یاکوب زوما چهارمین رییس جمهور آفریقای جنوبی پس از آپارتاید

پس از برگزاری چهارمین دوره انتخابات پارلمان حزبی و مجالس استانی آفریقای جنوبی در ۲۲ آوریل(دوم اردیبهشت ماه سالجاری) ، حـزب کنگـره ملی آفـریقـا (ANC) به رهبری آقای "یاکوب زوما" Jacob Gedleyihlekisa Zuma با کسب ۹/۶۵ درصد آراء ، با پشت سر گذاشتن سایر رقبا به پیروزی رسید. براساس قانون اساسی آفریقای جنوبی، رهبر حزب پیروز بعنوان رئیس جمهور کشور انتخاب خواهد شد.
یاکوب زوما در ۱۲ آوریل ۱۹۴۲ در یکی از محله های منطقه زولو پا به عرصه وجود گذاشت. پدر وی یک مامور پلیس و مادرش خدمتکار بود. پدر او در اواخر جنگ جهانی دوم درگذشت و یاکوب تحت سرپرستی مادرخود بزرگ شد. بدنبال مرگ پدر ، یاکوب جوان بعنوان چوپان مشغول به کار شد و بدلیل مشکلات مالی از تحصیل محروم ماند وی چند سال بعد به شهر دوربان مهاجرت نمود و در یک آشپزخانه مشغول بکار شد. (۱)
او در نخستین سال های جوانی به فعالیت های سیاسی روی آورد و در سال ۱۹۵۹ به عضویت رسمی حزب کنگره ملی آفریقا درآمد که در آن زمان حزبی غیرقانونی تلقی می شد. بدنبال ممنوعیت فعالیتهای علنی حزب در سال ۱۹۶۰، زوما در سال ۱۹۶۲ میلادی به عضویت شاخه نظامی حزب درآمد و در همان سال به حزب کمونیست پیوست که بعدا به عنوان "نیزه دار ملت" بخش آموزش و رهبری شاخه نظامی حزب کنگره ملی آفریقا را بر عهده گرفت.
یاکوب زوما یک سال بعد به اتهام توطئه برای سرنگونی دولت آپارتاید دستگیر و ۱۰ سال از عمر خود را در بازداشتگاه معروف سیاسی در جزیره "روبین" باتفاق ماندلا و برخی از رهبران کنگره ملی آفریقا زندانی شد و پس از آزادیش تا سال ۱۹۷۳ میـلادی مسوولیت سازماندهی ساختارهای مخفی حزب را برعهده داشت. او درسال ۱۹۷۵ آفریقای جنوبی را ترک کرد و با استقرار در کشورهای سوازیلند و موزامبیک به سازماندهی نیروهای تبعیدی حزب پرداخت و در سال ۱۹۷۷ به عضویت کمیته اجرایی یا در واقع کمیته سیاسی حزب درآمد و در سال ۱۹۸۷ میلادی تحت فشارهای دولت موزامبیک مجبور به ترک این کشور شد و با استقرار در زامبیا مسوولیت هدایت بخش اطلاعات حزب را بعهده گرفت.
وی پس از گذراندن یک سری دوره های آموزش نظامی در اتحاد جماهیر شوروی سابق بعنوان مسؤول تشکیلات مخفی و زیر زمینی و سرویس اطلاعاتی حزب تعیین گردید. بدنبال لغو تبعید رهبران حزب کنگره ملی در سال ۱۹۹۰ وی در زمره نخستین رهبران حزبی بود که بدنبال آزادی فعالیت حزب در آفریقای جنوبی، پس از ۱۴ سال به وطن خود بازگشت.
