندارد؟ واقعا من که هستم و چه می کنم و به کجا می روم؟
● هویتی متفاوت
اگر به موجودات مختلفی که در اطرافمان قرار دارند، خوب توجه کنیم، متوجه می شویم که آنان نوعا در زندگی خویش در یک مسیر طبیعی حرکت می کنند. یک گل زیبا از همان آغاز که بذر آن کاشته می شود، به طور طبیعی یک راه را می پیماید و سرانجام روزی می شکفد و زیبایی خویش را به رخ دیگران خواهد کشید.
گرگ درنده نیز، خواه کسی به او بیاموزد و خواه آموزگاری نداشته باشد، از لحظه تولد، گرگ است و درندگی، جزئی از وجود اوست. ما نیز به عنوان یک انسان، برخی از خصوصیاتمان این گونه است و از آغاز، به طور غریزی به همراه ماست. نوزادی که هم اکنون به دنیا میآید، به طور طبیعی از روی غریزه، با سینه مادر آشناست و از همان آغاز کودکی، به هنگام نیاز بدنمان به غذا، گرسنگی را در خود احساس می کنیم. گرایش به تشکیل پیوند با جنس مخالف که همه در وجود خویش آن را حس می کنیم نیز به طور طبیعی و غریزی به همراه ماست. تمام این امور از تیر رس انتخاب و اختیار ما خارج است و هرگز نیاز نیست تا تصمیم بگیریم این میلها را در خویش ایجاد کنیم. این، مسیر طبیعی زندگی ماست و غریزه ما، ناخودآگاه، ما را در آن حرکت خواهد داد.
ولی آیا همین مسیرطبیعی می تواند تمام خواسته های ما را تامین کند؟ آیا کسانی که در او ج لذت به سر می برند یا آنان یکه از امکانات مالی فراوانی برخوردارند، خود را خوشبخت می دانند و دیگر به چیزی نمی اندیشند؟ گاهی اوقات که پای صحبت این افراد می نشینیم و به درد دل آنان گوش می دهیم، در می یابیم که با وجود تمام کامجویی هایشان انگار هنوز گمشده هایی دارند.
نکند ما نیز به آن چیزهایی که نیاز داریم نرسیم یا آنها را ناقص تشخیص داده باشیم؟ شاید خلا »های مختلفی که آنها را احساس می کنیم نیز ریشه در همین جا داشته باشد...
● دانشی آزاد و خواسته ای بی نهایت
اگر کمی خود را زیر ذره بین جست وجو قرار دهیم، می یابیم که حقیقت جویی و میل به دانستن، گرایشی انکار ناپذیر در وجود ماست; گرایشی که هیچگاه زندانی زمان و مکان نبوده است، به گذشته مان می اندیشیم; از کجا بوده ایم و بر ما چه گذشته است. سپس نیز به دنبال آن می رویم تا دریابیم که سرنوشت ما به کجا منتهی می شود. نه تنها محیط زندگی انسان، بلکهکرات و کهکشان های دیگر نیز عطش دانستن او را فرو نمی نشاند. آدمی تا از روابط اشیا و موجوداتی که با آنها سر و کار دارد، آگاه نشود و نفهمد که در درون آنها چه می گذرد، از پای نمی نشیند.
به دنبال این، علا وه بر آنچه سایر موجودات می خواهند، خواسته های دیگری نیز داریم و هرگز راضی نیستیم که تن به حصارها و زنجیرهای موجود بسپاریم. تنها این ویژگی های طبیعی ما نیست که تعیین می کند ما کیستیم و چگونه زندگی می کنیم. تمامی این نیازهای طبیعی در طول زندگی، با فراز و نشیب های بسیاری دست به گریبان است. کمی به اطراف خود بنگریم...، سرانجام ممکن است روزی فرا برسد که غذا خوردن انسان به یک وعده محدود شود و رژیم های گوناگون غذایی، میل انسان را در چارچوب خویش به زنجیر بکشد. ولی در پس پرده، چیزهایی دیگر نیز قرار دارد که شاید بسیاری از آنها به طور ثابت، خواسته بی چون و چرای ما باشد...
