نگاهی به مدارس در ایران

قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران دوگونه مدرسه (مدارس دولتی و مدارس ملی) فعالیت داشتند. مدارس پولی که به آنها لقب ملی داده شده بود و خود نیز شامل مدارس اسلا می می شدند که به عنوان یکی از برنامه های مدرسه دانشآموزان را با مقدمات دروس مذهبی آشنا می ساختند و از نظر ظاهر نیز تفاوت هایی با سایر مدارس داشت، غالبا با ارائه فوق برنامه های خاص سعی در جلب نظر دانشآ موزان داشته و عمدتا برای آندسته ازخانواده هائی دایر شده بود که از توانائی پرداخت هزینه های بیشتر جهت تحصیل فرزندان خود برخوردار بودند.تعداد مدارس ملی بسیار اندک بوده و به لحاظ سطح آموزش با مدارس عادی یا دولتی تفاوتی نداشت . پس از پیروزی انقلاب بحث یکسان سازی مدارس طرح گردیده و جهت جلوگیری از نظام طبقاتی در آموزش و پرورش، کلیه مدارس غیر دولتی بر مبنای تصمیم شورای انقلاب منحل و مسوولیت برنامه ریزی آموزشی کشور و نظارت بر اجرای این گونه برنامه ها مستقلا به دولت واگذار گردید. این درحالی بود که چند سال پس از پیروزی انقلاب بحث مدارس خصوصی به دلایل زیر مطرح گردید:
۱) رشد جمعیت ومیزان نیاز متناسب با امکانات کثیر آموزشی برای افراد لازم التعلیم
۲) بروزمحدودیت های دولتی درتامین هزینه های آموزشی و پرورشی با شروع جنگ ایران و عراق
۳) مواجه با کسر بودجه آموزشی و پرورشی در مدارس کشور. بنا به دلایل فوق باردیگر اجازه صدور مجوز جهت احداث مدارس خصوصی به مناطق آموزشی اعطا گردید. در خرداد سال ۱۳۶۷، قانون مدارس غیر انتفاعی که طی لایحه ای تسلیم مجلس شورای اسلامی شده بود، در قالب ۲۱ ماده و ۱۵ تبصره به تصویب رسیده و به این ترتیب، مدارس غیر دولتی ، به از سر گیری فعالیت خود مبادرت نمودند. از این روی میتوان مدارس کشور را در قالب ۳ گروه ذیل طبقه بندی نمود:
۱) مدارس دولتی
۲) مدارس نیمه دولتی
۳) مدارس غیردولتی. درحال حاضر درکل کشور ۷۵ درصد مدارس، به مدارس دولتی، ۱۷ درصد به مدارس نمونه مردمی سابق و ۸ درصد به مدارس غیر انتفاعی اختصاص دارد.
● آموزش رایگان
آموزش درکشور ایران خدمت دولتی محسوب می گردد. بر اساس مواد قانونی ۱۹، ۲۰ و ۳۰ قانون اساسی حکومت جمهوری اسلامی ایران، دولت موظف به ارائه برنامه های آموزش ابتدایی و متوسطه رایگان به کلیه شهروندان ایرانی بدون در نظر گرفتن جنسیت، رنگ، نژاد، قومیت و... آنان می باشد.
قطع صدورگواهینامه آموزشی به دانش آموختگان رده پنجم ابتدائی نیز به۱۰ میلیارد ریال صرفه جوئی اقتصادی منجر گردیده است. دو نوبتی شدن آزمون های مقاطع مختلف آموزشی، به جای سه ثلثی بودن نیز از جمله دیگر اقداماتی است که منجر به صرفه جویی اقتصادی گردیده است. طرح مذکور طی مراحل آزمایشی در برخی مناطق آموزش و پرورش به اجرا در آمده که درصورت نتیجه بخش بودن درسراسرکشور و طی دوره های مختلف تحصیلی اجرا خواهد گردید .علاوه بر این در جهت نیل به هدف فوق طی سال های اخیر، کمیته ای علمی با۱۴۰ شیوه علمی جهت کاهش هزینه ها و صرفه جویی و کاستی از هزینه های وزارت آموزش و پرورش تشکیل گردیده است.
