ترویج فرهنگ آرشیوی

●فعالیت های علمی و فرهنگی در آرشیو
تا چندی پیش، تنها بخشی از آرشیو را که به محققان خاصی سرویس می داد، می شناختیم، اما امروزه آن مفهوم تغییر کرده و بدون حذف آن زمینه خاص، آرشیو به مرکز توسعه فعالیت های فرهنگی، علمی و تفریحی تبدیل و با زندگی علمی و فرهنگی مردم عجین شده است. در این راستا، آرشیو ها باید خدمتشان را افزایش داده، مجددا اهداف خود را تبیین کنند تا به آن چه که مطابق خواست مردم جهان در آستانه قرن بیست و یکم می باشد، دست یابند.
همچنین آرشیوها باید تلاش کنند مانند موسسات آموزشی در جامعه حضور دایمی داشته و فعالیت های متنوعی در این زمینه انجام دهند تا مردم با سلایق مختلف از آنها استفاده کنند.
آرشیو یکی از موسسات بسیار مهم هر کشوری است زیرا، منابع مهمی را نگهداری می کند. این منابع به مردم یک کشور امکان می دهد تا هویت اجتماعی خود را شناخته، آن را حفظ کنند. همچنین آرشیو نقش اول را در تحققات مورد نیاز جامعه دارد زیرا مواد اولیه این تحقیقات یعنی اسناد را نگهداری و طبقه بندی کرده، در اختیار مخاطبان قرار می دهد. آرشیو اداری و تاریخی، باید اسناد را به عنوان منابع اولیه تحقیقات در زمینه های مختلف علمی حفظ کند، چرا که این اسناد حاوی اطلاعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور هستند. این اطلاعات برای همه مردم جامعه، حیاتی است به طوری که باید شناخته شده و در اختیار همگان قرار گیرد. با این حال نباید محدودیت هایی را که در هر کشوری در خصوص دستیابی به اسناد وجود دارد نادیده گرفت.
●اهمیت ترویج فرهنگ آرشیوی
«هر چند اغلب، فقط آرشیویست ها و محققین را می شناسیم، اما آرشیو یک پدیده ایستا و مرده نیست، بلکه باید به روح و زندگی جاری در دل آن پی برد و واقف شد. آرشیو باید مرکز تجمعات، کنفرانس ها و برپایی نمایشگاه ها باشد.»
هدف نهایی آرشیوها گسترش مفهوم آرشیو است یعنی: «ارایه خدمات به جامعه از طریق معرفی اسناد و اطلاعاتی که در آنها وجود دارد.»
با انجام اقدامات فرهنگی که برپایه تبلیغات قرار دارد، اطلاعات و فعالیت های آرشیوی در اختیار عموم قرار می گیرد. این تبلیغات به دو شکل درونی و بیرونی انجام می گیرد. تبلیغات درونی شامل تمامی خدماتی است که به مراجعان به آرشیو ارایه می شود. تبلیغات بیرونی شامل اقداماتی است که برای آشنایی شهروندان صورت می گیرد. در سال های اخیر با پیشرفت فناوری، آرشیو به صورت دانش و علم درآمده، به عنوان مرکز اطلاع رسانی از اهمیت فراوانی برخوردار شده است و شکل جدیدی از خدمات را به مراجعان و مخاطبان مختلف ارایه می کند. آرشیو در پی به دست آوردن نقش فعال در جامعه است و با ارایه طرح ها و برنامه های مختلف در طیف وسیعی، شهروندان را ترغیب می کند تا به مراکز آرشیوی مراجعه کنندو به آنها خدمات ارایه می دهد. در این راستا باید از فناوری ها و ابزاری استفاده کند که ارایه خدمات گوناگون به متقاضیان و اموری را که به طور سنتی به آرشیو محول شده (تحقیقات، نمایشگاه ها) امکان پذیر کند.
