گردشگری، صنعت گم‌شده در میان غبار

یارب زِ باد فتنه نگهدار خاک پارس/ چندان که خاک را بود و باد را بقا سعدی استان فارس یکی از کهن‌ترین مناطق ایران است که ۱۲۱ هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و چه از لحاظ طبیعت‌گردی و چه فرهنگی از مهمترین مناطق کشور به شمار می‌آید.
فارس با توجه به وسعت زیاد و نزدیکی به خلیج فارس در نواحی جنوبی و مجاورت به کویر در نواحی شمال شرق، دارای تنوع اقلیمی‌ زیاد و منحصر به فردی است. سه ناحیه آب و هوایی متمایز در استان فارس وجود دارد؛ نخست ناحیه کوهستانی شمال و شمال غربی با زمستان‌های نسبتاً سرد و تابستان‌های معتدل.
دوم نواحی مرکزی با زمستان‌های نسبتاً بارانی و معتدل و تابستان‌های گرم و خشک. ناحیه سوم در جنوب و جنوب شرقی دارای زمستان‌های معتدل و تابستان‌های بسیار گرم است که این عوامل در جذب گردشگران و مسافران به استان موثرند.
استان فارس با بیش از ۲۲۸ چشم‌‌انداز و آثار تاریخی، یکی از استان‌های دیدنی کشور است. وجود جاذبه‌های طبیعی مانند آب و هوای مطلوب، غارهای طبیعی، تنوع ناهمواری‌ها، وجود مناطق ییلاقی و قشلاقی، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، چشمه‌های آب‌معدنی، نواحی جنگلی، پارک‌های حفاظت‌شده، حیات وحش و زیبایی پوشش گیاهی این استان از جمله پدیده‌هایی محسوب می‌شوند که می‌توانند در جذب گردشگران و مسافران به استان موثر باشند که خود می‌تواند به توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان کمک کند. علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، آثار بازمانده از ایران پیش از اسلام که جزو میراث جهانی محسوب می‌شوند، از چنان جاذبه‌هایی برخوردارند که گردشگران خارجی را از نقاط مختلف دنیا به سوی خود جلب می‌کنند، بنابراین حفظ و نگهداری جاذبه‌‌های طبیعی و میراث فرهنگی و تاریخی استان که پاره‌ای از آن جزو میراث فرهنگی جهانی به شمار می‌رود، بسیار ضروری است. گردشگری در این استان شاید بیشترین فرصت را در میان استان‌های کشور بطلبد.
آثار و ابنیه کهنی مانند تخت‌جمشید، پاسارگاد، نقش رستم، شهر استخر، تخت ابونصر، بیشاپور، غار شاپور، کاخ و آتشکده اردشیر، قلعه ضحاک، مجموعه زندیه و صدها اثر و اماکن بازمانده از دوره‌های مختلف تاریخی جلوه خاصی به این استان داده و جهانگردان را از نقاط مختلف دنیا به سوی خود می‌کشد. علاوه بر این، از نظر مذهبی و زیارتی نیز استان فارس جاذبه‌های خاص خود را دارد. اماکن متبرکه‌ای مانند مرقد حضرت احمدبن‌موسی(ع) و حضرت سیدعلاءالدین حسین(ع) و سیدمیرمحمد(ع) و نیز مساجد تاریخی چون مسجد جامع عتیق (که توسط عمرولیث صفاری ساخته شده) و مسجد نو که اتابکان فارسی ساخته‌اند و مسجد وکیل که توسط کریم‌خان زند ساخته شد، زائران بسیاری را از سایر استان‌ها و حتا برخی کشورهای مسلمان به خود جذب می‌کند.
سایر آثار و باغ‌ها و سایر دیدنی‌هایی که استان فارس را این‌گونه در صنعت توریسم ایران برجسته می‌کند؛ هر گردشگری را به سوی این خطه خواهد کشاند. با توجه به مطالب ذکرشده، استان فارس از توان قابل توجهی جهت گردشگری برخوردار است و چنانچه مسوولان امر با برنامه‌ریزی صحیح و توجه خاص به معیارهای اسلامی ‌و اتخاذ تدابیر مختلف، گردشگری فارس را مورد توجه قرار دهند، کمک بزرگی به اقتصاد کشور خواهد بود. طبق آماری که از سازمان میراث‌فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری فارس به‌دست آمده، از ۲۷ اسفندماه ۸۶ تاکنون یک‌میلیون و ۷۸۰ هزار مسافر نوروزی از مبادی ورودی زمینی و هوایی وارد استان فارس شدند.