نه تنها فکر کردن به جاودانگی و بی نهایت شدن برایمان لذت بخش است، بلکه با تمامی وجود و از صمیم قلب می خواهیم که زندگی مان همیشگی باشد و لذا مرگ برای بسیاری از ما واقعیتی اجتناب ناپذیر، اما تلخ به حساب می آید. آنچه می خواهیم نه تنها محدود به خود و همسرمان نیست، بلکه وضعیت دوستان و هم نوعانمان در سراسر جهان خواسته ای مهم برایمان محسوب می گردد. خوراک، پوشاک و لذت بخشی از چیزهایی است که به دنبال آن هستیم، ولی در کنار آنها زیبایی دوستی، مهر و عطوفت عمیق و نه سطحی، زندگی جاودانه، ارزش های اخلا قی، ظلم ستیزی، عدالت خواهی و... همه را نیز می خواهیم و صد البته که خواسته های ما به محیط زندگیمان نیز محدود نمی شود.
● علم و ایمان، تفاوتی عمده
بنابراین دو ویژگی عمده در درون ما وجود دارد که هرگز نمی توانیم آنها را نادیده بگیریم، یکی علم که همان آگاهی و بینشی است که هرگز رنگ محدودیت نمی پذیرد و به دنبال تلا ش جمعی بشر مرتبا در زمینه های گوناگون در حال تکامل است و دیگری گرایشات و خواسته های متعالی بشر، که ما و سایر انسان ها دل در گرو آنها داریم. برخی اندیشمندان از این نیازهای برتر ما با عنوان ایمان تعبیر می کنند. لذا علا وه بر آنچه که سایر جانداران به دنبال آن هستند، از آن جهت که ما انسانیم، نیازهای دیگری نیز داریم و طبیعی است که حتی اگر بهترین شرایط زندگی را نیز داشته باشیم، اما از زیبایی، محبت و عدالت در زندگی مان اثری وجود نداشته باشد به هیچ وجه از خود راضی نیستیم یا اگر با وجود تمامی خوشی ها، زندگی مان محدودبه همین چند سال باشد و در آخر، برای همیشه نابود شویم، بدیهی است که احساس نیاز و کمبود کنیم، چرا که همانند فرد تشنه ای خواهیم بود که رنگارنگ ترین غذاها را در مقابل او گذارده اند ولی او خواهان جرعه ای آب است و نه غذا. اما به راستی، آیا به تمامی خواسته هایی که داریم می پردازیم؟ بیایید فعالیت های روزانه مان را به همراه هم بررسی کنیم، شاید بتوانیم برای چراهای متعددی که در ذهنمان نقش بسته است، پاسخی پیدا کنیم.
● لذت جویی، نیازی مهم
همان گونه که ذکر شد، برخی از کارهایی که در زندگی خود انجام می دهیم، فعالیت هایی است که از انجام آنها، احساس لذت می کنیم و انگیزه آنها نیز لذت جویی است. غذا خوردن، به دنبال لباس زیبا و مناسب رفتن، خواب راحت داشتن و... همه در این گروه جای دارند. فعالیت های لذت جویانه، به فرمان و تحریک غرایز ما انجام می پذیرند و هدف آنها تامین نیازهای اولیه زندگی و ادامه حیات است که به بهانه کسب لذت، به دست آوردن سود یا رهایی از رنج و ضرر صورت می پذیرد. هنگامی که غذا می خوریم، می خواهیم رنج گرسنگی خود را از بین ببریم و در کنار آن از غذا خوردن نیز احساس لذت می کنیم.