اصولا در این روش آرشیو نقش مربی را دارد. نقشی که برای پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور مفید خواهد بود. آرشیو بدون فوت وقت باید برای ایجاد حساسیت در میان مردم و برقراری ارتباط با آنها در جستجوی بهترین استراتژی باشد تا ابعاد علمی و فرهنگی آرشیو اداری و تاریخی را منتشر کند و از این طریق ارزش آنها را نشان دهد. آرشیو باید بسیار پویا بوده و طرح ها را به سمت بعد تربیتی و برقرارری صلح هدایت کند تا ارزش های بومی را حفظ کرده و به این ترتیب بخش دیگری از مردم را که به دلیل ناآگاهی، به آرشیو توجهی ندارند، به سوی خود جلب کند.
انتشار شاخصه های علمی و فرهنگی، امکان دسترسی به اسناد و آرشیو را برای سایر شهروندان و عامه مردم فراهم می کند.
باید توجه داشت که برای تحقق این طرح ها و انجام درست فعالیت ها، نیازمند ابزار و دستمایه های اقتصادی، انسانی، مادی، فنی، علمی، زمان و حساسیت جامعه هستیم. همچنین باید شاخصه های ملی که فعالیت ها بر اساس آن تنظیم شده، مشخص گردد تا پس از انجام موفقیت حاصل گردد. برای دستیابی به مخاطبین بیشتر، باید طرح های قوی تهیه کرد که در آنها اسلوب شناسی، رعایت و حیطه کاری به دقت مشخص شود. این طرح ها باید به دقت زمان بندی شده باشد تا در موقع مقرر به پایان برسد.ارتباط تنگاتنگی میان توسعه جامعه و استفاده مناسب از اطلاعاتی که در دسترس آنهاست وجود دارد و آرشیو مسئول برقراری این ارتباط است زیرا اسناد در آن جا نگهداری و طبقه بندی می شوند، در نتیجه آرشیویست ها به عنوان افراد حرفه ای باید اسناد را منتشر ساخته و پویایی و فایده ای را که آرشیو برای بهبود وضعیت جامعه و محیط پیرامون آن دارد، به دیگران بشناسانند.
«ژان پی یر والت» در این مورد می گوید: «بدون درک مناسب و دقیق از آن چه که هویت جامعه را می سازد، نمی توان جامعه ای را به سوی توسعه پایدار هدایت کرد.»
آرشیو بخشی از جامعه است و اقداماتی که برای آشنا کردن جامعه انجام می دهد، بر اهمیت او می افزاید. این جاست که ترویج فرهنگ آرشیوی ضرورت می یابد و موجب می شود که مردم فرهنگ و ارزش های خود را حفظ کرده و همواره برای شناخت هویت خود کوشش کنند.
چند نمونه از طرح های اجرا شده جهت ترویج علم آرشیوی در آمریکای لاتین
انتشار گنجینه اسنادی و فعالیت های آرشیوی منشا طرح های ترویج علم آرشیوی در آرشیوهای آمریکای لاتین بوده است و هدف از این اقدامات عبارت است از: جلب توجه مردم، در میان گذاردن تجاربی که پس از شناخت ادارات آرشیو به دست خواهد آورد و اعلام این مطلب که اطلاعات جالبی در آرشیو و اسناد آن وجود دارد که هم در کارهای تحقیقاتی و هم برای پر کردن اوقات فراغت می توان از آنها استفاده کرد. در این جا به چند نمونه از این طرح ها که به طور معمول و سنتی در آرشیوها اجرا می شود، اشاره می کنیم:
●طرح های عمومی ترویج فرهنگ آشیوی
بیشتر آرشیوهای آمریکای لاتین سعی کرده اند قوانین مربوط به استفاده کنندگان، محققین، آرشیویست ها و به طور کلی همه مردم را منتشر کنند. موضوعات متنوعی در این زمینه وجود دارد، از نظرات و شیوه های علمی گرفته تا موضوعاتی که مورد علاقه محققان و عامه مردم است. به همین منظور آرژانتین، برزیل، کلمبیا، کاستاریکا، اکوادور، مکزیک و پرو نشریاتی دارند که معمولا سالانه بوده و بهترین وسیله برای رشد و پویایی فعالیت های آرشیوی در کشورهای منطقه هستند.