از این تعداد، ۹۰۰ هزار نفر شب در شهرهای استان فارس اسکان یافتند. در آماری که از شمار بازدیدکنندگان میهمانان نوروزی از اماکن تاریخی و فرهنگی استان فارس اعلام شده است، در ایام تعطیلات نوروز امسال بیش از ۶۰۰ هزار نفر از تخت‌جمشید و آرامگاه‌های حافظ و سعدی دیدن کردند که این میزان دیدار از این‌گونه اماکن در کشور، حاکی از بالاترین آمار است. گردشگری، محیط، فرهنگ، هنر، سبک زندگی، ارتباطات، اعتقادات، سیاست، اقتصاد و نوع توسعه را در یک جامعه تحت ‌تاثیر قرار می‌دهد و از این‌رو قابل مطالعه است.
به‌ دلیل رابطه‌ متقابلی که میان جوامع و صنعت گردشگری وجود دارد، بررسی علمی و تحقیق میدانی با عنوان شناخت جامعه‌شناسی گردشگری مورد نیاز است. امروزه مقوله گردشگری از جهات مختلف مانند تاثیرات اقتصادی، محیطی، رفتاری، فرهنگی و اجتماعی مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. یکی از بخش‌هایی که در صنعت توریسم مورد توجه گردشگران و جهانگردان قرار گرفته، صنعت اکوتوریسم است. توریسم سبز، توریسم پایدار و بیوتوریسم واژه‌های متنوعی است که برای گردشگری طبیعت یا اکوتوریسم به کار برده می‌شود.
اکوتوریسم در فارسی با عنوان طبیعت‌گردی معنی می‌شود. تاثیرات شگرف توریسم در کاهش نرخ بیکاری، افزایش سطح درآمد، تامین منابع انرژی و رونق بازار صنایع دستی که طبق آمار موجود ۱۰ میلیون نفر از آن ارتزاق می‌کنند، تنها بخشی از مزایای ویژه پرداختن به این صنعت است. به ازای ورود هر گردشگر، دو تا شش شغل به صورت مستقیم و با احتسابات مشاغل در بخش‌های تولیدی و خدماتی برای هر گردشگر، ۹ تا ۱۵ شغل ایجاد می‌شود. کویرنوردی، آب‌درمانی، غارنوردی، کوهنوردی، شکار، ماهیگیری، اسکی روی ماسه، گردشگری روستایی، ورزش‌های آبی و دیدن چشم‌اندازهای طبیعی مانند آبشار و رودخانه از بخش‌های اکوتوریسم هستند. با نگاهی ساده می‌توان دید که فارس مرتفع‌کننده تمام یا اکثر توقعات یک گردشگر از اکوتوریسم می‌باشد.
تاثیرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی از مهمترین فرایندهای مثبت و منفی که می‌‌توانیم در نتیجه توسعه گردشگری برای شهرمان متصور شویم، افزایش بهره‌وری و کارآفرینی نیروی انسانی، اشتغال‌زایی، تعامل فرهنگ‌ها و گفتمان‌ها و حفظ محیط‌زیست است. در محیط‌های با پتانسیل‌های گردشگری فراوان، تاثیرپذیری به مراتب بیشتری نسبت به شهرهای دیگر در این زمینه وجود دارد و این بستگی به جمعیت انسانی و فرهنگ بومی یک شهر دارد که آیا تمام جنبه‌های منفی گردشگری را جذب کند یا تماماً از جنبه‌های مثبت آن تاثیر بگیرد.
باید دید که چه عواملی باعث می‌شود تا شهر ما گزینه دوم را شامل شود؛ یعنی تاثیر مثبت قضیه. از تاثیرات فرهنگی و اجتماعی ورود گردشگر به شهر ما می‌توان به این موارد اشاره کرد: افزایش یا کاهش سلامتی در جامعه، تغییرات رفتاری در اخلاقیات جوانان و تغییرات زبانی مردم شهرمان و مسلماً این خود ما هستیم که جنبه مثبت از هرکدام را گسترش دهیم یا جوانب منفی آن را. تاثیرات مثبت مهم‌ترین این اثرات حفظ شدن و پایدار ماندن میراث‌فرهنگی، هنرها و سنت‌ها و آداب و رسوم ملت‌ها است. منطقه میزبان مجبور است به منظور ارایه این منابع، آنها را مدیریت کرده و استانداردهایی را برای حفظ کیفیت آنها اعمال کند. اصلی‌‌ترین اثر مثبت اقتصادی گردشگری مرتبط با جذب سرمایه خارجی،‌ کمک به درآمد دولت و ایجاد اشتغال و فرصت‌‌های‌ شغلی در کنار تشویق سرمایه‌گذاری‌ها برای زیرساخت‌ها و کمک به اقتصاد محلی است. اگر به گردشگری توجه بیشتری شود، به همان نسبت و میزان نیز به افزایش درآمدها و اشتغال منجر می‌شود، به لحاظ این‌که از طریق جذب گردشگر، موسساتی که وظایف خدمات‌دهی به گردشگران را به‌عهده دارند، با افزایش درآمد روبه‌رو شده و به منظور سرویس‌دهی بهتر و بیشتر ناچار به جذب نیروهای متخصص خواهند شد.
