پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
مجله ویستا


قصه حسین کرد شبستری: براساس روایت ناشناخته موسوم به حسین‌نامه


قصه حسین کرد شبستری: براساس روایت ناشناخته موسوم به حسین‌نامه
نویسنده : افشار، ایرج,افشاری، مهران
شماره کنگره : ۶ق/ ۵۹۲۶ PIR
شابک : ۹۶۴-۳۶۲-۲۹۵-۹
رده دیویی : ۸fa۳.۴
تاریخ نشر : ۸۵۰۶۰۴
تعداد صفحه : ۵۱۶
نوبت چاپ : ۱

در كتاب حاضر ـ كه بر اساس كهن‌ترين نسخه‌ي خطي شناخته شده از حسين كرد مرسوم به حسين‌نامه با تاريخ كتابت 1255 ق. تصحيح و تنظيم شده است ـ جدال‌ها و نبردهاي پهلوانان ايران در عهد شاه‌عباس با دشمنان صفويه خاصه ازبكان و تركان عثماني به شيوه‌ي نقالي بازگو شده است. قهرمانان اين قصه، پهلوانان محلي‌اند كه غالب آنان امثال ميرباقر آجرپز، مسيح تكمه‌بند تبريزي، نقي ريخته‌گر، حيدر چاقچوردوز، از پيشه‌ورانند. حسين كرد، خود، يكي از همين پهلوانان محلي است كه جملگي در خدمت شاه‌عباس صفوي به سر مي‌برند. در كتاب نشان داده مي‌شود كه صفويه علاوه بر گروه قزلباش چگونه از مردم كوچه و بازار در تحكيم حكومت و حفظ قلمرو و تبليغ مذهب خود استفاده مي‌كردند. به تصريح كتاب: حسين‌نامه مانند بسياري ديگر از آثار نقالي، صبغه‌ي حماسي دارد و آن را مي‌توان نوعي حماسه‌ي عاميانه محسوب كرد... حسين‌نامه داراي دو بخش است. كتابت بخش اول كه بخش اعظم كتاب است در 1255 ق. پايان يافته و بخش دوم در 1260 ق. كتابت شده است. بخش اول حسين‌نامه، جز در پاره‌اي كوتاه از قصه كه دلاوران ايران به چين و جزيره‌ي سوسن سفر مي‌كنند از جادو و موجودات خيالي عاري است. اما در بخش دوم، تخيل نقال، نقش اساسي دارد و سخن از موجوداتي نظير غول و جادوگر در آن بسيار است. قهرمان بخش دوم، ميراسمعيل پسر ميرباقر آجرپز است و اين بخش به شرح سفرها و نبردهاي او اختصاص دارد و متاثر از حمزه‌نامه يا رموز حمزه است... بيش‌تر ماجراهاي حسين‌نامه در شب مي‌گذرد. محل اصلي نبردها چهارسوي بازار است كه احداث يا ميرشب در آن‌جا بالاي سكوي بر صندلي مي‌نشيند و پاسباني مي‌كند.. حسين‌نامه يا قصه‌ي حسين كرد شبستري بيش از آن كه جنبه‌ي تاريخي داشته باشد، قصه و افسانه است و بايد گفت اين كتاب فقط نشانه‌هايي از تاريخ را در خود دارد نظير دشمني عبيدالله خان و سلطان سليم با پادشاهان صفوي. اما به هيچ‌روي نبايد حسين‌نامه را يك ماخذ تاريخي دانست. اهميتي كه براي اين كتاب از لحاظ تاريخي مي‌توان ببيان كرد بخش‌هايي از كتاب است كه دربرگيرنده‌ي تاريخ اجتماعي ايران در دوره‌ي صفوي و فرهنگ و روش زندگي مردم آن دوران است نظير جايگاه پيشه‌وران، پهلوانان محله‌ها، زورمندان، و اوباش كه گاهي از آنان به جمريان ياد شده است... كتاب حاضر، يكي از منابع مهم براي بررسي فرهنگ عامه‌ي ايران، لغات و اصطلاحات عاميانه‌ي فارسي و تاريخ اجتماعي ايران در دوران صفوي است.