«مسائل ژئواکونومی دریای خزر»

دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان، نامی آشنا می باشد که در شمال ایران می درخشد. دریای خزر در طول تاریخ شاهد تحولات زیادی بوده است که در حال حاضر مهمترین آن اکتشاف منابع انرژی در آن می باشد که به آن نقش ژئواستراتژیک و ژئواکونومی بخشیده است. مسائل ژئواستراتژی در این منطقه حتی پس از جنگ سرد نیز اهمیت خود را از دست نداده و بلکه کارکرد دیگری پیدا کرده است. کارکرد نوین استراتژی ها اقتصادی است و این رویکرد پس از جنگ سرد جایگزین استراتژی های نظامی شده است و به بیان دیگر الویت ها در استراتژی های کشورها تغییر کرده است.
با نگاهی گذرا به تاریخ باید بیان داشت که زمان اولین حفاری های دریای خزر در دوران منتهی به جنگ جهانی دوم برمی گردد و با شروع جنگ جهانی دوم و تهدیدهای آلمان نسبت به منطقه باکو، فعالیت های حفاری و اکتشافی در سایر نقاط شوروی به خصوص در حد فاصل رود ولگا تا کوههای اورال آغاز شد و هم چنان نیز ادامه دارد.
اما مسئله حساس و بحث انگیز در مسائل دریای خزر بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بوده که با تشکیل کشورهای تازه استقلال یافته بر تعداد بازیگران در دریای خزر افزوده است و با روند کنونی دنیا و نیاز مبرم کشورهای صنعتی به منابع انرژی دوران جدیدی را در جغرافیای منطقه رقم زده اند. اما این تحولات در منطقه پیامدها و چالش هایی را فراهم نموده است که بیشتر در حوزه مباحث ژئواکونومی و ژئوپلیتیک انرژی است، مالکیت چاههای نفت، میزان استخراج و بهره برداری و مدیریت انتقال انرژی به بازارهای جهانی است. به نظر می رسد نگرش های متفاوت کشورهای حاشیه دریای خزر و عدم تدوین رژیم حقوقی دریای خزر مسائل مطرحه را پیچیده تر خواهد ساخت. البته به نظر می رسد نگاه رهبران کشورهای حاشیه دریای خزر صرفا ژئواکونومی نیست و تا حدودی متاثر ار مسائل ژئواستراتژیک کشورها به خصوص روسیه است که این مسئله را مسکوت نگه داشته است.
از دیدگاه دیگر مباحث مربوط به انرژی کل دنیا را متاثر می سازد و همین مسئله بهانه حضور بازیگران بیشتری را در منطقه فراهم می سازد و حضور بازیگران فرا منطقه ای به خصوص ایالات متحده رقابت را حساس تر نموده است. حضور بازیگران فرامنطقه ای بستر مداخلات در زمینه های سیاسی، نظامی امنیتی، اقتصادی را ایجاد می نماید.
نقش ایران و تاثیرگذاری آن در منطفه چند سویه است، موقعیت ممتار ژئوپلیتیک ایران و ارتباط هم زمان با دریای خزر و خلیج فارس از یک سو و هم چنین ظرفیت های بالای ژئواکونومی ار سوی دیگر، اگر با یک برنامه و سیاست درست همراه گردد، باعث افزایش قدرت ایران در منطقه می گردد. این قدرت باعث می گردد که ایران نقش آفرینی موثرتری در منطقه ایفا نماید.
اجرای این برنامه و سیاست میان کشورهای این حوزه با همگرایی منطقه ای و برنامه ثابت و پایدار نمود عملی پیدا می نماید و هرگونه تنش و نا آرامی می تواند امنیت این منطقه را تحت تاثیر قرار دهد که این مسئله منافع همه کشورهای منطقه را تحت تاثیر قرار می هد.

فریبرز احمدی دهکاء