انجام این کارها که لذت نیز همراه و در کنار آنهاست، ضرورتی انکارناپذیر در زندگی ماست و ما برای ادامه زندگی، قطعا به انجام تمامی این کارها نیازمندیم. اما آیا ما به قدری محدود هستیم که اگر تنها این نیازهای اولیه خود را برطرف کنیم، دیگر جا برای چیز دیگری باقی نمی ماند و خواسته ای دیگر نیز نداریم؟ گاهی اوقات که انسان به زندگی برخی از اطرافیانش دقت می کند، احساس می کند که انگار تنها در زندگی، به دنبال لذت خویش هستند و به جز لذت جویی، به هیچ چیز و به هیچ کس توجهی ندارند. گویی تنها خود را می بینند. در حالی که افقی بسیار وسیع تر از این را در پیش روی دارند ولی نه تنها خود را دست کم گرفته اند. بلکه اگر با همین شتاب نیز پیش روند، تبدیل به هیولایی بسیار وحشتناک می شوند که تنها به لذت خویش می اندیشد و حاضر است برای دستیابی به آن، حتی دیگران را نیز قربانی کند. چنین افرادی چه بسا تلاش زیادی کنند تا بتوانند به لذت خویش دست یابند; به امید آنکه برای همیشه از آن بهره مند گردند، ولی ما خوب می دانیم که بسیاری از کامروایی ها وقتی برای بار چندم تجربه می شوند، دیگر شیرینی اولیه خود را نخواهند داشت.
نکند ما نیز همین مسیر را طی می کنیم؟ اگر گاهی اوقات احساس می کنیم که از خود راضی نیستیم یا به هر دری می کوبیدم و به هر جا سر می زنیم که درون آشفته خویش را آرام کنیم اما نمی توانیم، شاید ریشه در همین جا دارد; چرا که هنوز نتوانسته ایم هویت حقیقی و نیازهای خود را به طور کامل ارضا کنیم. آیا به جز این نیاز و لذت هایی اینگونه، لذتی دیگر وجود ندارد؟ آیا تمامی لذت ها، عمقی کم دارند و سرانجام روزی پایان می پذیرند؟
● هدفمندی، ضرورتی غیرقابل انکار
در زندگی ما نوع دیگری از کارها نیز کما بیش به چشم می خورد که از آنها با عنوان «کارهای تدبیری» تعبیر می کنند. فعالیت های تدبیری برای دستیابی به هدف و مصلحتی است که در دوردست قرار دارد; بدین ترتیب که ابتدا انسان مقصد یا مصلحتی را که در دوردست وجود دارد، می شناسد. سپس به آن دل می بندد و راه رسیدن به آن را تشخیص می دهد و نهایتا به سوی آن حرکت می کند تا به آن دست یابد. در این مسیر آنچه محرک انسان است، اراده و کششی است که به سمت مقصد خویش دارد و اگرچه که در ابتدا ممکن است این حرکت همراه لذت و راحتی نباشد، اما هنگامی که به مقصد و مطلوب خود رسید، به لذت و رضایتی والاتر دست می یابد و بسیار عمیق تر، طعم لذت را در کام خویش احساس می کند.
ما از آن جهت که انسانیم، به قدم گذاردن در این مسیر نیاز داریم و این فعالیت تدبیری ماست که به زندگی ما معنا می دهد; چرا که به وسیله آن می توانیم نیاز و خواسته های برتر خویش را به دست آوریم و حقیقتا انسان باشیم و همانند انسانی کامل زندگی کنیم. تمامی موجودات هیچ گاه جز اهدافی که غریزه و مسیر طبیعی زندگیشان به آنان نشان می دهد، نه چیزی را می شناسند و نه مقصدی دیگر را می توانند برای خویش برگزینند. لذا همین مسیر طبیعی، آنها را به هویت حقیقیشان می رساند. ولی ما اگر می خواهیم به هویت اصلی مان برسیم و انسان واقعی بودن را لمس کنیم، راهی جز انتخاب آگاهانه مقصد و حرکت در مسیر آن برایمان وجود ندارد. لذا این که من که باشم و چگونه زندگی کنم، کاملا در دست خود من است. هر چه بیشتر و کامل تر به فعالیت های تدبیری بپردازم، هویت و حقیقت وجودم را بیشتر می توانم دریابم و عطش انسانیت خود را بیشتر می توانم سیراب کنم; چرا که غریزه تمام وجود انسان نیست و لذا خواسته های غریزی تنها بخشی از آن چیزهایی است که ما به آنها نیاز داریم. حقیقتا اگر در زندگی هدف و مقصدی معین نداشته باشیم و به دنبال چیزی نباشیم، آیا تنها دلگرمی به خوشی هایی گذرا، می تواند روح آزاد و ابدیت خواه ما را امضا کند؟
● به سوی کدامین مقصد؟
در این دنیا، هدف های فراوانی وجود دارد و هر کس به دنبال چیزی می دود و خواسته ای دارد. حال من در این بین و از میان این همه هدف ها، چگونه می توانم بهترین و زیباترین هدف را انتخاب کنم تا به وسیله آن بتوانم خود را بیابم؟ معیار و ملا ک افراد دیگر برای انتخابشان چیست؟ چرا همه یک راه را نمی روند؟
اگر خوب بنگریم، مشاهده می کنیم که علت تفاوت انگیزه ها و گرایشات افراد گوناگون در زندگی، اختلا ف معیارهای آن هاست و آن چیزی که معیارها و ارزش های یک فرد را مشخص می کند که نگرش و بینش او نسبت به خویشتن و جهانی است که در آن زندگی می کند و ساختار عقیده ای است که آن را پذیرفته و دل به آن سپرده است. در حقیقت عینکی که به وسیله آن خود را می بیند و از پشت آن به جهان می نگرد، هدف او را در زندگی معین می کند.