آرشیوهای کشورهای آمریکای لاتین با استفاده از فناوری روز و پایه های الکترونیکی امکاناتی را فراهم کرده که محقق در همه حال برای کار مطالعاتی خود، اسنادی را که در اطاق تحقیق آرشیو می توان در اختیار داشت، در بیرون از آرشیو مطالعه کند. به این ترتیب انتشار نشریات مرزهای موجود را در نوردیده و به راحتی اطلاعات مختلف در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد. در این نشریات دورنمایی از فعالیت های آرشیوی که در سطح منطقه یا بین الملل انجام گرفته، ترسیم می شود و عموما دارای زمان بندی کوتاه مدت است. (در بعضی موارد به صورت ماهانه یا فصلنامه و یا هر شش ماه یک بار به چاپ می رسد)
وسیله مهم دیگر برای انتقال اطلاعات چاپ فهرست اسناد نمایشگاه ها است، زیرا این فهرست ها حاوی اطلاعاتی از مخازن اسناد درباره یک موضوع خاصاست. آرشیوهای آمریکای لاتین برای معرفی آن چه به چاپ می رسانند باید از امکانات و وسایل مختلفی که در دسترس دارند استفاده کنند. امروزه برنامه های استفاده از فناوری، کارها را آسان کرده است. در صورت عدم دسترسی به این برنامه ها باید از امکانات موجود نهایت استفاده را کرد. (گزاری دوره های اطلاع رسانی، سمینارها، دوره های یک روزه یا بازار هفتگی کتاب‌)
• نمایشگاه اسناد
یکی از روش هایی که در آمریکای لاتین بسیار مورد استفاده قرار می گیرد برگزاری نمایشگاه اسناد است که اکثرا همزمان با رویداد مهم ملی ترتیب داده می شود. این نمایشگاه ها، گاه به طور موقت و گاه به صورت سیار است که در صورت سیار بودن، عده بیشتری از آن بازدید می کنند. در موارد استثنایی نمایشگاه در خارج از مرزها و به درخواست کشور میزبان یا موسسه ای بین المللی تشکیل می شود، مثلا در سالروز تولد یا واقعه مهم تاریخی که کشور درخواست کننده، با آن رویداد تاریخی جهانی، وجوه مشترک داشته و یا در شکل گیری آن رویداد نقش داشته است. در سال های اخیر تحولات زیادی در نحوه برپایی نمایشگاه به وجود آمده است. در کنار اسناد دست نویس، از اسناد صوتی، تصویری، نقشه ها، گرافیک و مواد دیگر غیر آرشیوی نیز استفاده می شود.• بازدید همراه با راهنما
برنامه بازدید دانش آموزان و افراد مسن، اقدام بسیار مهم است که در آرشیو های آمریکای لاتین اجرا می شود و با این کار عده زیادی از مردمی که به اهمیت آرشیو و اسناد موجود در آن (چه به لحاظ اهمیت اداری، قانونی و یا علمی و چه به عنوان خاطرات زنده جمع آوری شده کشورهای مختلف این قاره) واقف نبوده اند، به اهمیت آن پی برده و با آرشیو آشنا می شوند و به این ترتیب بار دیگر نقش اساسی آرشیو و اسناد را به عنوان وسیله ای اساسی در حفظ هویت مردم امریکای لاتین، یادآور شده و مورد تاکید قرار می دهد.
لازم به ذکر است که آرشیوهای کشورهای امریکای لاتین مانند: آرژانتین، برزیل، کلمبیا، کاستاریکا، شیلی و مکزیک غالبا کنفرانس ها و میزگردهایی ترتیب می دهند که در ارتباط با موضوع نمایشگاه و یا پیرامون گرامیداشت واقعه ای ملی است و به این ترتیب آرشیو ملی را به مرکز تجمعات مختلف و متنوعی تبدیل می کنند.
●دوره های کارآموزی
آرشیو ملی کارستاریکا و دیگر آرشیوهای امریکای لاتین به آرشیویست های خود و آرشیویست های خارجی که مایل به گذراندن دوره کارآموزی در موسسات آرشیوی کشورهای مختلف منطقه هستند، آموزش می دهد و آنها را با موضوعاتی چون سازمان دهی اسناد، میکروفیلم، نگهداری و مرمت اسناد آشنا می کند.