اگر فقط به جذب گردشگران داخلی اکتفا نموده و گردشگران خارجی را مورد توجه قرار ندهیم، اشتباه بزرگی را مرتکب شده‌ایم، زیرا گردشگران داخلی فقط موجب گردش پول در داخل کشور بوده و گردشگران خارجی سبب ارزآوری می‌شوند، که این ارزها در رونق و شکوفایی اقتصادی تاثیر به‌سزایی دارد. گردشگری در سطح کلان و خرد، باعث تغییر در اقتصاد، اجتماع و نگرش سیاسی جوامع می‌شود. رسانه‌ها به نقش اقتصادی گردشگری اشارات فراوانی می‌‌کنند و آن را در رتبه‌های بالای درآمدزایی جای می‌دهند. از طرفی، به تعداد کسانی که از طریق صنایع وابسته به گردشگری امرار معاش می‌کنند، روزبه‌روز افزوده می‌شود. گردشگری به‌عنوان یک پدیده اجتماعی در سطح بین‌المللی مطرح است، تا جایی‌که ساختار اجتماعی، معیارهای اخلاقی و هنجارهای عرفی را تغییر می‌دهد. مسایل سیاسی هم با گردشگری در ارتباط هستند و کوچکترین حرکت سیاسی بر کمیت و کیفیت گردشگران اثر می‌گذارد. اکوتوریسم تنها شاخه‌ای از گردشگری است که به مشارکت جوامع محلی نیاز اساسی دارد؛ چراکه بهترین و توانمندترین راهنمایان تورهای گردشگری طبیعی کسی نیست جز بومیان ساکن این مناطق که به‌راحتی می‌توانند هدایت چنین تورهای تخصصی را برعهده گیرند و همین مساله در کاهش مهاجرت‎های بی‌رویه روستاییان به شهرهای بزرگتر و شیراز نیز نقش اساسی ایفا می‌کند و در این راستا چرخ بسیاری از مراکز اقامتی به حرکت در می‌آید و باعث اشتغالزایی و ارتقای سطح زندگی مردم روستایی می‌شود. در این میان برگزاری مسوولانه تورهای طبیعت‌گردی می‌تواند اثری دوسویه داشته باشد؛ به‌عبارتی از یک‌سو در توریست و جهانگرد احساس مسوولیت و احترام نسبت به ارزش‌ها و جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی مقصد و فرهنگ بومی ایجاد می‌کند و از سوی دیگر مردم جامعه میزبان را به حفظ و نگهداری از منابع طبیعی و جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خود راغب می‌سازد.
با افزایش ورود و حضور گردشگران به استان می‌توانیم امیدوار باشیم بخش نظارتی سازمان بر تعداد بازرسی‌ها در خصوص استانداردسازی واحدهای اقامتی و تفریحی افزوده و بیش از پیش بر حفظ و نگهداری ابنیه، گردشگاه‌های طبیعی شهر و استانمان همت گمارد. تاثیرات منفی در میان تاثیرات منفی اقتصادی گردشگری، هزینه‌های نهانی فراوانی وجود دارد که تاثیرات اقتصادی ناسازگاری بر روی جامعه میزبان خود می‌تواند داشته باشد،‌ درحالی‌که کشورهای کمتر توسعه‌یافته به درآمد، اشتغال و بهبود کلی معیارهای زندگی ناشی از گردشگری نیازمندترند.
از این جمله می‌توان به افزایش بی‌رویه قیمت کالا، آسیب به ابنیه تاریخی و آلودگی بیشتر هوا، محیط‌زیست و گردشگاه‌ها، ترافیک بیشتر، کمبود امکانات و سرویس‌های بهداشتی مطابق با افزایش مطالبات، در نتیجه نارضایتی گردشگران و شهروندان بومی ‌استان از نابسامانی و شرایط به وجود آمده اشاره کرد که پیش از این نیز شاهد آن بوده‌ایم. در زمینه تاثیرات توسعه گردشگری بر صنایع دستی فارس می‌بینیم، با افزایش ورود گردشگر و افزایش تقاضا برای خرید سوغاتی شامل صنایع دستی و...، رویکرد صاحبان مشاغل به سمت افزایش کمیت و البته نه کیفیت است، به شکلی که در صنایع با کارهای با کیفیت پایین‌تر و در عوض تولید بالا روبه‌رو هستیم. در نتیجه استادکاران چیره‌دست به سمت خانه‌نشین شدن سوق داده شده و در عوض استفاده از ماشین‌ها و کارگاه‌های تولیدی سطح پایین‌تر و همچنین نیروی کار بیشتر اما ارزان‌تر جایگزین شده است.

نغمه آرین

منبع : روزنامه تحلیل روز