ایران بزرگترین قربانی سلاح های شیمایی و پیشگام مبارزه علیه آن

روز هشت تیر، روز مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی در واقع همان روز حمله ددمنشانه رژیم صدام به شهر سردشت است. ایران که بزرگترین قربانی کاربرد سلاح های شیمیایی است امروزه پیشاپیش جبهه مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی در جهان قراردارد.
روز هشت تیر،" روز مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی" در واقع همان روز حمله ددمنشانه رژیم صدام به "سردشت" است که به منظور گرامی داشت یاد قربانیان و مصدومین سلاح های شیمیایی چنین نام گذاری شده است. به همین مناسبت نیز سال گذشته یک تمبر یادگاری منتشر و برای تمامی اعضای کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی ارسال شد. این اقدام جمهوری اسلامی در نام گذاری و انتشار تمبر، به مناسبت دهمین سال اجرایی شدن کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی در برنامه های سازمان منع سلاح های شیمیایی (OPCW) نیز گنجانده شد.
● تاریخچه استفاده از سلاح های شیمیایی
کاربرد جنگ افزار های شیمیایی در عصر جدید، دارای قدمتی ۷۰ ساله است . در واقع، جنگ شیمیایی نخستین بار زمانی که آلمانی ها در اکتبر ۱۹۱۴( مهر ۱۲۹۳ ه.ش ) در "نوشاپل" گلوله های حاوی گاز اشک آور به سوی فرانسوی ها پرتاب کردند، آغاز شد. علاوه بر آلمان، کشورهایی که در جنگ جهانی اول به کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی مبادرت ورزیدند، عبارت بودند از: مجارستان، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، روسیه و آمریکا. نیروهای ترکیه در این جنگ به جنگ افزارهای شیمیایی مجهز بودند ولی ظاهرا از آن استفاده نکردند. تعداد افرادی که بر اساس اطلاعات و آمار رسمی در معرض خطر مواد شیمیایی قرار گرفته بودند بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بود که حدود ۱۰۰ هزار نفر آن ها کشته شدند. در جنگ ایتالیا و اتیوپی (۳۷-۱۹۳۶) که با آفند(حمله) ایتالیا به آن کشور آغاز شد ایتالیایی ها برای سرکوبی مقاومت سربازان اتیوپی از گلوله های حاوی گاز سمی استفاده کردندکه سبب شکست مقاومت اتیوپی ها شد. در ۱۹۳۸ میلادی ( ۱۳۱۷ه.ش ) ژاپنی ها بمب های حاوی گازهای مایع بر روی سربازان چینی فرو ریختند.
در جنگ داخلی اسپانیا که از ۱۹۳۶میلادی ( ۱۳۱۵ ه.ش ) آغاز شد و ۳ سال به طول انجامید روس ها جمهوری خواهان را علیه ملی گرایان یاری می کردند. به فرمان استالین در دو منطقه اسپانیا گلوله های گاز سمی و خردل بکار برده شد که در نتیجه شمار زیادی از افراد غیر نظامی در روستاها و شهرها کشته شدند. در جنگ جهانی دوم از جنگ افزارهای شیمیایی به طور عمده استفاده نشد. در جنگ ویتنام در دهه ۱۹۶۰ و سال های نخست دهه ۱۹۷۰ آمریکایی ها به جنگ شیمیایی دست زدند.
در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، نیروهای عراقی پس از آنکه در خوزستان و مناطق مرزی
"سر پل ذهاب"، "کردستان" و "قصر شیرین" شکست هایی خوردند ، به کاربرد گازهای سمی اقدام کردند و با استفاده از گاز اعصاب از نوع "تابون" تلفات زیادی را به نیروهای ایرانی در "جزایر مجنون" تحمیل کردند، بمباران "سردشت" در ۷ تیر ۱۳۶۶ یکی از جنایات جنگی مهم عراق علیه نیروهای ایرانی و غیر نظامیان بود.
اما و حشیانه ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی توسط عراق در "حلبچه" در ا ول مارس ۱۹۸۸( ۱۳۶۷ه.ش ) صورت گرفت که بدترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تا کنون است. طی این عملیات غیر انسانی ۵ هزار نفر از مردم غیر نظامی حلبچه در اثر عوامل شیمیایی جان باختند.
● قدرت های بزرگ جهانی و سلاح های شیمیایی
موضوع تسلیحات شیمیایی و میکروبی به رغم برخورداری از سابقه ساخت و کاربرد طولانی در برخورد با فضای مذاکرات حوزه سلاح های هسته ای به درستی مورد توجه قرارنگرفته است. لذا در مذاکرات مربوط به خلع سلاح جهانی بین قدرت های بزرگ نظامی جهان نیز با تمرکز مباحث حول سلاح هسته یی به راحتی در حاشیه مباحث اصلی قرار گرفت، به طوری که بین سال های ۱۹۹۲- ۱۹۵۹ (۱۳۳۸ تا ۱۳۷۱ ) -بیش از ۳۰ موافقتنامه کنترل تسلیحاتی به امضای مقام های کشورهای دارای قدرت نظامی و سایر دولت ها رسید که برخی از آنها در چارچوب موافقتنامه های رسمی دو یا چندجانبه تنظیم شدند.
همچنین موافقتنامه های دوجانبه متعددی بین امریکا و شوروی منعقد شد تا بدین وسیله نسبت به کنترل افزایش توان و ظرفیت تسلیحات هسته یی اقدام شود.
پس از کاربرد وسیع جنگ افزارهای شیمیایی توسط ارتش عراق در جنگ تحمیلی علیه ایران و بی اعتنایی دولت عراق به خواسته های افکار عمومی و مجامع بین المللی جهت استفاده نکردن از سلاح های شیمیایی که ناقض کنوانسیون های بین المللی بود، دولت ایران برای افشای جنایت های جنگی عراق در استفاده از سلاح شیمیایی و نشان دادن آثار و علائم شدت جراحت وارده بر مجروحان جنگی ایران تلاش های فراوانی را آغاز کرد. در ادامه این تلاش ها، مشاهده آثار باقی مانده از بمباران شهرها و روستاهای ایرانی و حلبچه عراق توسط ناظران بین المللی و کارشناسان، و برگزاری نشست های جهانی متعدد در مجامع بین المللی اقدامات ایران را تقویت کرد.
سرانجام کنفرانس خلع سلاح مستقر در ژنو پیش نویس و طرح کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی را تهیه و به سازمان ملل تقدیم کرد که مجمع عمومی سازمان ملل آن را در ۲۴ ماده و سه ضمیمه در اول دسامبر سال ۱۹۹۲( ۱۳۷۱ ه.ش ) با اجماع به تصویب رساند.
تعداد امضا کنندگان این کنوانسیون طی مدت کوتاهی به ۱۶۰ دولت افزایش یافت. این معاهده پس از تصویب توسط پارلمان دولت مجارستان به عنوان شصت و پنجمین عضو معاهده از ۲۹ آوریل ۱۹۹۷ ( ۱۳۷۶ ه.ش ) لازم الاجرا شد.
● تعریف سلاح‌های شیمیایی:
«سلاح شیمیایی شامل تمام مواد شیمیایی خواه به صورت گاز، مایع یا جامد است که به خاطر اثرات سمی مستقیم روی انسان، حیوان و گیاه به کار گرفته می‌شوند.»
همین تعریف مبنای تعریف سلاح شیمیایی در کنوانسیون منع گسترش، تولید، انباشت و بکارگیری سلاح‌های شیمیایی و انهدام آنها مصوب ۱۹۹۳( ۱۳۷۲ ه.ش) قرار گرفته است.
● سابقه واکنش جهانی به کاربرد سلاح های شیمیایی
از نظر سیاسی داشتن و بکار بردن سلاح های شیمیایی، سمی و میکروبی چندان قابل پذیرش نیست اما سابقه واکنش جامعه بین المللی در برابر استفاده ادعایی یا ثابت شده از این سلاح ها بسیار ضعیف است.
نخستین بار که آلمان در سال ۱۹۱۵ میلادی ( ۱۲۹۴ ه.ش ) از سلاح شیمیایی استفاده کرد، جامعه بین‌المللی یک‌ صدا این عمل را محکوم کرد و به همین دلیل بود که هنگام انعقاد "عهدنامه ورسای" در سال ۱۹۱۹ ( ۱۲۹۸ ) در ماده ۱۷ آن مقرر شد که: «استعمال گازهای خفه کننده، مسموم کننده و شبیه آن و کلیه مایعات و مواد مشابه آن ممنوع است.»
در مقدمه پروتکل ژنو در سال ۱۹۲۵ ( ۱۳۰۴ ه.ش ) نیز تأکید شده که استعمال سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیک مورد تنفر افکار عمومی دنیای متمدن است و منع به کارگیری آن مطابق وجدان و رویه معمول ملل است.
به رغم همه این تلاش‌ها و ممنوعیت‌های مندرج در پروتکل ۱۹۲۵، کنوانسیون ۱۹۷۲ و کنوانسیون ۱۹۹۳، در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، انواع سلاح‌های شیمیایی مانند گاز اعصاب، خفه کننده، تاول‌زا و خردل بر ضد رزمندگان ایران به کار گرفته شد.
این سلاح‌ها باعث انواع آسیب‌های شدید جسمانی از قبیل التهاب حاد ریوی، اغما، ورم ملتحمه در چشم، تهوع، ایست تنفسی، نابینایی، تاول و جراحات شدید پوستی، تشنج و مرگ شدند.
● اقدامات حقوقی جمهوری اسلامی در اعتراض به کاربرد سلاح های شیمیایی:
"غلامحسین دهقانی"‌ دبیر "مرجع ملی کنوانسیون سلاح های شیمیایی " نیز ضمن اشاره ای کوتاه به تاریخچه کنوانسیون منع تکثیر سلاح های شیمیایی به پژوهشگر ایرنا می گوید:‌ کنواسیون منع تولید، گسترش، ذخیره و استفاده از سلاح های شیمیایی که در سال ۱۹۹۳ در پاریس امضا و در سال ۱۹۹۷ لازم الاجرا شدهم اکنون ۱۸۲ عضو دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که مواضع ایران در کنوانسیون منع تکثیر سلاح های شیمیایی چیست؟‌ افزود: جمهوری اسلامی ایران با تصویب مجلس شورای اسلامی در سال ۱۹۹۷ ( ۱۲ آبان ۱۳۷۶) به این کنوانسیون پیوست. جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین قربانی سلاح های شیمیایی، از همان ابتدا در مذاکرات تدوین کنوانسیون مشارکت داشت و با توجه به تجربه تلخ استفاده صدام علیه شهروندان ایرانی، هدف جهانی عاری از این سلاح ها را دنبال می کرد و در واقع اهداف جمهوری اسلامی ایران نیز در متن کنوانسیون گنجانده شد. جمهوری اسلامی ایران در بیانیه منضم به سند الحاق نیز بر اجرای کامل، بدون قید و شرط و بدون تبعیض تمام مواد کنوانسیون توسط تمام اعضاء‌ تاکید و همواره نیز با اعلام مواضع بر این اصول پافشاری کرده است.
دهقانی با برشماری ۴ هدف اصلی کنوانسیون و مواضع ایران در قبال هریک از این اهداف می گوید:‌ کنوانسیون در واقع چهار هدف اصلی را دنبال می کند‌ که عبارتند از انهدام زرادخانه های شیمیایی کشورهای دارنده (بخصوص کشورهای آمریکه و روسیه)،‌ جلوگیری از تولید مجدد این سلاح ها،‌تبادل اطلاعات،‌ تکنولوژی، تجهیزات مواد شیمیایی بین اعضاء‌ کنوانسیون جهت مقاصد صلح آمیز و جهانشمولی و فراهم کردن کمک دفاعی و حفاظتی برای سلاح های شیمیایی برای کشورهای عضو.