اعطای جوایز
شناسایی کارهای برجسته برخی بایگان ها و ادارات آرشیوی در زمینه نگهداری، سازمان دهی و ارایه خدمات به مردم و کارهای تحقیقاتی موفق در این زمینه ها و اعطا جایزه به بهترین آنها از جمله برنامه هایی است که در برخی از کشورها، از جمله مکزیک و کاستاریکا انجام گرفته و بایگان ها به صورت فعال در این برنامه ها شرکت داشتند و موجب ارتقاء فعالیت هایی شدند که هم به نفع اسناد بوده و از همه مهم تر برای کارمندانی که در این بخش ها کار می کردند، نیز مفید بوده است.
●فعالیت های تبلیغاتی برای مخاطبین خاص
آرشیو ملی کاستاریکا، علاوه بر انجام فعالیت های فوق، دامنه فعالیت خود را گسترش بخشیده و برای جلب تعداد بیشتر مردم طرح هایی دارد که بر مبنای آن در پی به دست آوردن نقش تربیتی و ارایه خدمات به سطوح مختلف جامعه می باشد و مردم کاستاریکا را برای حفظ هویت، آداب و رسوم و دین خود در سایه صلح و دموکراسی ترغیب می کند.
این برنامه ها موجب جلب توجه افرادی شده است که قبلا هیچ شناختی نسبت به آرشیو نداشتند و اینک خود را در برابر گنجینه ای فرهنگی می بینند که خود آنها بخشی از آن را تشکیل می دهند. اقدامات زیر نمونه هایی از برنامه های فوق است:
●هفته ملی بایگان ها و آرشیویست ها
آرشیو ملی کاستاریکا در تاریخ ۲۳ ژوئیه ۱۹۸۶ تاسیس شد و «هفته ملی بایگان ها و آرشیویست ها» هر ساله در همین تاریخ برگزار می شود و هدف از اجرای چنین برنامه ای این است که در طی این هفته، بایگان ها کارهای مختلفی که مربوط به شغل و حرفه شان می باشد انجام دهند. یک روز این هفته به گسترش آرشیو ملی و دو یا سه روز به بحث پیرامون مسایل و مشکلات مهم اختصاص دارد و به این ترتیب امکان نزدیک تر شدن بایگانی ادارات و آرشیوهای مرکزی کاستاریکا به آرشیو ملی فراهم می اید و همین امر باعث تسهیل در انجام نقش مدیریتی آرشیو می شود.
●فعالیت های ویژه کودکان
در هفته ملی بایگان ها، برنامه ای به نام «گنجینه اسنادی در دست آیندگان» در نظر گرفته شده و دانش آموزان شهری و روستایی در آن شرکت دارند. تمامی فعالیت ها و وظایف آرشیو ملی از ریاست گرفته تا تمامی سطوح هرم قدرت موجود در آرشیو، به مدت یک روز به کودکان سپرده می شود. در پایان روز، کودکان در میزگردی شرکت کرده، با استفاده از تجربیاتی که به دست آورده اند، متنی را در مورد تشکیلات، فعالیت ها و اسناد آرشیوی نوشته و تصویب می کنند و برای رییس جمهوری، نمایندگان مجلس، اعضا هیات دولت و مطبوعات ارسال می کنند.
علاوه بر آن هر سال روز جهانی کودک را که مقارن با روز استقلال کارستاریکا است، جشن می گیرند و آرشیو ملی از کودکان مناطق مختلف دعوت به عمل می آورد تا در فعالیت های مختلف شرکت کنند. به طور کلی برای بچه های عضو «کانون ملی کودکان» و بچه های کم توان، معمولی و مناطق محروم برنامه های مختلفی ترتیب داده می شود از جمله: مسابقات فرهنگی، برنامه درختکاری، تعیین روزی برای انجام بازی های سنتی و بومی و ... . بدین ترتیب با بیان آنچه که در آرشیو انجام می گیرد، آنها را با آرشیو و اهمیت و ارتباط آن با جامعه، آشنا می کنند.در ماه دسامبر، برای کودکانی که اطراف آرشیو ملی سکونت دارند، جشن نوئل برگزار می شود. این کار با کمک معلمین مدارس همجوار آرشیو و کشیش کلیسای محل انجام می گیرد. به کودکان هدایایی داده می شود، سرود نوئل خوانده شده و بدین ترتیب به کودکان اهمیت فراوان حفظ سنت های کاستاریکا را خاطرنشان می کنند.
