انسان در سرزمین هرز

● درباره‌ی زندگی و آثار تی. اس . الیوت
آوریل سنگ‌دل ترین ماه است
رویش یاس‌های بنفش از زمین مرده
برآمیختن ِ امید و خاطره
تكاپوی ریشه‌های كرخ با باران بهاری.
زمستان گرم پوشاند ما را
زمین را در سپیدی غفلت
با جان‌مایه‌ای اندك به جوانه‌ای بی‌جان...
این آغاز تأثیر گذار، شروع شعری است كه شاعرش پایان عصری را غمگنانه به مرثیه نشسته است . مشهورترین اثر شاعری كه مافوق همه‌ی آثار انقلابی‌اش قرار دارد.« سرزمین هرز » سوگ‌نامه‌ای است بر تمام ارزش‌های از دست رفته‌ی بشری. گویی«الیوت» برای تمام نسل‌ها و به جای تمام انسان‌ها، بغض‌آلود و مبهم فریاد می‌كشد.
این شاعر، منتقد، نمایش‌نامه نویس و ویراستار ِ امریكایی ـ انگلیسی كه یكی از بزرگ‌ترین نوآوران فنون شعر مدرن انگلیسی محسوب می‌شود با مقالات انتقادی مكتب آفرینش، هم‌چون آثاری كه در ( sacred wood)(۱۹۲۰) به چاپ رساند، به وسیله‌ی شیوه‌ی فشار، استمرار، انضباط عینی و هدفمند بر رمانتیسم ِ زیاده رو و خودپرستی ذهنی‌ ، یاور طلیعه‌داری ادبیات مدرن شد.
الیوت در رد ارزش‌ ادبی رمانتیسم انگلیسی و ویكتوریایی، همراه با ویلیام باتلریتس(William Butler yeats) و عزرا پاوند(Ezra Pound) ، استاندارد‌های جدیدی مطابق آن‌چه جیمز جویس و مارسل پروست در داستان بنا كرده‌بودند پایگذاری كرد.
توماس استیرنز الیوت (Thomas Stearns Eliot) در ۲۶ ماه سپتامبر ۱۸۸۸ در یك خانواده‌ی برجسته‌ی انگلیسی متولد شد. وی سال‌های ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۴ را برای مطالعه‌ی ادبیات و فلسفه در « هاروارد » به سر برد. پس از فارغ التحصیلی از فلسفه، برای گسترش بیشتر مطالعات خود به سوربون و آكسفورد رفت. با وقوع جنگ جهانی به انگلستان بازگشت و درآنجا ساكن شد.
در سال ۱۹۱۵ با یك بالرین به نام « وی وین های وود» ـ كسی كه عدم ثبات روانی‌اش ، وی را از سال ۱۹۳۰ تا هنگام مرگش در سال ۱۹۴۷ به حبس در آسایشگاه های روانی سوق دادـ ازدواج كرد. ناسازگاری ‌های عاطفی به‌وجود آمده توسط این ازدواج از قرار معلوم در بعضی از قطعات پر شور الیوت نمود پیدا كرده‌است. البته شایعاتی نیز در مورد الیوت متداول است و آن درباره‌ی تمایلات هم‌جنس‌خواهانه او است كه مانع همبستر شدن با وی‌وین می‌شد چرا كه گفته‌می شود در آن زمان با برتراند راسل رابطه داشت! داشت!او بعد‌ها با منشی‌اش والری فلچر ازدواج كرد .
در زمان زندگی‌اش در لندن هم‌زمان با معلمی و كارمندی بانك، به عنوان ویراستار مجله‌ی ایماژیستی « اگویست» (Egioist) مشغول به كار بود. در لندن هم‌میهنش عزرا پاوند ( كه اشعار الیوت را خوانده‌بود و با اشتیاق به آن واكنش نشان‌داده بود ) را ملاقات می‌كرد كه این مصاحبت تأثیر زیادی بر هر دو شاعر داشت.
از سال ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۹ الیوت معیار نقد (criterion) را ویرایش كرد و در ۱۹۲۵ به عنوان ویراستار به انتشاراتی « فابر و گویر» ( Faber and Gwer) پیوست. او بعد از این كه انتشاراتی به« فیبر اند فیبر» تغییر نام داد مدیر ثابت و اصلی آن شد.
درسال ۱۹۴۸ جایزه ادبی نوبل و هم‌چنین نشان لیاقت انگلستان به وی اعطاء شد . در سال ۱۹۶۴ در آمریكا مدال آزادی را دریافت كرد و سرانجام درژانویه‌ی ۱۹۶۵ در لندن درگذشت.
