زن و مقام ولایت

" الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون"۱
اصطلاح اولیاء الله به معنی دوستان خداوند، در قرآن مجید هفت بار ذكر شده است.
كلمه ولی كه در زبان انگلیسی معمولا Saint ترجمه می شود به معنای كسی است كه تحت حفاظت ویژه دوست است.
در اینجا نقلی از كتاب ابعاد عرفانی اسلام می آوریم:
" ولی" لقبی است كه شیعیان به حضرت علی (ع) داده و آن جناب را" ولی الله اعظم" می دانند. ۲
" ولی" كسی است كه كارها و امورش از جانب خدا هدایت می گردد، و این امتیاز در اثر اطاعت و عبادت خالصانه به منظور قرب به خدا به او داده می شود.
هجویری معتقد است كه ولایت، پایه و اساس عرفان است چنانچه می گوید:
" بدان كه اصل و پایه تصوف و عرفان بر ولایت است."
و سه قرن بعد از او جامی نیز بحثی در مورد ولایت در كتاب خود آورده است، او معتقد است: ولایت عامه، كه برای همه مومنین با اخلاص است و ولایت خاصه كه ویژه افراد پیشرفته درعرفان است كه در زمره و اصلان به حق و اهل سیرو سلوك الهی بوده و به مقام فنای در حق و بقای به حق، نایل گشته اند. در رساله قشیریه می خوانیم:
" ان الولی له معنیان احد هما فعیل، بمعنی مفعول و هو من یتولی الله امره قال الله تعالی: و هو یتولی الصالحین، فلایكله الی نفسه لحظه بل یتولی الحق سبحانه رعایته والثانی فعیل مبالغه من الفاعل و هو الذی یتول عبادهٔ الله و طاعه فعبادهٔ تجری علیه علی القوالی"
پس بدین ترتیب قشیری ولی را به دو معنی گرفته است- چنانچه همه چنین گفته اند- كه هر دو آنها بر وزن فعیل است كه یكی به معنی مفعولی به كار برده شده و آن كسی است كه خداوند ولایت امور او را بر عهده دارد، چنانچه خداوند خود فرموده: متولی صالحین و نیكوكاران است و دیگری به معنی صیغه مبالغه است و كسی كه عبادت و طاعت حق را بسیار دوست داشته و به آن می پردازد.
خانم شیمل در كتاب خود چنین می نویسد:
از میان آن دسته عرفای كامل، سلسله مراتب كاملی از اولیاء بیرون آمده است. بالاترین شخصیت و مرجع معنوی به نام قطب ( محور) یا غوث ( مدد كار و كمك ) خوانده می شود. پیرامون وی را سه نفر نقبا، چهار نفراوتاد، هفت نفر ابرار، چهل نفر ابدال، سیصد نفر اخیار و بالاخره چهارهزار ولی پنهان فرا گرفته اند، بعضی از صاحبنظران عرفان از قبیل ابن عربی، مدعی وجود هفت نفر ابرار، یك نفر برای هر یك ازعوالم هستند. روز بهان بقلی نیز عقاید مشابهی ابراز داشته است. قطب مركز حقیقی نیروی معنوی عالم بوده و دوام و بقای این جهان متكی به او است. ۳
متكلمین الهی در باره تئوریهای كرامات عرفا سخن ها گفته اند، خوارق عاداتی كه از اولیاء الله سر می زند را كرامت و آنچه را كه از سوی پیامبران ظهور می كند معجزه می خوانند.
تذكره های اسلامی مشحون از اینگونه كرامات است كه اكثر آنها نزدیك به هم و مشابه یكدیگرند. كه خانم شیمل چنین دیدگاهی دارد:
كراماتی... نظیر: اینكه یك گوزن یا آهوی نر، شیرمی دهد تا این كه شیخ بتواند از مهمانان ناخوانده خویش پذیرایی كند؛ و یا این كه در وسط بیابان ناگهان و به صورت اسرار آمیزی غذا و نوشیدنی پیدا می شود...