کسب بهره وری بیشتر و کاستن از بار تصدی دولت، تامین مشارکت مردم و تمرکز زدائی از جمله سیاست های اصلی آموزش و پرورش محسوب می گردد. دولت ایران با سیاست سپارش کار مردم به دست مردم در واقع درجهت برطرف نمودن مشکلات و مسائل آموزشی و پرورشی از طریق خصوصی نمودن موسسات آموزشی کشور تلاش می نماید. اگر به قوانین گذشته نگاهی داشته باشیم، خواهیم دید که ماده۱ قانون آموزش کشورمصوب مرداد ماه سال۱۳۵۳ به تامین ابزار و امکانات تحصیلی کودکان و نوجوانان ایرانی در این خصوص پرداخته و مقررداشته که کلیه کودکان و نوجوانان ایرانی که واجد شرایط تحصیلی باشند می بایستی بدون هیچ گونه مانعی به تحصیل پرداخته و هیچکس نمی تواند آنان را از تحصیل باز دارد. علاوه بر این به موجب ماده دوم از قانون فوق الذکر درهرمحل که موجبات تحصیل مراحل آموزش ابتدائی و راهنمائی کودکان که اجباری می باشد فراهم گردد ، پدر، مادر یا سرپرست قانونی کودک که وظیفه مراقبت و تربیت کودک بر عهده آنان می باشد، نسبت به ثبت نام و فراهم نمودن موجبات تحصیل کودک تحت سرپرست خود موظف بوده و در صورتی که از انجام این وظیفه خودداری نمایند، وزارت آموزش و پرورش بر مبنای آمار ارسالی اداره کل ثبت احوال درخصوص ثبت نام کودکان واجد شرایط تحصیل اقدام می نماید. این درحالیست که اداره آموزش و پرورش نه در گذشته و نه درحال حاضر درهیچ یک از نقاط ایران راسا اقدام به ثبت نام کودکان ننموده، بلکه همواره این والدین کودکان بوده اند که با مراجعه به مدارس نسبت به ثبت نام فرزندان خود اقدام نموده اند.
● مدارس نمونه دولتی
از سال ۱۳۶۵ مدارس نمونه دولتی جهت مقاطع آموزش راهنمائی و متوسطه تحصیلی دایر گردید. این مدارس کاملا دولتی بوده و هزینه های خدماتی، تجهیزاتی و پرسنلی آن ازطریق دولت پرداخت می شده است. در این مدارس علاوه برحسن اخلاق (مطابق ماده۱۰ اساسنامه مدارس نمونه مردمی) برخورداری از حداقل معدل کتبی ۱۶ جهت فارغ التحصیلان پایه پنجم ابتدائی و ۱۵ جهت فارغ التحصیلان پایه سوم راهنمایی تحصیلی ضروری می بوده است. بنا بر آمار و ارقام دولتی بیش از ۲۰۰ آموزشگاه نمونه دولتی با بیش از ۳۰ هزار دانشآموز در سراسر کشور دایر شده بود. لازم به تاکید است که به دلیل مشکلات آموزشی و کمبود کلاس، بودجه و ... تعداد ناچیزی از دانش آموزان به تحصیل در مدارس مذکور مبادرت می نمودند.
● مدارس عادی دولتی
در این نوع مدارس نیز کلیه هزینه ها توسط دولت پرداخت شده و ظاهرا پرداخت شهریه در آن ممنوع می باشد. اما در عمل این امر رعایت نمی گردد چراکه در اوایل و طول سال تحصیلی، انجمن اولیا و مربیان به اخذ مبالغی بصورت داوطلبانه، اجباری و... از والدین دانش آموزان مبادرت می نماید.