او در سال ۱۹۹۱ از همان بدو ورود به کشورش سعی کرد نقش تعیین کننده ای در ایجاد آشتی بین دو حزب کنگره ملی آفریقا و "حزب آزادی اینکاتا" که به نبردهای خونین بین طرفداران دو حزب منجرشده بود، بازی کند. زوما در سال ۱۹۹۱ میلادی در نخستین کنگره سراسری حزب به عنوان معاون دبیرکل انتخاب و در دسامبر سال ۱۹۹۴ نیز به سمت سخنگوی حزب انتخاب شد. متعاقبا وی در حزب کنگره ملی پستهای متعددی را بر عهده گرفت بطوریکه او در ۱۹۹۸ به دنبال انتخاب تابوامبکی به ریاست جمهوری آفریقای جنوبی به عنوان معاون وی منصوب شد و این پست را تا سال ۲۰۰۵ بر عهده داشت. سرانجام زوما بدنبال طرح اتهامات فساد مالی و اخلاقی از سوی امبکی از معاونت ریاست جمهوری عزل و برای اتهامات متعدد ۱۶ گانه محاکمه گردید. دادگاه وی به عنوان یکی از بزرگترین محاکمات جنجالی در تاریخ سیاسی نوین آفریقای جنوبی محسوب می شود.
فساد مالی او مربوط به خرید تسلیحات به میزان ۵ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۹ بود و مسائل اخلاقی وی نیز شامل اتهام تجاوز جنسی به یک دختر ۳۱ ساله مبتلا به ایدز در سال ۲۰۰۶ می باشد که در نهایت از سوی دادگاه تبرئه شد.
ازدواج مجدد در میان رهبران حزب حاکم آفریقای جنوبی امری متداول است به طوری که یاکوب زوما تا کنون چهار بار ازدواج کرده است و دارای ۱۸ فرزند می باشد و خانم سوزان دلامینی زوما وزیر امورخارجه دولت قبلی نیز یکی از همسران سابق وی است که از یکدیگر جدا شده اند.
سیاستمدار جنجالی آفریقای جنوبی در جریان انتخابات درون حزبی کنگره ملی آفریقا در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۷ با کسب ۳۲۹ ،۲ رای در مقابل ۵۰۵ ،۱ رای امبکی رئیس جمهور سابق، به رهبری حزب برگزیده شد. وی در حال حاضر رهبری حزبANC و در عین حال مسوولیت شاخه نظامی آنرا نیز برعهده دارد.
در حالی که زوما ، تحصیلات دانشگاهی ندارد و به قول خودش در خیابان ها آموزش دیده است درعین سادگی در رفتار و منش اجتماعی، از پیچیدگی شخصیتی و سیاسی کاری خاصی که البته متاثر از مشاوران قوی است، بهره می برد.
شخصیت مردم پسند زوما به او اجازه داد که در میتینگ های مختلف طبقات پایین جامعه حضور یافته و با شرکت در مراسم های سنتی و رقص و پایکوبی و تغییر لباس و ظاهر رسمی بیشتر از دیگر رقبای حزبی خود و حتی رهبران احزاب دیگر محبوبیت مردمی کسب کند.
در هر حال خصلت ها و رفتارهای اجتماعی زوما در درجه نخست به ویژگی "زولو"ها، (قومی که او به آن منتسب است) بر می گردد ، چرا که افراد قبیله زولو عموما تاریخ شکوهمندی را نسبت به قبایل دیگر دارا می باشند و به اعتقاد تحلیلگران اجتماعی و سیاسی غالبا افرادی احساسی بوده و هدایت آنها به سمت اهداف سیاسی رهبران آنها بسیار ساده است.
از همین رو در انتخابات چهارمین دوره پارلمانی ، اکثر زولوها که قبیله غالب کشورنیز هستند پشت سـر زوما قرار گرفتند، زیرا فقط با او "همـزاد پنـداری" می کنند و قـدرت خـود را در به قـدرت رسیـدن او می بینند.
در هر حال برخی تحلیلگران بویژه طرفداران زوما، پیروزی او در برائت از اتهامات ۱۶ گانه در دادگاه را نشان شجاعت و وجدان سیاسی او می دانند که با شورآفرینی پوپولیستی روحیه انقلابی اش را حفظ کرده است.