طبق یكی از اصول مسلم آنها، هر كس كه خدای را به طور كامل اطاعت كند. همه مخلوقات عالم، مطیع وی خواهند شد... به مجرد این كه فرد بتواند سگ نفس خویش را رام سازد همه مخلوقات مطیع او خواهند شد. ۴
البته ناگفته نماند كه عرفای بلند مرتبه علاقه به انجام كرامات و خوارق عادت را یكی از سه حجاب می دانند كه می تواند قلوب برگزیدگان در گاه الهی را مستور نماید ( كه آن دو تای دیگر هم توجه بیش از حد به اطاعت و بندگی و یا امید و پاداش اخروی است. ۵)
داستان زیبایی به ابوسعید ابوالخیر منسوب است كه كسی به وی گفت: درویشی بر آب راه می رفت و او پاسخ داد: این كار قورباغه گان می باشد! هنگامی كه آن شخص گفت: و دیگر صوفی درهوا پرواز می كند! وی پاسخ داد: حشرات و پرندگان نیز چنین كنند! و وقتی باز گفت كه فلان كس در یك چشم بر هم زدن از یك شهر به شهر دیگر می رود، وی پاسخ داد: شیطان نیز دریك لحظه از شرق عالم به غرب آن می رود!
چنانچه اشاره شد ولی كرامات و خوارق عادات را در مسیر الهی همچون دام می داند كه از سرعت سیر و سلوك او می كاهد و پیگیری راه سلوك به صورت مدام و مبارزه با مكرهای مخفی و ظریف نفس اماره بسیار مشكلتر از انجام خوارق عادات و جلب توجه مردمان است و كرامت فروشی قسمتی از فعالیت های دكاندارانی است كه برای كسب وجه و جلب توجه مردمان دست به یك سری كارها می زنند. " من اظهر كراماته فهو مدعی، و من ظهرت علیه الكرامات فهو ولی"۶
كسی كه كراماتش را نشان دهد مدعی است ولی كسی كه كرامات او ظاهر شود او ولی است. در این جرگه ( اولیاء) زنانی نیز به چشم می خورند كه از آنان كراماتی دیده شده است كه كتابهای بسیاری دراین رابطه نوشته شده است.
و خانم اسمیت در كتاب كه تحت نام رابعه عدویه به رشته تحریر در آورده می نویسد:
این حقیقت كه اولین قدیس ( ولی) حقیقی اسلام یك نفر زن به نام رابعه عدویه بود. ۷ و قبلاً نقل شد كه در مورد رابعه گفته اند: و بدین جهت زنی ممتاز، رابعه ولیه الله بنیانگذار سیر و سلوك دشواری شد كه از محبت و عشق محض آغاز گردید و سپس لون رابطه عاشقی و معشوقی انسان و خدا، به خود گرفت و سرانجام به وحدت وجود و عقیده فنا و بقاء انجامید.
و باید بگوییم كه محور اصلی اسفار اربعه را" ولایت" تشكیل می دهد نه رسالت و كسی كه ولی خدا شد، تحت ولایت او قرار می گیرد و خداوند متولی او شده و این ولی خدا همه كارها را به نفع مولی علیه انجام می دهد اگر چه از مسیر عوامل مادی خارج باشد. ۸
" الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور" ۹
این ولایت كاری به زن و مرد ندارد، خواه حضرت زهرا(س) باشد خواه حضرت زینب خواه حسین (ع)، كه سفر می كند ولی الله است. ولایت آن چهره ربط با خداست كه انسان تحت ولایت اوست. حالا یا ماموریت اجرایی پیدا می كند به نام رسالت یا نمی كند.
به هر حال سائر الی الله می تواند به مقام ولایت راه یابد چه در شكل مرد باشد و چه زن.
با كسی عباسه گفت ای مرد عشق ذره ای برهر كه تابد درد عشق
گر بود مردی زنی زاید از او ور، زنست او بس كه مرد آید از او
زن ندیدی تو كه از آدم بزاد مرد نشنیدی كه از مریم بزاد ۱۰
و اصولاً عطار در راه سیر و سلوك الی الله قائل به زن و مرد نیست و این راه را در انحصار جنس خاص نمی داند.