به نظر می‌رسد در اشعار جوانی‌های الیوت، الهاماتی از سمبولیست‌های‌ فرانسه به چشم می‌خورد خصوصاً اشعار خودخوارشمار ژولیوس لافورگه(Jules laforgue) و اشعار محاوره‌ای شاعران متافیزیكی قرن ۱۷ و نمایش‌نامه نویسان دوران ژاكوبین‌ها. تأثیر هر دوی این موارد در مهم‌ترین شعرهای اولیه‌ی هم‌چون« آواز عشق ِ جی آلفرد پروفروك»(The love song of J.Alferd Prufrock) و « پرتره‌ی بانو» (Portrat of lady) (۱۹۱۵) مشهودند.
به ‌همان اندازه كه مطالعه‌ی دانته و شكسپیر (ادبیات كهن ) بر الیوت مؤثر بود، فلسفه‌ی مدرن، عرفان شرق و.. بر دیگر اشعار اولیه‌ی او مانند « آقای آپولیناكس) (Mr.Apollinax)(۱۹۱۶)، افلیج(Sweeney) از مجموعه نایتینگلز(Nightingales)(۱۹۱۸) و پیرانه(Gerontion) (۱۹۲۰) ـ یعنی كاری كه نوید اثری قدرتمند چون سرزمین هرز را می‌داد ـ پیدا است.
با كمك و دل‌گرمی عزرا پاوند، اشعار الیوت در مجلات انگلیسی و آمریكایی به چاپ رسید. پاوند، الیوت را به عنوان شاعری حقیقتاً مدرن به مردم شناساند. شاعری كه به‌طور فوق‌العاده‌ای شیوه‌ی اصیل ومتعالی داشت كه از هم‌آمیختن سنت و معرفت والا با تجدد و زبان عامیانه ساخته‌شده‌بود. الیوت، شاعر پركاری نبود اما آثار اندكش بزودی با توجه‌ی احترام‌آمیزِ خوانندگان اشعار مدرن در دوسوی آتلانتیك مواجه‌ شد.
در طول سال‌های پس از جنگ، احساس نومیدی غالبش و طنز تلخ و عقیده‌ی راسخش كه تمدن معاصر پس از عظمت كوتاه گذشته‌اش، درحال سقوط است؛ به یك احساس پذیرفته‌شده در بین بسیاری از خوانندگان تبدیل شد.
در پی تغییر كیش وی به مذهب كاتولیك اشعار الیوت ابعاد روحانی جدیدی پیدا كرد. شش قسمت شعر چهارشنبه‌ی خاكستری(Ash wednesday) (۱۹۳۰) به طور احساس برانگیزی الگوی تعالی معنوی را دنبال می‌كند.
رشته شعرهای بزرگ و ماندگار الیوت، چهار كوارتر (۱۹۴۳) است كه در چهار بخش از سال ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۲ نوشته‌شده كه خود الیوت آن را موفقیت بزرگی می‌دانست. مضمون ‌آن با پافشاری بر احساسات خیلی روشن و واضح، گرد اندیشه‌های تجسد، فصل مشترك زمان و ابدیت، كشف بینش معنوی در بی‌خبری و لحظات وحی ِناگهانی می‌گردد. این شعرها نسبت به شعرهای پیش از آن از تغزل لطیف‌تری برخوردارند و هم‌چنین موسیقایی ترند .
با نمایش قتل در كلیسای جامع (۱۹۳۵) وفیلم(۱۹۵۲)، مبنی بر قتل سن توماس بكت، الیوت به احیای درام شاعرانه امیدوار شد. از دیگر نمایش‌هایش می‌توان به « تجدید دیدار خانوادگی»(Family Reanion)(۱۹۳۹) و «كوتیال پارتی » (Cocktail Party) (۱۹۴۹) ،« منشی رازدار»(The confidential clerk) (۱۹۵۳) و «سیاستمدار ارشد» (The Elder statesman) اشاره كرد كه مانند اشعارش به سمت انواع مختلفی از منابع ادبی كشیده‌می‌شوند.
اگرچه الیوت همان‌قدر كه در حوزه‌ی شعر دارای احترام است، منتقد بزرگی نیز هست؛ اما برخی از خوانندگان شعر به خاطر شخصیت زاهد ‌منشانه‌اش از آثارش روگردان شده‌اند. با این حال باید متذكر شدكه بهترین اشعار و مقالاتش ظرفیت قابل توجه‌ای برای بازشناخت خود و الهام انسان دارد كه نه تنها برای هنرمند پرتخیل بلكه برای یك مفسر فرهنگی باهوش كه افكار ادبی خوانندگانش را بازآفرینی می‌كند مفید است.