ما نیز اگر بخواهیم هدف و مقصد خویش را در زندگی تعیین کنیم و سپس مسیر آن را تشخیص داده و به سوی آن حرکت نماییم. باید توانایی های مختلف خویش و زوایای گوناگون زندگی خود را دریابیم و ناگریز از آنیم که هستی و جهان پیرامونمان را بشناسیم و بدانیم از کجا آمده و سرانجام آن به کجا منتهی می شود؟ باید بدانیم که رابطه و جایگاه ما در این نظام هستی در کجاست؟ آیا تمامی هستی تنها آن چیزهایی است که با چشم می بینیم و با دست لمس می کنیم یا چیزی غیر از آنها نیز وجود دارد؟ نکند حقیقتی وجود داشته باشد و از آن غافل باشیم؟
این ها همه مسائل اساسی مکاتب و عقاید مختلف است که هر کدام پاسخی برای آنها ارائه می دهند. گاهی اوقات که انسان نگرش عقاید مختلف را بررسی می کند، مشاهده می کند که اکثرا دارای تضاد و تناقض با یکدیگر هستند. ولی با این حال، از یک سو ما برای آن که انسانی حقیقی باشیم، باید در این مسیر قدم گذاریم و به جست و جوی مقصد خویش بپردازیم و از جانب دیگر، قطعا نمی توانیم در زندگی خویش تمامی این مسیرها را تجربه کنیم و تنها باید یک راه را انتخاب نماییم. بنابراین بدیهی است حال که تنها یک انتخاب داریم، جست و جو کنیم تا بهترین پاسخ را برگزینیم و براساس آن، هدف و مقصد زندگیمان را انتخاب کنیم. پس باید یک عقیده را پذیرفت و در مسیری که آن مشخص می کند، قدم گذارد و در حقیقت این عقیده ماست که هدف و مقصد ما در زندگی را تعیین می کند و وسیله و مسیر دستیابی به آن را به ما نشان می دهد.