امکانات محدود از جمله کمبود فضای آموزشی از جمله دلایل اصلی در افت تحصیلی محسوب می گردد. علاوه بر این درکلاس های پر جمعیت مدارس دولتی مقداری از وقت محدود معلمین صرف آمادگی دانش آموزان جهت معطوف نمودن توجه به برنامه های آموزشی می گردد. علاوه براین معلمین مدارس مذکور از رسیدگی و نظارت برتکالیف آموزشی یکا یک دانش آموزان باز می مانند. در ضمن یکی از عوامل مهم یادگیری و تحریک ذوق کودکان به یادگیری، ارائه فرصت پرسش به آنهاست و این درحالیست که درکلاسهای مدارس دولتی این کار عملی نیست. به دلیل کمبود فضای آموزشی و ضرورت جذب کودکان واجب التعلیم ، کلاس های دو و سه نوبته در مدارس دولتی دایر گردیده (هرچند که درحال حاضر برگزاری کلاس های سه نوبته ممنوع شده است ) و در نتیجه تعداد ساعات حضور دانش آموزان در مدارس کاهش می یابد. ارتباط معلمین با والدین درمدارس دولتی بدلیل کثرت دانش آموزان در پایین ترین سطح قرار دارد. نیاز به ۲۰۰ هزارکلاس جدید درمدارس عادی دولتی نمایانگر ژرفای کمبود و نابسامانی آموزش عادی دولتی است.جهت حذف مدارس دونوبته در استان اصفهان به ۱۱ هزار کلاس جدید آموزشی، نیاز است. ۴۲ درصد کلاسهای استان اصفهان، دونوبته بوده و تعداد ۳ هزار کلاس درس استیجاری، با قدمت بالای ۳۵ سال، در سطح این استان وجود دارد که نوسازی آنها، حداقل ۵ سال بطول می انجامد. میانگین قدمت مدارس استان اصفهان ۵ ۲۱/ سال است که برخی از آنها، در آستانه تخریب قرار دارند. بدین ترتیب با وجودی که پرداخت شهریه مدارس مذکور برای والدین بسیار گران تمام می شود اما با این وجودوالدین دانش آموزان به سوی ثبت نام دانش آموزان در مدارس غیر انتفاعی سوق می یابند.
● مدارس نیمه دولتی
مدارس نیمه دولتی نیز خود به ۳ گروه مدارس ذیل تقسیم می گردد:
الف) مدارس نمونه مردمی
مدارس نمونه مردمی در زمره مدارس نیمه دولتی قرارداشته و از محل امکانات دولتی و اخذ شهریه از دانش آموزان تامین اعتبار می گردد. مدارس مذکور از سال ۷۱ ۱۳۷۰، در تهران و سایر مناطق کشور فعالیت داشته اند. بنا بر آمار وزارت آموزش و پرورش طی سال تحصیلی ۷۷- ۱۳۷۶، بیش از۳۰۰ واحد از این نوع مدارس درسراسرکشور برای مقاطع ابتدائی، راهنمائی و متوسطه تشکیل شده اند که حدود۵۰ درصد آنها در شهرستانهای تهران مستقرمی باشند. طبق آخرین آمار بدست آمده طی سال تحصیلی ۷۷ -۱۳۷۶، درتهران از۱ میلیون و۸۰۰ هزار دانش آموز درحدود ۱۵ درصد درمدارس نمونه مردمی به تحصیل مبادرت می کردند. شهریه سالیانه مدارس نمونه مردمی مبلغی بالغ بر۲۰۰ تا ۴۵۰ هزار ریال می باشد. ماده ۹ از اساسنامه این مدارس میزان شهریه، یا به بیان خود اساسنامه میزان کمک های مردمی را متغیر اعلام نموده است. این میزان، هر ساله بسته به شهر، ناحیه و برنامه های آموزشی تعیین می گردد. ضمنا علاوه بر اخذ شهریه درطول سال تحصیلی در این مدارس به عناوین گوناگون من جمله تشکیل کلاس های فوق برنامه، آموزش زبان انگلیسی، اجرای برنامه های ویژه و مبالغی دیگری نیز از دانش آموزان دریافت می گردد. ورود به این نوع مدارس از طریق شرکت در آزمون ورودی صورت می گیرد. اساسنامه مدارس نمونه مردمی مشخصا پس از مدتها بحث وگفت وگو سرانجام در سال ۱۳۷۲ به تصویب رسید. از جمله مهمترین اهداف مدارس مذکور می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱) «تقویت انگیزه مشارکت های مردمی در امور آموزشی و پرورشی»
۲) «فراهم آوردن زمینه های مناسب جهت رشد وشکوفا ئی استعدادهای تحصیلی دانش آموزان»
۳) «ارتقای سطح تعلیم و تربیت به واسطه بهره گیری ازکمک ها و مشارکت های مردمی» طبق ماده۱۱ اساسنامه مدارس نمونه مردمی،۳۰ در صد ظرفیت مدارس مذکور به دانش آموزان با استعداد فاقد امکانات مالی اختصاص می یابد.
مطابق ماده۱۲نیز گزینش دانش آموزان مدارس مذکور به «ضوابط علمی و اخلاقی» منوط می باشد. لازم به ذکر است که با احداث مدارس غیر انتفاعی به تدریج رشد این گونه مدارس درسطح کشورکاهش یافت. تعداد مدارس مذکور در آغاز فعالیت از افزایش رو به رشدی برخوردار بود تا آنجا که به رغم صراحت قانون اساسی حضورمدارس غیر انتفاعی موجه گردید. این درحالی بود که به تدریج رشد مدارس نمونه مردمی متوقف شده و کاربرد آن از میان برداشته شد. به بیان دیگر ازمدارس نمونه مردمی، تحت عنوان جاده صاف کن مدارس غیر انتفاعی یاد گردید چراکه بخش خصوصی طبعا به سرمایه گذاری در حوزه هایی با آزادی عمل بیشترمتمایل می نمود. با توجه به تناقضات و مشکلات به وجود آمده توسط مدارس نمونه مردمی در سطح آموزشی مدارس و نیز با احداث مدارس غیر انتفاعی، وظایف مدارس مذکور به پایان رسید، درنتیجه طی سال تحصیلی ۷۸ - ۱۳۷۷مدارس نمونه مردمی از تقسیم بندی مدارس کشور حذف گردید.
مدارس شاهد
سهمیه ای بین۴۰ تا۶۰ درصد مدارس شاهدمتعلق به خانواده شهداست.گفتنی است که دانش آموزان عادی نیز با پرداخت شهریه معمول از مجوز حضور در این مدارس برخوردار می گردند.
به طورکلی می توان گفت که هزینه مدارس مذکور توسط وزارت آموزش و پرورش و بنیاد شهید پرداخت می گردد. گفتنی است که تعداد این نوع مدارس در سطح کشور بسیار اندک است.
ب) مدارس استعدادهای درخشان
مدارس استعدادهای درخشان نیز با هدف تحصیل دانش آموزان تیزهوش و برجسته احداث گردید. از سال تحصیلی ۱۳۶۲، دو مرکز آموزشی در شهرستان تهران به گزینش دانش آموزان دختر و پسر تیزهوش مبادرت کردند.گفتنی است که۲ مرکز فوق تحت نظارت «دفتر آموزش کودکان استثنایی» فعالیت می کردند. این در حالی بود که در سال ۱۳۶۴، سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان تحت نظارت هیات امنا آغاز به فعالیت نمود.گفتنی است که کلیه هزینه های سازمان مذکور توسط وزارت آموزش و پرورش تامین و پرداخت می گردد. درحال حاضر در۲۹ شهر کشور، تقریبا ۶۰ مرکز آموزشی ویژه تیز هوشان با بیش از ۱۵ هزار دانش آموز دایر می باشد. شهریه مدارس استعدادهای درخشان بین ۵۰۰ تا ۱میلیون و ۴۰۰ هزار ریال متغیر بوده و ورود به این مدارس از شرایط ویژه و دشواری برخوردار می باشد. به نحوی که آندسته ازدانش آموزانی که از معدل تحصیلی۱۹ در پایه پنجم ابتدائی برخوردار می باشند در آزمون ورودی که توسط سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان برگزار می گردد، حضور یافته ودر صورت قبولی از مجوز حضور در این مراکز آموزشی برخوردار می گردند.
ج) مدارس غیر انتفاعی
درخرداد ماه سال۱۳۶۷، قانون مدارس غیر انتفاعی درقالب۲۱ ماده و ۱۵ تبصره به تصویب رسیده و مدارس خصوصی به از سرگیری فعالیت مجدد خود چند سال پس از انقلاب نائل آمدند.مطابق ماده۱ قانون تاسیس مدارس غیر انتفاعی مصوب مجلس شورای اسلامی در مورخ ۶۷/۳/۵ مدارس غیر انتفاعی در زمره مدارسی محسوب می گردد که ازمحل مشارکتهای مردمی و مطابق اهداف، ضوابط، برنامه ها و دستورالعمل های عمومی وزارت آموزش و پرورش و تحت نظارت وزارتخانه مذکور احداث و اداره می گردند. منظور از غیرانتفاعی بودن مدارس مذکور صرف انحصاری درآمد حاصله مدارس در جهت هزینه های جاری و توسعه آتی مدارس می باشد. ماده۷ اساسنامه درخصوص شهریه، از صراحت بیشتری برخوردار بوده و به معرفی منابع مالی این دسته از مدارس به شرح ذیل می پردازد: الف) شهریه تحصیلی دریافتی از اولیای دانش آموزان. کمک های دریافتی از اولیای دانشآموزان، افراد خیر وموسسات خیریه به این ترتیب بند( ب) ازماده ۷ به جهت تاکید بر اخذ مبالغی از اولیای دانش آموزان علاوه بر شهریه تحصیلی معمول منظور گردیده است.
مطابق اساسنامه سطح و هزینه های آموزشی، هر ساله به پیشنهاد موسس یا موسسان و تایید آموزش و پرورش تعیین می گردد. بنابراین پرداخت شهریه تحصیلی از جمله شروط اولیه ثبت نام جهت ورود به مدارس غیر انتفاعی می باشد. با وجودی که وزارت آموزش و پرورش به تعیین نرخ واحد مبادرت نموده،اما با این وجود روسای مدارس غیرانتفاعی جهت بی اثر نمودن نرخ های تعیین شده وزارت آموزش و پرورش به اشکال و طرق مختلف من جمله ساخت سالن های ورزشی، آزمایشگاه، دایر نمودن کلاس های درسی فوق العاده و ... به اخذ مبالغی از اولیای دانش آموزان مبادرت می نمایند. در آغاز قرار بود مدارس غیر انتفاعی با هزینه و سرمایه شخصی یا مردمی احداث گردند، اما شواهد نشان داده است که موسسین مدارس مذکور، با نیت وام های کم بهره بانکی و دریافت کمک های مختلف از وزارت آموزش و پرورش، قدم به این راه گذاشته اند. طبق اطلاعات بدست آمده مدارس مذکور به واسطه دریافت وام های۱۰۰ میلیون تومانی با بهره های کم و خرید زمین دولتی احداث می گردند .ضمنا مدارس غیرانتفاعی موظفند درقبال کمک های دریافتی از دولت یا افراد خیراز دانش آموزانی که از قدرت پرداخت شهریه برخوردار نمی باشند ثبت نام به عمل آورند . علاوه بر این به ازای تعدادمعلمین رسمی آموزش وپرورش که به تدریس درمدارس مذکور مبادرت می نمایند، می بایستی از ۴ دانش آموز بی بضاعت منجمله دانش آموزان خانواده های فرهنگیان بطور رایگان یا با تخفیف شهریه ثبت نام نمایند.
در اوایل مدارس غیرانتفاعی ازکیفیت قابل توجهی برخوردار بودند و این درحالیست که از زمان افزایش بعد کمی از بعد کیفی آموزش کاسته شده و برخی از افراد سود جو با اجاره خانه های مسکونی و با اعمال تغییرات ظاهری مختصر،مبادرت به تاسیس مدارس غیر انتفاعی می نمودند.از این روی در سال ۱۳۷۷ وزارت آموزش و پرورش جهت جلوگیری ازوقوع چنین اقداماتی تاسیس مدارس غیر انتفاعی جدید در فضاهای استیجاری راممنوع نمود. بر اساس مصوبه جدید شورای نظارت برمدارس غیر انتفاعی، مجوز تاسیس مدارس غیر انتفاعی تنها درصورت خریداری یا احداث فضای آموزشی مناسب به متقاضیان واگذار می گردد. گفتنی است که موسسات خیریه از این مقررات مستثنی بوده و با صلاحدید شورای نظارت استان از مجوز احداث مدارس غیر انتفاعی در فضاهای استیجاری مطلوب برخوردار می باشند.
تعداد دانش آموزان کشور طی سال تحصیلی۵۹ - ۱۳۵۸ از ۶۵۶ ۸/۱۸۴/ نفر به ۱۴/۰۴۴/۲۸۲ نفر طی سال۶۹ - ۱۳۶۸ افزایش یافته است. این درحالیست که تعداد کل دانش آموزان طی سال ۱۳۷۲ بر ۸۰۰/۰۰۰ ۱۷/ بالغ گردید (مرکز آمار ایران سال ۷۶) طی برنامه ۵ ساله دولت پیش بینی شد تعداد ۶۱۴ هزار نفر دانش آموز تحت پوشش مدارس غیر انتفاعی قرار گیرند که از این تعداد ۱۳۰ هزار نفر به تحصیل درمراکز آموزش ابتدائی و تعداد ۱۱۳ هزار نفر به تحصیل درمراکز آموزش متوسطه مبادرت می نمایند. برنامه مذکور از سال ۱۳۶۸ با تاسیس۸ واحد آموزشی به اجرا در آمد . طی سال های ۷۰-۱۳۶۸ تعداد مدارس مذکور درمراکز آموزش ابتدائی ، راهنمائی ومتوسطه بر ۵۲۴ واحد بالغ گردید. این رقم طی سال تحصیلی ۷۳ - ۱۳۷۲ بر۲۱۰۰ و طی سال ۷۵ - ۱۳۷۴ بر ۳ هزار و طی سال تحصیلی ۷۸ - ۱۳۷۷ بر ۸ هزار واحد بالغ گردید. این درحالیست که در برنامه اول دولت قرار بر این بود که تعداد این نوع مدارس به ۵ درصد و در برنامه دوم به۱۰درصد بالغ گردد. براساس اسناد و مدارک موجود درسازمان مدارس غیرانتفاعی طی سال تحصیلی ۷۷ - ۱۳۷۶ بالغ بر ۳۶۵ میلیارد و ۲۴۸ میلیون ریال صرفه جویی در سرانه دانش آموزی برای دولت حاصل گردیده است.در یک گزارش آماری از وضعیت مدارس غیر انتفاعی بین سال های ۷۵ - ۱۳۷۴ و ۷۶ - ۱۳۷۵ میانگین افزایش مدارس مذکوردر فاصله ۲ سال تحصیلی بر۱۴/۳۳ درصد و ۲۷/۰۵ درصد بالغ گردید.
