سوگواری در مساجد و تکایای همدان

از دوران صفویه تاکنون عزاداری ابا عبدالله الحسین علیه السلام با شورو حال دیگری در ایران برگزارشده و سراسر ایران در این ایام سیاهپوش می شود.
در تاریخ آمده است که شاه عباس صفوی چند سالی از عمرش را در تویسرکان به سربرده و در این مدت
۸ اثر و بنای تاریخی را در این شهر بنا کرده است. حضور وی در این مکان موجب شد تا شور و اشتیاق مردم برای برپایی مراسم عزاداری امام حسین و یاران باوفایش در کربلا بسیار بیشتر شود چنانچه در ایام محرم حتی کودکان در فصل زمستان در کوچه ها و باغ های تویسرکان به دنبال سوخت برای بخاری مسجدها و تکیه ها بودند.
حدود ۵۰ سال پیش۴، هیأت عزاداری از محله های جولستان (که بزرگ ترین محله تویسرکان است و دارای ۳ مسجد است)، پشت قلعه و دروازه به راه می افتادند و پس از انجام بخشی از مراسم عزاداری محرم همه در مسجد اعظم به هم می پیوستند و به سمت محله های شهر و مسجدهای اصلی حرکت می کردند.
● مسجد امام زمان (عج)
یکی از مسجد های معروف در تویسرکان مسجد «دستجرده» در محله دستجرده بود که بعدها نام مسجد امام زمان (عج)را به خود گرفت. دستجره هم خود متشکل از ۳ محله بود با مساجدی مشهور به نام های مسجد «ناصران» و مسجد« باغوار» که برگرفته از نام محله هایی که در آن قرارداشتند، بود. مردم این ۲ محله، با خلوص نیت در مسجد دستجرده جمع می شدند و هیأتی بزرگ از این مسجد حرکت می کرد و سپس با نظم و احترامی خاص به محله های دیگر می رفتند.
● مسجد امام حسین علیه السلام
مسجد امام حسین علیه السلام یکی دیگر از مسجدهای تویسرکان بود که در پایین محله قرار داشت. این محله هم شامل ۳ محله به نام های پایین محله بالا و پایین محله پایین و محله مسجد امام سجاد علیه السلام است. محل تجمع عزاداران امام حسین علیه السلام پایین محله بالا بود.
● مسجد زرهان
مسجد زرهان از جمله مساجد شناخته شده تویسرکان به شمار می آید و دارای ۲ محله به نام های محله «خانه دراز» و «محله زرهان» است. مردم این محلات هم با احترام و مراسم ویژه ای در عزاداری امام حسین علیه السلام شرکت می کردند.
دستجرده محله ای بود که مراسمش سوزناک تر و بی آلایش تر از سایر محلات بود. بعد از آن محله زرهان و بعد مسجد اعظم (جولستان) و سپس عزاداران مسجد امام حسین علیه السلام در پایین محله با سوز و گداز خاصی مراسم عزاداری محرم را به جای می آوردند.
عزاداران تویسرکانی از دیرباز جلو هر مسجد که می رسند به وسیله طوق هایی که جوانان قدرتمند آنها را حمل می کردند و می چرخاندند، ۳ مرتبه به نشانه احترام به مسجدها تعظیم می کردند.
قدیم ها هر محلی در شب عاشورا یک چلچراغ پر از فانوس درست می کردند که در حرکت عزاداران زیبایی خاص و بی آلایش را نیز حاکم می کرد.
پیرمردها با دلی شکسته و قلبی روشن معمولاً با پای برهنه جلو دسته ها راه می افتادند و خودشان را گل اندود می کردند. همراهان دسته های عزاداری را همه قشر مردمی اعم از طفل ۵ ساله تا پیرمرد ۱۰۰ ساله تشکیل می داد که با دیدن این صحنه ها و گوش سپردن به نوحه هایی که ماجرای کربلا را توصیف می کرد، همگی به یاد امام حسین علیه السلام و یارانش اشک می ریختند.
در بین دسته های عزاداری تویسرکان مرسوم بود که هر محل یک کتل را که برروی اسب سوار می شد، به حرکت در می آورد. اسب ها را معمولاً سیاه پوش و یال و کوپال شان را گل اندود می کردند. شبیه خوان ها هم در حالی که دستشان به گردن اسب ها بود، مصیبت های سوزناک می خواندند و هنرمندان عزادار هم با نواختن ناله نی آنها را همراهی می کردند.
یکی از دوستاران مخلص امام حسین علیه السلام هم تعدادی کودک را در سنین مختلف دور هم جمع می کرد و به یاد اسیران کربلا و طفلان امام حسین در حرکتی نمادین دست هایشان را به نرمی با طناب می بست بر روی آنها کاه می ریخت. این نمایش بسیار سوزناک بود بویژه که با شعر تو سقای یتیمانی، عمو جان تشنه ام تشنه و ... نیز همراه بود.
لازم به توضیح است که در گذشته در روز عاشورا عزاداران بیشتر محله ها سینه می زدند و تنها عزاداران مسجد دستجرده بودند که زنجیر می زدند اگرچه در چند سال اخیر بیشتر عزاداران زنجیر می زنند.
در روز سوم قتل امام حسین علیه السلام که همان دوازدهم محرم می شود، ۴ محله نامبرده هر کدام تعدادی نعش نمادین را به اصطلاح از روی زمین بر می داشتند و عرب ها هم به یاد زن های بنی اسد که آمدند و اجساد شهدای کربلا را از روی زمین برداشتند، دور نعش ها می گشتند و شعر کفن به کربلا مگر به غیر بوریا نبود، حسین تشنه لب مگر عزیز مصطفی نبود... را می خواندند.
به همین نحو عزاداری تا ۲۸ ماه صفر ادامه داشت و در بیشتر خانه ها، روضه هفته ای یا روزانه و یا ماهانه برای امام حسین علیه السلام و یاران وفادارش برگزار می شد.
از دیگر رسوم مردم تویسرکان در عزاداری آقا امام حسین علیه السلام این بود که در روز عاشورا بعد از عزاداری، عده ای سینه زن ها را به خانه خود می بردند و به آنها ناهار می دادند و بیشتر خانه ها در روز عاشورا حلیم نذری می دادند.
امروزه هیأت های عزاداری در تویسرکان، از ۴ هیأت اصلی به دهها هیأت افزایش پیدا کرده و در هر محل چندین گوسفند در جلوی هیأت های سینه زنی قربانی می کنند در حالی که شخصی به نام شیپورچی در جلوی هیأت، مارش عزا و سوگواری می زند. در تویسرکان رسم است که خادمان مسجدها هنگام عبور و ورود دسته های عزادار از مقابل مساجد به پیشباز آنها می روند و با پرچم و گلاب و اسفند به آنها خوش آمد می گویند.
معمولاً دسته ها و هیأت های عزادار روبه روی هر مسجد در حدود نیم ساعت عزاداری می کنند.
نکته قابل توجه این است که روز عاشورا تمام مغازه های تویسرکان بسته است بخصوص که اهالی این شهرستان کاسبی را در روز عاشورا همانند ایامی چون ۲۱ ماه مبارک رمضان و روز ۲۸ ماه صفر حرام می دانند.

دکتر زیبا حاج حیدری
برگرفته از کتاب آیینه تویسرکان نوشته فرهنگ گلشائیان تویسرکانی

منبع : روزنامه ایران