اما برترین عقیده را چگونه باید شناخت؟ آیا کسی می تواند مرا مجبور کند تا همانند او بیندیشم؟ و آیا پرداختن به عقیده یعنی جای گرفتن در چارچوبی خشک و تنگ؟
● عقیده، ترکیبی از عشق و تعقل
درست است که ما باید خود به دنبال عقیده خویش برویم و خود عقیده مان را انتخاب کنیم، ولی از سوی دیگر هیچ مکتب و مرامی نیز نمی تواند بینش خویش را به ما تحمیل کند، چرا که پذیرفتن عقیده، عملی برخاسته از قلب و درون انسان است و براین اساس، عقیده، پذیرفتنی و جذب شدنی است، نه اجباری و تحمیلی. عقیده ای که انسان دل به آن می سپارد، باید دو ویژگی اساسی داشته باشد: در ابتدا باید نوعی جهان بینی و نگرش نسبت به انسان و جهان ارائه دهد که محکم، استوار، منطقی و معقول باشد و بتواند عقل انسان و درون او را قانع و راضی کند. سپس در مرحله دوم باید بتواند با توجه به آن نگرش، اهداف و خواسته هایی را برای ما مشخص کند که به آن اهداف، از صمیم دل عشق بورزیم و به سوی آنها کشش داشته باشیم. پس باید جست و جو کنیم تا چنین نظام عقیدتی که دارای دو پایه تعقل و عشق باشد را بیابیم و با علم و یقین و آگاهی، آن را برای خود، انتخاب کنیم و سپس زندگی خویش را با آن تطبیق دهیم. اگر این گونه انتخاب کنیم، واقعا شیرینی و لذت ایمان به عقیده ای دوست داشتنی و استوار را با تمام وجود می توانیم احساس کنیم. بنابراین آن چه که باعث تمایز بین انسان ها می شود، باور و عقیده آنهاست: این عقیده من است که معین می کند من که هستم؟ آیا انسانی واقعی و حقیقی ام یا هیولا یی هستم که تنها صورتی انسانی دارد؟ اما یک سوال دیگر هنوز باقی است; اگر من از تمامی مزایای برگزیدن و دل سپردن به عقیده و انتخاب آزادانه باور خود چشم پوشی کردم، آیا این گونه بودم تنها باعث می شود تا از حرکت به سوی زندگی بهتر بازمانم و در جای خود متوقف شوم؟ یا آن که اگر من از اختیار و انتخاب خویش استفاده نکردم، آن را به دیگران سپرده ام تا آنان برای من تصمیم بگیرد؟ آیا مثال ما، مانند انسانی است که به او پیشنهاد می شود تا شنا کردن را یاد بگیرد; ولی او با تمام مزایایی که آموختن شنا دارد، طوری عمل می کند که در طول زندگی، هرگز با دریا مواجه نشود، یا آن که ما همانند شخصی هستیم که در وسط اقیانوسی عمیق قرار دارد و اگر او خود شنا نکند، یا در عمق آب ها غرق شود یا امواج سهمگین اقیانوس، او را بازیچه خویش قرار می دهند و به این سو و آن سو می کشانند. واقعا ما در زندگی خویش در کدامین شرایط قرار داریم؟
● عقیده و عمل
بارها و بارها، چه به هنگام شکست ها و سختی ها و چه در طول زندگی برایمان اتفاق افتاده است که از کار و عملکرد خود پشیمان شده ایم و حقیقتا از خود پرسیده ایم که من چرا این کار را کردم یا برای چه دست به چنین عملی زدم؟ اما گاهی جواب پرسش خود را می توانیم پیدا کنیم و چه بسا در بسیاری از مواقع نیز، سوالمان بی پاسخ باقی می ماند و هر چه فکر می کنیم نمی توانیم انگیزه خود را از انجام آن کار مشخص کنیم. ولی حقیقت این است که هیچ یک از کارهای بیشماری که در طول زندگی، آنها را انجام می دهیم، خالی از هدف و انگیزه نیست. اما چگونه؟ پس چرا گاهی نمی توانیم انگیزه خود را مشخص کنیم؟
● حرکاتی متفاوت مقصدی واحد
تک تک فعالیت هایی که انجام می دهیم، مجموعه ای از حرکات است که در کنار یکدیگر و به دنبال هم انجام می شوند. به عنوان مثال، یکی از ساده ترین کارها، یعنی غذاخوردن را در نظر بگیرید. عملی که ما از آن به عنوان غذا خوردن تعبیر می کنیم، مجموعه ای از حرکت و سکون اعضای مختلف بدن نظیر: دست، دهان، دستگاه گوارش و... است که با نظم و ترتیب خاصی، پشت سر هم انجام می شود. اگر کمی دقت کنیم، مشخص می شود که اگرچه این حرکات با هم هماهنگ می باشد، ولی حرکت تک تک اعضا و جوارح ما مستقل از دیگری است. مثلا حرکت دست و حرکت دهان، دو حرکت مستقل از هم هستند که هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند. پس چه عاملی باعث آن شده است که این حرکت های مستقل از یکدیگر، در کنار هم قرار گیرند و با نظم خاصی پشت سر هم انجام شوند؟ یقینا عاملی که به این حرکات و سکنات، رنگ وحدت بخشیده و سبب شده است تا ما آنها را مجموعه ای واحد بدانیم و از تمامی آنها با یک نام تعبیر کنیم، هدف واحد آنها، یعنی همان رفع گرسنگی است.
در حقیقت، عملکرد هر یک از اعضا و جوارح مختلف به هنگام تمامی کارهایی که آنها را انجام می دهیم، نظیر معمار، نقاش، بنا و برقکاری است که هر یک جدای از دیگری در گوشه ای به زندگی خویش مشغول هستند، ولی هنگامی که تصمیم گرفته می شود ساختمانی بنا گردد، همه در کنار یکدیگر قرار می گیرند و از آنجایی که هدفی مشترک دارند، طبق نظمی خاص کار می کنند تا به هدف واحدشان که ایجاد یک بنای جدید است، دست پیدا کنند. روشن است که اگر هدفی واحد وجود نداشته باشد، هرگز این افراد در کنار یکدیگر جمع نمی شوند و طبق نظم خاصی به کار خود نمی پردازند. بنابراین تک تک اعمالی که در طول زندگی انجام می دهیم، چه بدانیم و چه نتوانیم تشخیص دهیم، دارای مقصدی معین است، چرا که در غیر این صورت هرگز آن کار محقق نمی شود و حرکات اعضا و جوارح گوناگون به طور منظم به دنبال هم انجام نمی گیرد. لذا ابتدا در درون ما، هدف و مقصدی تعیین می شود و سپس حرکات لازم برای دستیابی به آن را تشخیص می دهیم و آنها را به طور حساب شده به دنبال هم قرار می دهیم و پس از آن با تحریک اراده، کار موردنظر را به انجام می رسانیم.
● باور و عقیده مهمترین عامل پیشرفت در جامعه
اما نکته مهم آن است که آیا من خود تمامی کارهای خویش را انتخاب می کنم و برای انجام دادن یا رها کردن کاری بر طبق هدف آن تصمیم می گیرم؟ شاید علت آن که در بسیاری از مواقع نمی توانیم انگیزه خود از انجام برخی کارها تشخیص دهیم، این نیست که خود برای خویشتن تصمیم نگرفته ایم. هدفی را دیگران برایمان معین کرده اند و ما را خواسته یا ناخواسته به سوی آن جذب کرده اند. مهم تر از همه آن است که این تک تک کارها و فعالیت ها و اهداف کوچکتر ما هستند که مسیر زندگی و سرنوشت و آینده عمر ما را تعیین می کنند. اینکه ما پس از گذشت ۱۰ سال، ۲۰ سال، ۵۰ سال یا هر مقدار دیگر، در کجا هستیم و در مقابل این سالیانی از عمر خود که از دست داده ایم، چه چیزی به دست آورده ایم، آیا از زندگی خود راضی هستیم یا اینکه خودمان را فردی زیان دیده یا حسرت کشیده می دانیم، همه و همه وابسته به همین فعالیت های متعددی است که با اهداف خاص انجام می دهیم و همین هاست که مسیر زندگی ما را تعیین می کند.
ولی معیار و ملاک ما چیست؟ اگر بخواهیم خودمان فرمانروای خود باشیم و سرنوشت خویش را مطابق آنچه دوست داریم و می پسندیم و به دست خودمان تعیین کنیم، چه بایدبکنیم، بر چه اساسی و چگونه می توانیم از میان هزاران راه مختلف، آنچه را که بهتر است و به آن علاقه داریم بپیماییم و به هدف دلخواهمان دست یابیم؟
● من چگونه ام؟
گاهی اوقات که انسان به اطراف خود نگاه می کند و زندگی اشخاص مختلف را از نزدیک می بیند، با افرادی مواجه می شود که احساس می کند کاملا سرگشته و حیران هستند; انگار در کلاف زندگی، گم شده اند و هیچ مسیر خاصی را در زندگی دنبال نمی کنند. اگر چه تک تک کارهایی که انجام می دهند، هدفمند است، ولی زندگی آنها نتیجه و هدف خاصی ندارد. خوب که نگاه می کنیم. متوجه می شویم کارهایی را انجام می دهند که اهداف آنها کاملا متفاوت و در خلاف جهت یکدیگر است; امروز به چیزی دل می بندند و آن را همه چیز خود می دانند ولی فردا از آن دلزده می شوند و مقصد دیگری را می پسندند. زندگی برای آنها هدیه ای جز احساس خستگی و درمانده شدن ندارد و بدتر از همه، گاهی با تمام وجود نسبت به زندگی و عمر خود احساس پوچی دارند و زندگی را همچون جمله ای بی معنا می دانند. اما در مقابل، گاهی نیز با افرادی روبه رو می شویم که با شرایطی کاملا متفاوت زندگی می کنند و زندگی را نردبان پیشرفت خود می دانند. آنها در زندگی خویش مسیری معین را طی می کنند و اهداف خاصی دارند که می خواهند به آنها دست یابند. لذا بر این اساس و متناسب با هدف خود، برخی کارها را انجام می دهند و از انجام برخی دیگر چشم پوشی می کنند و کارهایی را که در مسیر زندگی خود انجام می دهند، نظمی خاص دارد. هر عملی را به دنبال هر عمل دیگر به انجام نمی رسانند. اگر خوب دقت کنیم، با تمام تفاوت ها و گوناگونی هایی که در اهداف گروه های مختلف آنان وجود دارد، می توانیم آنچه را که آنان به دنبال آن هستند، دو خواسته عمده بدانیم; یکی تامین نیازهای زندگی و دیگری رسیدن به سعادت و خوشبختی. اینگونه افراد، برای آنکه بتوانند به این دو هدف خود دست یابند، اعمال و فعالیت های خویش را با قوانین و بایدها و نبایدهای خاصی تطبیق داده و خود را در آن چارچوب قرار می دهند.اما به خوبی می دانیم که ریشه و اساس تمامی این قوانین، اعتقاد و جهان بینی خاصی است; اینکه چرا باید این کار را انجام دهیم یا نباید نسبت به انجام فلان کار اقدام کنیم، نتیجه آن است که به خود و جهان پیرامونمان چگونه نگاه می کنیم، حقیقت را چگونه تشخیص داده ایم و سعادت را در چه می دانیم؟
این چنین افرادی که در زندگی بیهوده نمی دوند و هدفی را جست وجو می کنند، اگرچه زندگیشان سمت و سو دارد اما همه یکسان نیستند. عده ای در این میان، خودشان آگاهانه عقیده و هدف خویش را انتخاب می کنند و می دانند که از زندگی خویش چه می خواهند و با انتخاب خود در مسیر سرنوشت خویشتن قدم می گذارند; اما برخی دیگر زمام کارهای خود را عملا به دست دیگران سپرده اند و این دیگران هستند که براساس باورها و عقاید خود، آنها را حرکت می دهند; دیگرانی که خود فکر کرده اند و عقیده و هدفشان را خود انتخاب کرده اند...
آنان شبیه اتومبیلی هستند که راننده، آن را به هر کجا بخواهد، خواهد برد. اما واقعا انسان حتی هنگامی که تصور می کند که این چنین باشد و آزادی او بازیچه دست دیگران گردد، نفرت و تلخی شدیدی در کام او می نشیند و از اینکه حکم برده ای را پیدا کند که در دستان شرایط و روزگار و مقاصد دیگران اسیر است ولی از اسارت خویش گاه لذت نیز می برد، واقعا با تمام وجود بیزاری می جوید.