●برنامه های مخصوص افراد مسن
آرشیو ملی برای این دسته از مخاطبین، دو نوع برنامه دارد:
افراد مسن می توانند با انتخاب یکی از کارهای ذیل اوقات فراغت خود را پر کنند: شرکت در کارگاه های نسب شناسی، استنساخ اسناد، آموزش روش تحقیق و ... .
انجام کارهای داوطلبانه. پس از امضا قراردادی که میان آرشیو ملی و موسسه سالمندان منعقد می شود، آنها می توانند کارهای مختلفی را به صورت داوطلبانه انجام دهند از جمله: پاسخگویی به تلفن، ثبت نامه ها، مرتب کردن فیش ها، تدارک بازدیدهای با راهنما از آرشیو، معرفی نمایشگاه ها به مراجعان و ... .
به این ترتیب به این افراد امکان داده می شود تا با انجام کارهای تحقیقاتی و مطالعه، بخشی از وقت خود را به کارهایی اختصاص بدهند که تاکنون فرصت انجام آن را نداشته اند.
●وسایل ارتباطی
یکی از طرح های آرشیو ملی جهت معرفی برنامه های خود، استفاده از وسایل ارتباط جمعی مثل رادیو، تلویزیون و مطبوعات است. در کارهای تحقیقاتی و اطلاع رسانی مطبوعات همکاری نموده، از طریق تکثیر نوارهای ضبط صوت و ویدئو و انتشار اسناد و عکس های قدیمی در برنامه های فرهنگی شرکت می کند.
●دیگر فعالیت ها
در حال حاضر، آرشیو ملی کاستاریکا مشغول تهیه اطلاعاتی بر روی «صفحه وب» می باشد تا از این طریق علاقه مندان مسایل آرشیوی در سراسر دنیا بتوانند با برنامه آنها آشنا شوند. این صفحه حاوی اطلاعات ذیل می باشد: چاپ نشریه اطلاع رسانی، مقالات آرشیو ملی و بین المللی، برنامه های فرهنگی و دانشگاهی و نظارت مختلف پیرامون چگونگی دستیابی به مخازن اسناد. همچنین در آرشیو ملی، سالن چند منظوره ای با گنجایش ۲۰۰ نفر جهت برگزاری برنامه های علمی، تحقیقاتی و دانشگاهی در نظر گرفته شده است. آرشیو ملی بازدیدهایی را نیز برای علاقه مندان ترتیب می دهد که این بازدیدها همراه با راهنما می باشد و اسناد و وظایف آرشیو را تبیین می کند.
نتیجه
رواج فرهنگ آرشیوی، یکی از مهم ترین اقدامات آرشیوهاست و به دلیل تنوع مخاطبان، برنامه های گوناگونی را نیز باید پیش بینی کرد. بدیهی است که آرشیوها علاوه بر نمایش اسناد باید اقدامات دیگری را نیز انجام دهند:
_ بازدید های همراه با راهنما برای دانش آموزان، دانشجویان و افراد مسن.
_ برقراری ارتباط مقطعی یا دایم با وسایل ارتباط جمعی.
_ برگزاری کلاس ها و سمینارها.
_ برنامه های تفریحی برای کودکان مدارس به منظور حفظ ارزش ها و سنت ها.
به منظور ترویج فرهنگ آرشیوی باید از وسایل مختلفی استفاده کرد از قبیل:
_ وسایل اطلاع رسانی موجود.
_ راهیابی به صفحه وب و قراردادن اطلاعات مربوط به آرشیو به صورت روزانه.
_ چاپ آگهی، کتب و تصاویر.
همه این فعالیت ها موید آن است که آرشیوها در آغاز قرن بیست و یکم، یکی از اجزاء مکمل جامعه هستند و همواره برای معرفی هویت و حفظ ارزش ها، سنت ها و اصول حاکمه خود به اطلاع رسانی در سطح وسیعی نیاز دارند. و آخر این که دلیل وجود آرشیو، حفظ و سازمان دهی اسناد و تسهیل در امر دستیابی به آنها است .


منبع: فصل نامه تحقیقات تاریخی گنجینه اسناد
آنا ویرجینیا _ گارسیادو بندیسکتیس

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی