اخلاق در فیلمنامه نویسی

یک کتاب سودمند و جالب دیگر را که در نوع خود کم‌نظیر به حساب می‌آید، به سینمادوستان و علاقه‌مندانِ ادبیات نوشتاری سینما معرفی می‌کنیم. این کتاب به ویژه برای فیلمنامه‌نویسان می‌تواند راهنمای عملی مناسبی ارایه دهد.
برخورد با برخی عنوان‌های تازه در دنیای نشر کتاب ممکن است گاهی شما را حتی در مقام یک خواننده‌ی حرفه‌یی کتاب نیز به شگفتی وادارد! این شگفتی ممکن است گاهی در نگاه اول از آشنایی با نام یا عنوان کتاب به و‌جود آید. کتاب «اخلاق در فیلمنامه‌نویسی» یکی از همان عنوان‌های شگفتی‌آفرین است که حتی سینمادوستان حرفه‌یی را نیز به نوعی شگفتیِ آمیخته به تحسین وامی‌دارد؛ چرا که کم‌تر کسی می‌تواند باور داشته باشد که اخلاق و رعایت اصول اخلاقی و خدشه‌دار نکردن حق و حقوق دیگران نیز می‌تواند در دنیای فیلمنامه‌نویسان مقوله‌یی ارزشمند و قابل اعتنا به حساب آید!
اگر از ما بپرسند که به‌راستی اخلاق در فیلمنامه‌نویسی چه معنایی دارد، با تکیه بر مطالب ساده و روشن این کتاب می‌توان گفت که: «این اصول اخلاقی برای فیلمنامه‌نویسانی است که به‌واقع برای آن چه که می‌نویسند ارزش قایل‌اند؛ آن‌هایی که از اهمیت صحنه‌های فیلم و تأثیر آن‌ها بر مخاطب آگاه‌اند، کسانی که می‌خواهند فیلمنامه‌های پرمعنایی بسازند با گفتاری بانفوذ که در عین جلب مخاطب پذیرای او نیز باشد».
کتاب اخلاق در فیلمنامه‌نویسی نوشته‌ی «مریلین بکر» با ترجمه‌ی «مریم خرقه‌پوش»، از جمله کتاب‌های جدید انتشارات بنیاد سینمایی فارابی است که در سال ۱۳۸۷، با تأکید بر اصول اخلاقی، برای فیلمنامه‌نویسان چاپ و انتشار یافته است.
در یادداشت ناشر طی چند سطر کوتاه بر این واقعیت تأکید می‌شود که اگر در جامعه‌ی غربی مطرح کردن مقوله‌ی اخلاق در سینما - آن هم در فیلمنامه‌نویسی - تا حدودی خنده‌دار به نظر می‌رسد، برعکس در کشور ما، که توجه به نگرش‌های دینی پراهمیت تلقی می‌شود، امری بسیار جدی و قابل اعتنا به شمار می‌آید.
کتاب حاضر اگرچه پاسخ همه‌جانبه و کاملی به بایدها و نبایدها در مقوله‌ی اخلاق در فیلمنامه‌نویسی ارایه نمی‌دهد، با این حال، می‌تواند آغازی برای مطرح شدن چنین مباحثی باشد.
با یک پرسش کلیدی ممکن است از خود بپرسیم چرا اخلاق؟ چرا من؟ چرا حالا؟ در نخستین بخش از این کتاب نویسنده بر این اعتقاد است که همه‌ی ما در تغییر جهان سهیم هستیم و سهم ما هرچند ممکن است کوچک باشد اما بسیار پراهمیت تلقی می‌شود. مهم این است که ما در دلمان به خوب زندگی کردن اعتقاد عمیقی داشته‌ باشیم.
برای نویسنده‌ی کتاب که اخلاق از زمان کودکی‌اش امری مهم و ارزشمند بوده، در عین حال از مقوله‌های دشوار نیز به حساب می‌آمده است چرا که در تمام شکل‌های گوناگون نویسندگی حرفه‌یی - شعر، داستان کوتاه، رمان، روزنامه‌نگاری، مستندهایی برای رادیو و تلویزیون، برنامه‌ی کودک، مجموعه‌های کوتاه تلویزیونی و فیلمنامه - رعایت مسایل اخلاقی بسیار پراهمیت تلقی می‌شود؛ به همین سبب می‌کوشد تا در سراسر این کتاب از پراهمیت بودن اخلاق سخن بگوید و مقوله‌ی اخلاق همواره برای او موضوع پراهمیتی باشد.
در مقدمه‌ی کتاب بر عنوان «اندیشیدن قبل از نوشتن» تأکید می‌شود؛ گویی کل کتاب برای فیلمنامه‌نویسان متفکر نوشته شده است! نویسنده در بخش دیگری از کتاب با عنوان «مسئولیت اجتماعی» می‌کوشد تا این اعتقاد روشن خود را به خواننده نیز انتقال دهد که مسئولیت نویسندگان به وظایفی چون آگاه کردن، الهام دادن یا پرورش نوع بشر یا تلاش برای ارتقای زندگی آن‌ها مربوط می‌شود.
فیلمنامه‌نویس بااخلاق از نظر نویسنده‌ی این کتاب کسی است که شرح و توصیف هیچ تصویری را در فیلمنامه‌اش ثبت نکند تا معیارهای اخلاقی جامعه را نادیده بگیرد! از احساسات تماشاگر در جهت ایجاد احساس همدردی در صحنه‌های جنایت، اعمال خطا و شیطانی و گناه نباید استفاده شود. هرگز نباید قوانین طبیعی یا انسانی در فیلمنامه‌ی شما مورد ریشخند و تمسخر یا بی‌حرمتی قرار گیرد. توجه به همین ظرایف است که می‌تواند فیلمنامه‌تان را در مدار اخلاق‌گرایی قرار دهد.
مقوله‌ی اخلاق در فیلمنامه‌نویسی به ظرایف گوناگونی اشاره دارد که در بندبند آن می‌توان در مورد سلامت روابط خانوادگی و پرهیز از عناصر ضداخلاقی مغایر مناسبات سالم اجتماعی، نمونه‌های فراوانی را مشاهده کرد که در صورت رعایت یکایک بایدها و نبایدها، فیلمنامه‌نویس می‌تواند اثر خود را از دام ابتذال، وقاحت، کفرگویی، نمایش عریان و وقیحانه‌ی حرکات و صحنه‌های غیراخلاقی و ریشخند عقاید و آرای دینی و مذهبی به خوبی نجات دهد و اثری منطبق با موازین اخلاقی خلق کند.
فیلمنامه‌نویسِ اخلاق‌گرا نمایشِ واقعی خشونت را کاری هنرمندانه نمی‌پندارد، برعکس می‌کوشد تا از عناصری همچون عشق به عنوان کلید سعادتمندی سود جوید و مهربانی و دلسوزی و شفقت و خیرخواهی را به عنوان کلیدهای اخلاقی برای رفتارهای مناسب و انسانی در نوشته‌ی خود به کار گیرد. گوش دادن به ندای وجدان نیز یکی دیگر از توصیه‌های نویسنده‌ی این کتاب به فیلمنامه‌نویسان اخلاق‌گراست. بی‌اعتنایی به ندای وجدانی اغلب نتیجه‌یی جز آشفتگی و ناهماهنگی کارهایمان در بر نخواهد داشت. وقتی «شکسپیر» از زبان «هملت» می‌گوید: «وجدان، همه‌ی ما را بزدل می‌کند» در واقع از قدرت وجدان سخن به میان می‌آورد! چرا که وقتی که بترسیم شتاب‌زده و نابخردانه تصمیم نمی‌گیریم و دست به کارهایی بدون فکر و تأمل نمی‌زنیم.
در فصول پایانی این کتاب ۳۸۰ صفحه‌ییِ خواندنی، تمرین‌های جالبی در نظر گرفته شده است که مهم‌ترین تمرین را می‌توان در چهار صفحه‌ی پایانی کتاب به عنوان نتیجه‌گیری در قالب «فهرست بازبینی اخلاقیات» مورد بررسی قرار داد که این تمرین، نویسنده‌ی فیلمنامه را از مرحله‌ی خلق یک ایده تا نگارش فیلمنامه‌ی نهایی بر اساس مبانی و ارزش‌های اخلاقی، با معیارهای اخلاقی و پایبندی به آن‌ها آشنا می‌سازد

نوشته‌ی مریلین بکر ترجمه‌ی‌ مریم خرقه پوش

منبع : سورۀ مهر