البته زوما که از خانواده ای فقیر برخاسته جاذبه های ظاهری خاصی نیز دارد. وی علاوه بر رفع فقر مادی زندگیش در گذشته، توانست فقر ظاهری خود را نیز با شیطنت های بچه گانه و حرکت های غیر رسمی که منتقدان او آنها را لودگی توصیف می کنند، نزد افکار عمومی برطرف کند و همین جاذبه، ظاهر خاصی به او بخشیده است.
او گرچه در مراسم رسمی لباس های فرم می پوشد، ولی نشان می دهد که نمی خواهد غربی باشد و لذا از پوشیدن لباس سنتی زولوها که با پوست ببر و شیر و دیگر حیونات وحشی نماد حیوان های پنج گانه آفریقای جنوبی که بر پنج اسکناس این کشور نقش بسته لذت می برد و به آن می بالد و خواندن نواهای فلکلوریک با رقص های خشن و موسیقی سنتی کشور را دوست دارد.
وی در ناحیه ای به نام "کاندلا" و در میان زولوها و در خانه ای متوسط که البته با حصارهای الکتریکی امنیتی مدرن محافظت می شود زندگی می کند. محل سکونت زوما و قبیله او جنگاورهای مغرور و پرافتخاری دارد که زوما به عنوان یک عضو این قبیله نمی تواند در زندگی اجتماعی و سیاسی خود همچون نلسون ماندلا و تابو امبکی، رهبر آرامی برای ملت آفریقای جنوبی باشد. البته این منطقه به دلایل خاص دارای بیشترین جمعیت حامل بیماری ایدز در کشور و حتی در جهان هم هست که جوانان تقریبا کم سواد و دارای روحیه خشن و جنگجوی آن در گروه های بی انگیزه و عصبانی مزاج برخلاف مردم قبیله خوسا در جنوب کشور، زندگی را می گذرانند.
در هرحال "زوما" برابر است با "زولو" و زولو نیز قبیله حاکم آفریقای جنوبی است و همانگونه که اشاره شد مردم این کشور روانشناسی خاص خود را دارند و این بار حذف ناگهانی اتهامات ۱۶ گانه علیه "نماد امروز زولوها" یعنی زوما ، افکار عمومی این کشور بویژه سیاهپوستان را که "دفاع از بی دفاع" را افتخار خود می دانند، به پیاده نظامی قوی برای او تبدیل کرده است.
همین کشور قبیله ای ازیک طرف با وجودی که دو درصد جمعیت قاره آفریقا و ۴ درصد مساحت و نیز ۲۸ درصد تولید ناخالص ملی، ۵۰ درصد انرژی و ۴۷ درصد معادن این قاره را از آن خود دارد، متاسفانه بیشتراز ۴۰ درصد از جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می کنند و با گذشت ۱۵ سال از استقلال، هنوز بیکاری، بی خانمانی، جنایت و ایدز (که این دو مورد آخر بالاترین آن در جهان نیز هست) در این کشور بیداد می کند.
اما برای زوما که خود زاییده فقر و سختی است تبدیل شدن به اسطوره مبارزه علیه قدرت در این کشور دور از انتظار نبوده، زیرا طرفدارانش او را بسیار زیرک می دانند و معتقدند با آمدن او بر مسند ریاست جمهوری، کشور به سوی رکود و رخوت نخواهد رفت.
یاکوب زوما از نظر سیاسی سوسیالیست بوده و از سوی اتحادیه های کارگری و حزب کمونیست آفریقای جنوبی نیز حمایت می شود. از دیگر دلایل برتری زوما در انتخابات پارلمانی اخیر این است که پنج استان از ۹ استان آفریقای جنوبی به خصوص شاخه زنان و جوانان حزب کنگره از رهبری این حزب حمایت نمودند.