● سرزمین هرز
سرزمین هرز كوشش شاعرانه‌ای است با حالتی روحانی و فرزانه‌وار در تلاش برای اصلاح. این شعر توانست الیوت را در جهان به شهرت برساند.
چاپ « سرزمین هرز» در ۱۹۲۲ هم واقعاً تحسین خوانندگان را برانگیخت و هم رسوایی بپا كرد. چرا كه هم‌زمان كه ظلمت ِ گمراهی را آشكار می‌كرد و سنت شكن وعامیانه بود؛ با شعری كه مبین دوره‌ی جاز به نظر می‌رسیدسرزمین هرز محصول پروراندن فكر در سال‌های مختلف است و همانند اغلب شعرهای الیوت تركیب قطعاتی است كه از روی دقت چیده‌ و به هم وصل شده‌اند و بیش‌تر شبیه تكنیك‌ كولاژ نقاشی‌های قرن بیستم است.
ژستی مبارزه‌جویانه در مقابل خواسته‌های ادبی سنتی دوران خود داشت . با این حال بیش‌تر خوانندگان فهیم نسبت به دیدگاه‌های عمیق شعر پاسخ مثبت نشان دادند.
پر واضح است كه الیوت به پایان رساندن سرزمین هرز را مدیون ملاقات‌ها و اصرار‌های پاوند است.
بنا به پیشنهاد پاوند، الیوت سرزمین هرز را به نصف اندازه‌ی اصلیش تقلیل داد. اولین نسخه، با بازبینی شده‌ی پاوند، در سال ۱۹۷۱ به چاپ رسید.
این شعر بلند برگرفته از حالات سرگشتگی پس از جنگ است وقتی كه هرچیز دراجتماع تغییر كرده و بسیاری از عواطف پیش از جنگ ارزشش را از دست داده‌بود. این شعر به پنج قسمت تقسیم شده‌ و مجموعه‌ای از منولوگ‌های نمایشی پراكنده‌است.یك همسرایی متراكم از صداها (لحن‌ها)، عقاید، نقل قول‌های تاریخی ـ فرهنگی كه در یك‌دیگر محو می‌شوند . از این گذشته الیوت بی‌میل نبود زبان رسمی را با زبان عامیانه به هم بیامیزد.
هم‌جواری نامتجانس‌ها، تصادم ایماژها، برهم نهی گذشته و حال، وجود اساطیر باستانی بازآفریده شده در یك صحنه‌ی شهری امروزی از مشخصات این اثر است چنان كه گویی دانته و شكسپیر برای اجرای « رگتایم»(regtime) و « بلوز»(blues) با هم دم می‌گیرند.
الیوت آشكارا یا به طور تلویحی نگاهی به پهنه‌ی وسیع منابع ادبی دارد و آن را به وسیله‌ی وزن مخصوصی در شالوده‌ی شعرش بكار می‌برد. اگرچه این قطعات مخصوص به سختی صورت می‌گیرند اما شعر الیوت بی شك شعری به یاد ماندنی است.
سرزمین هرز محصول پروراندن فكر در سال‌های مختلف است و همانند اغلب شعرهای الیوت تركیب قطعاتی است كه از روی دقت چیده‌ و به هم وصل شده‌اند و بیش‌تر شبیه تكنیك‌ كولاژ نقاشی‌های قرن بیستم است.
الیوت مواد كارش را از منابع مختلف می‌گرفت مثل داستان گریل( Grail story)، افسانه‌ی پادشاه ماهی‌گیر و قصه‌ی درخت طلایی سر جیمز جرج فریزر و كمدی الهی دانته . اما در حالی كه دانته سرانجام به بئاتریس در ملكوت می‌پیوندد، سرزمین هرز در نهایت با تعدادی كلمه‌ی سانسكریت به صورت مبهمی پایان می‌گیرد.
الیوت معتقد بود: ذهن شاعر در حقیقت ظرفی است برای پذیرش و ذخیره‌ی احساسات بی‌شمار، تعبیرات و صور خیال كه آن‌جا می‌ماند تا همه‌ی تكه‌هایی كه می‌توانند یك تركیب جدید را پدید آورند با هم حضور یابند و به هم بپیوندند.

منابع:
http://www.kirjasto.sci.fi
http://www.english.uiuc.edu/maps/poets/e_f/eliot/eliot.htm
http://www.time.com/time/time۱۰۰/artists/profile/eliot۱.html
بهنام ناصح

منبع : ماهنامه ماندگار