به راستی ما در کدامین گروه قرار داریم؟ چه کسی هدف و مسیر زندگی ما را تعیین می کند؟ آیا خود سرنوشت خود را رقم می زنیم یا اینکه گرفتار و در بند تبلیغات و القای دیگران هستیم و کورکورانه از آنها تقلید می کنیم؟ واقعا چه کسی ارزش ها و باورهای ما را مشخص می کند؟
بنابراین، تک تک اعمال ما دارای هدف خاص خود هستند و مجموعه آنها مسیر زندگی مان را تعیین می کند و لحظه به لحظه، ما نیازمند تعیین مقصد خویش هستیم. لذا انتخاب آگاهانه باور و عقیده، در دورترین زوایای زندگی ما نیز ضرورتی انکارناپذیر است و مبنای تصمیم گیری ها، انتخاب ها و کارهای گوناگون ما خواهد بود. جالب است که حتی اگر خود نیز آگاه نباشیم، باز هم عملی را که انجام می دهیم، متفکرین با ساختار عقیده ای خاص مرتبط می دانند. لذا همانند شخصی هستیم که در اقیانوس بیکران زندگی قرار دارد و این عقیده اوست که شنا کردن و انتخاب مسیر را به او می آموزد. اگر خود شنا کردن را فرانگیرد و عقیده خویش را آزادانه انتخاب نکند، امواج عقاید دیگر متناسب با جهت خود، او را به این سو و آن سو می کشند یا آن که در اقیانوس متلا طم، گرفتار سرشکستگی می گردد و عاقبت غرق می شود. پس خود را بیابیم و آزادانه، بهترین باور و برترین مسیر زندگی را برای خویش برگزینیم.
● عقیده، جامعه و زندگی اجتماعی ما
در حقیقت اگر خوب دقت کنیم، این نوع نیاز از آغاز در زندگی بشر وجود داشته است و مختص دیروز و امروز نیست، اما نیاز انسان برای دل سپردن به یک ساختار عقیدتی مبتنی بر عشق و رضایت، به مرور زمان بیشتر و عمیق تر شده و امروزه ما این نیاز را بیش از پیش در زندگی خود می توانیم احساس کنیم، چرا که بشر اولیه را مسائل نژادی و قومی و قبیله ای به یکدیگر پیوند می داد و به آنها وحدت و یگانگی می بخشید آنها بدین وسیله در کنار یکدیگر قرار می گرفتند و در این چارچوب با یکدیگر ارتباط برقرار می کردند، اما امروزه چطور؟ با گذشت زمان و شکل گرفتن شهرها و پیچیده شدن جوامع انسانی، آدمی نیاز به این داشت تا روابط و مسوولیت های او در چارچوب زندگی اجتماعی اش را مرجعی تعیین کند و مشخص نماید که جایگاه او در جامعه کجاست و حقوق او به چه میزان است؟ او در قبال دیگران چه وظیفه ای دارد و دیگران برای او چه باید بکنند؟ و هر دو در کنار هم چگونه باید چرخ زندگی اجتماعی را به گردش درآورند. همچنین امروزه ما نیاز داریم تا عاملی ما و دیگر انسان ها را به یکدیگر پیوند دهد و همه را به صورت یک پیکره واحد درآورد و این ها نیز یک نیاز ساده و ابتدایی نیست که هر کسی از عهده آنها برآید، زیرا که انسان به خودی خود زوایای مبهم و ناشناخته بسیاری دارد و بدیهی است که جامعه انسانی نیز به مراتب پیچیده تر و ناشناخته تر خواهد بود. از سوی دیگر پیشرفت علوم مختلف، به صورت طبیعی احساسات و پیوندها را ضعیف تر و فردیت را تقویت می کند.
بنابراین اگر زندگی ما، حیات اجتماعی است و باید در کنار یکدیگر باشیم، قطعا نیازمند عاملی وحدت بخش هستیم که به ما رنگ یگانگی بخشد و بتواند ما را به یکدیگر پیوند دهد و مسیر و جهت زندگی اجتماعی ما را تعیین کند. یکی از بهترین عواملی که می تواند به ما در این زمینه کمک کند و برای انسان های گوناگون با تمام تفاوت های فراوانی که با یکدیگر دارند، یک آرمان مشترک تعیین کند، یک باور و ساختار عقیدتی آگاهانه و منطقی برای زندگی است. این باور ماست که می تواند میزان خیر و شر و باید و نباید باشد. همچنین عقیده ما بهترین وسیله ایست که می تواند ما را دلبسته به حقایقی کند که در ماورای منافع شخصی و فردی مان قرار دارد.

نویسنده : اعظم عرب

منبع : روزنامه مردم سالاری