البته در کنار این دو شاخه، زوما از حمایت سایر قبایل نیز برخوردار است. قبایل کوچکتر امیدوارند که با احراز ریاست حزب کنگره ملی خلق آفریقا توسط زوما و به دنبالش به ریاست جمهوری رسیدنش، آنان بتوانند در هرم قدرت سهیم شوند. سهمی که بعد از فروپاشی آپارتاید و روی کار آمدن دولت دمکراتیک از آن بی نصیب بودند.(۲)
همچنین دو هفته قبل از برگزاری انتخابات ، نلسون ماندلا نیز حمایت خود را از حزب کنگره ملی آفریقا اعلام کرد. وی امروز پس از ماندلا و رقیب قبلی خودش امبکی، با وجود برخورداری از سابقه پیگرد حقوقی و کیفری در دادگاه های کشورش، به دلیل ویژگیهای خاص روحی ، روانی و اجتماعی جامعه آفریقای جنوبی از بیشترین محبوبیت کاریزماتیک پس از ماندلا برخوردار است.
اما زوما این بار به رغم تبعیت از مشی سنتی چپ گرایانه در سیاست و اقتصاد، به دلیل جلب توجه غربی ها سیاستی سیال را در پیش گرفته است و چندی پیش در گردهمایی انتخابات پارلمانی خود اعلام کرده بود که مشی دوستانه گذشته با سرمایه گذاران خارجی را در سیاست خارجی رها نخواهد کرد.
درحالی که حزب کمونیست آفریقای جنوبی و اتحادیه بزرگ کارگری آفریقای جنوبی موسوم به "کوساتو" با حدود ۹ میلیون عضو همچنان به عنوان بزرگترین نهاد و تشکیلات کارگری (و اثر گذار در معادلات اجتماعی این کشور) بازویی برای این حزب و زوما هستند. زوما در جلسات تبلیغاتی خود به کشورهای غربی اطمینان داد که سیاست اقتصاد آزاد و درهای باز را کنار نخواهد گذاشت و درهای اقتصاد کشور برای سرمایه گذاری خارجی همچنان باز است.
با وجود گذشت ۱۵ سال از انقلاب ضد تبعیض نژادی آفریقای جنوبی در سال۱۹۹۴ به رهبری "نلسون ماندلا" رهبر اولیه حزب (ANC) ، آیا رهبر جدید حزب مزبور خواهد توانست این کشور را که زمانی جزء کشورهای منفور و "راسوی بدبوی آفریقا" نام داشت(۳) و امروزه توانسته است میزبانی بزرگترین رویداد ورزشی در سال ۲۰۱۰ میلادی یعنی جـام جهانی فوتبال را به دست آورد در نظام پر تلاطم بین المللی ، منطقه ای و داخلی صاحب نقش آفرینی نماید و با توجه به اجماع جهانی مبنی بر تغییر ساختار سازمان ملل و افزایش اعضای شورای امنیت، این کشور شانس اول اتحادیه آفریقا برای احراز کرسی دایم شورای امنیت باشد.
یاکوب زوما ۶۷ ساله رهبر حزب کنگره ملی آفریقا، چهارمین رئیس جمهور کشور آفریقای جنوبی خواهد بود که سکان این کشور را برای مدت ۵ سال در اختیار خواهد داشت تا بتواند بر اساس برنامه ها و سیاستهای حزب کنگره ملی، این کشور را به سر منزل مقصود رهبری نماید.
گذشت زمان پاسخ این قبیل سؤالات را به ما خواهد داد.

نویسنده :حسن صالح
کارشناس ارشد روابط بین الملل
منابع و ماخذ :
۱- www.wikipedia.com
۲- www.irna.ir
۳- احمد بخشی، بررسی سیاست خارجی آفریقای جنوبی پس از آپارتاید، فصلنامه مطالعات آفریقا شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۳۸۶، ص۸۹