- آمارمدارس و تعداد دانش آموزان هنرستان ها، دردوره متوسطه، منظور گردیده است.- درمقطع آموزش ابتدایی، آمار دانشآموزان به احتساب مقطع آمادگی می باشد. از جمله عمده ترین معایب مدارس غیرانتفاعی می توان به جذب معلمین مدارس دولتی به مدارس غیرانتفاعی بدلیل امتیازات مدارس غیرانتفاعی اعم ازکلاس های آموزشی با ظرفیت پایین جمعیتی، محوطه آموزشی گسترده و امکانات آزمایشگاهی، آموزشی و فوق برنامه و ... بیشتر و گوناگون اشاره نمود. درمقابل از جمله عمده ترین مزایای مدارس غیر انتفاعی می توان به حمایت۴۰۰ میلیارد ریالی مدارس غیر انتفاعی به اعتبار آموزش و پرورش و فراهم آوردن بیش از ۳۰ هزار فرصت شغلی و ۷۰۰۰ فضای آموزشی اشاره نمود.طبق ماده ۵ اساسنامه مدارس مذکور، مدیران مدارس غیر انتفاعی ملزم به برخورداری از شرایط ذیل می باشند:
الف) اعتقاد و التزام عملی به مبانی و احکام اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ب) برخورداری ازسلامت روانی و عدم نقص عضو
ج) عدم وابستگی به رژیم گذشته و گروه های منحرف غیر قانونی
د) آشنایی با مسائل آموزشی و تاهل برای مردان
و) تابعیت جمهوری اسلامی و برخورداری از حداقل سن۳۰ سال سیاست تشکیل مدارس غیر انتفاعی که ظاهرا جهت برطرف نمودن مشکلات و معضلات آموزش و پرورش توسط دولت به تصویب رسیده و توسط بخش خصوصی به اجرا درمی آید، در واقع به طبقاتی شدن آموزش وتسری آن منجر گردیده است.
● مدارس مستقل
مدارس مستقل در زمره مدارس غیر رسمی کشور قرار داشته و جهت ارائه دوره های آموزشی به افراد محروم از حضور در کلاس های منظم و رسمی آموزشی تاسیس گردیده است.
از جمله مهمترین دوره های آموزش مستقل در مراکز آموزشی کشور ایران می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
▪ کلاسهای شبانه (ویژه افراد بالای ۱۸ سال )
▪ کلاسهای نهضت سوادآموزی در مقاطع آموزشی ۳ گانه
▪ کلاسهای آموزش فنی- حرفه ای در حوزه صنایع، کشاورزی، مدیریت، بازرگانی، خدمات، صنایع دستی و بهداشت (کمک های اولیه )
● مدارس خصوصی
با پیروزی انقلاب اسلامی که حادثه تاریخی مهمی برای کشور ایران محسوب می گردید، تغییرات چشمگیری درساختار کلیه مسائل اجتماعی و آموزشی کشور اعمال گردید. به منظور تامین عدالت اجتماعی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کلیه مدارس، دولتی اعلام شده و تا سال ۱۹۸۹ مدارس خصوصی در کشور فعالیت نداشتند. این در حالیست که از سال ۱۹۹۰، طبق قانون مجلس شورای اسلامی تاسیس مدارس خصوصی مجاز اعلام گردید.در ابتدا سهم اقدامات خصوصی در خدمات آموزشی بسیار محدود و ضعیف بود. اما افزایش بحران های اقتصادی کشور به همکاری سریع، منظم و فعال بخش خصوصی در خدمات آموزشی نیازمند بود.. در نتیجه تعداد مدارس خصوصی در مقطع ابتدائی از ۹۲واحد طی سال۱۹۹۰ به ۲۱۷۵واحد در سال۱۹۹۵ افزایش یافته و تعداد دانش آموزان ثبت نامی در این مدارس از ۶۶۴۲ نفر طی سال۱۹۹۰ به ۲۶۲۸۶۷نفر طی سال۱۹۹۸ افزایش یافت.تعداد دانش آموزان مدارس خصوصی ازسال۱۹۹۰ تاکنون در حال افزایش بوده است.به عبارت دیگرتعداد دانش آموزان مدارس خصوصی نسبت به تعداد کل دانش آموزان طی سالهای ۱۹۹۷-۱۹۹۰ به ترتیب بر ۰/۳۲، ۰/۵۷، ۱/۰۳، ۶۱ ۱/، ۶۱ ۲/ و ۳ درصد بالغ می گردد.

منبع : روزنامه مردم سالاری