جمله مردان و زنان اینجا شدند از دو عالم بی نشان اینجا شدند
حمد گویم كاین دلم از درد راه خون شد و یك كس نیامد مرد راه
تو همی زن باش كان مردان مرد نوش كردند آنچه می بایست كرد ۱۱
و در جای دیگر می گوید:
مرد می باید كه باشد حق شناس تا شناسد شاه را در هر لباس
تو رها كن سر به مهر این واقعه مرد حق شو روز و شب چون رابعه ۱۲
در خاتمه این مقال گوییم :
هر كه خواهد تا مردی ببیند اندر لباس زنان، گو در فاطمه نگاه كن. ۱۳
در پایان توضیح این مطلب را لازم می دانم كه ولی الله در نظر شیعه عبارتند از چهارده اختر پر فروغ تابناك امامت در آسمان ولایت. كه غیر از نبی اكرم اسلام (ص) و دختر مكرمه اش فاطمه زهرا(س) و همسر او علی بن ابیطالب ولی الله الا عظم (ع) و یازده فرزند او امامان به حق و ولی خداوند هستند و در درجات نازل، پیروان و شیعیان واقعی كه در مسیر آن بزرگواران به سیر و سلوك حقیقی مشغولند، می باشند.
قابل ذكر است كه قرآن مجید بر این نظر است كه زن و مرد مومن به طور یكسان بر یكدیگر ولایت دارند. همانطور كه در جامعه شناسی مطرح است كه هر انسانی بر اساس وظایف بازرسی اجتماعی باید بر كار نیك و بد افراد دیگر نظارت كند، مردان و زنان مومن باید چنین باشند.
قرآن كریم می فرماید:
" المومنون و المومنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و یقیمون الصلوهٔ و یوتون الزكاهٔ و یطیعون الله و رسوله اولئك سیر حمهم الله ان الله عزیز حكیم."۱۴
مردان و زنان با ایمان ولی یكدیگرند؛ امر به معروف و نهی از منكر می كنند؛ نماز را برپا می دارند و زكات را می پردازند؛ و خدا و رسولش را اطاعت می كنند؛ به زودی خداوند آنان را مورد رحمت خویش قرار می دهد؛ خداوند توانا و حكیم است.

پی نوشتها:
۱- سوره مباركه یونس/ آیه ۳۶
۲- شیمل / ابعاد عرفانی اسلام / ص ۳۳۶
۳- شیمل / آن ماری / ابعاد اسلام / ص ۳۳۷
۴- شیمل / آن ماری / ابعاد عرفانی اسلام / صص ۳۴۷- ۳۴۸
۵- خانقاهی / طاهر/ گزیده در اخلاق التصوف / تصحیح دكتر ایرج افشار ص ۱۹/ تهران /۱۳۴۷
۶- خواجه عبدالله انصاری/ طبقات الصوفیه/ مقدمه و تصحیح دكتر محمد سرور مولائی / ص ۹۴ سخن از محمد علیان نسائی ( محمد بن جعفر بن علی النسوی)
۷- اسمیت / مارگات / رابعه عدویه / ص ۱۱۲ / كمبریج / ۱۹۲۸
۸- من یتوكل علی الله وهو حسبه ان الله بالغ امره قد جعل الله لكل شی قدراً
۹- سوره مباركه بقره / آیه ۲۵۸
۱۰- عطار نیشابوری / فرید الدین / منطق الطیر/ تصحیح محمد جواد مشكور/ ص ۲۶۸
۱۱- عطار نیسابوری / فرید الدین / منطق الطیر/ تصحیح محمد جواد مشكور/ ص ۳۶
۱۲- عطار نیشابوری / فرید الدین / منطق الطیر/ تصحیح محمد جواد مشكور/ ص ۳۴۹
۱۳- هجویری/ كشف المحجوب / ص ۱۸۰/ منظور فاطمه زن احمد خضرویه ۲۴۰هـ.ق
۱۴- سوره مباركه توبه/ آیه ۷۱

منبع : تبیان