به گفته وی جمهوری اسلامی ایران پیرامون تحقق این اهداف نیز دارای مواضع اصولی است که در تمامی اجلاس ها بر آن ها تاکید و حتی در مواردی گروه عدم تعهد را نیز همراه خود کرده است.
الف) انهدام زرادخانه های شیمیایی:‌ جمهوری اسلامی ایران معتقد است که محو سلاح های شیمیایی از روی کره زمین یکی از اهداف اصلی کنوانسیون است و حتی نقطه تمایز این کنوانسیون با سایر معاهدات خلع سلاحی است زیرا این کنوانسیون کشورها را به دارا و ندار تقسیم نکرده است بلکه مقررات طوری تنظیم شده است که بر اساس زمان بندی کنوانسیون کشورها پس از ۱۵ سال از اجرایی شدن کنوانسیون در شرایط مساوی قرار گیرند. به همین لحاظ جمهوری اسلامی ایران بر این موضع است که کشورهای دارنده بخصوص دو کشور اصلی آمریکا و روسیه باید سلاح های شیمیایی خود را در مهلت مقرر کنوانسیون تا سال ۲۰۱۲ منهدم کنند. این کشورها تا کنون ۴۰ درصد از کل سلاح های شیمیایی (۷۰۰۰۰ تن) خود را از بین برده اند.
ب) جمهوری اسلامی ایران معتقد است که کشورهای در حال توسعه از جمله، با امید تبادل اطلاعات، تکنولوژی و تجهیزات و مواد شیمیایی برای مقاصد صلح آمیز و توسعه صنایع شیمیایی به این کنوانسیون ملحق شده اند. لذا اعضای کنوانسیون بخصوص غربی ها باید از هر گونه اقدامی که مانع پیشرفت و توسعه صنایع شیمیایی کشورهای عضو به خصوص در حال توسعه می شود خودداری و در همین راستا باید مقررات ملی و گروهی خود را تعدیل کنند.
ج) کنوانسیون برای جلوگیری از تولید مجدد سلاح های شیمیایی یک سیستم راستی آزمایی منظم در اختیار دارد که این کنوانسیون را نسبت به سایر معاهدات خلع سلاح منحصر به فرد می کند. در این خصوص نیز کنوانسیون مواد شیمیایی را در جداول سه گانه و سایر مواد شیمیایی معروف به OCPF طبقه بندی کرده است که خطرات مواد مذکور نسبت به اهداف کنوانسیون دارای سلسله مراتب است. جمهوری اسلامی ایران در اختصاص بازرسی های سازمان همیشه بر موضع حفظ این سلسله مراتب خطرات تاکیدکرده ومانع شده که جهت بازرسی ها به زیان کشورهای در حال توسعه تغییر یابد.
د)جهانشمولی: ‌جمهوری اسلامی ایران بر این نظر است که عدم الحاق برخی از کشورها به خصوص در منطقه خاورمیانه جای نگرانی و علت عدم الحاق سایر کشورهای منطقه است . رژیم صهیونیستی به عنوان یکی از دارندگا ن این سلاح ها هنوز مانند سایر معاهدات خلع سلاح خارج از این کنوانسیون است ، باید هر چه زودتر به این کنوانسیون ملحق و خود را موظف به اجرای مقررات این کنوانسیون کند.
دبیر مرجع ملی کنوانسیون سلاح های شیمیایی در مورد اقدامات اساسی که ایران برای احقاق حقوق قربانیان در سطح جوامع بین المللی صورت داده است می گوید:با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران یکی از بزرگ ترین قربانیان سلاح های شیمیایی است. یکی از اهداف جمهوری اسلامی ایران از همان زمان الحاق به کنوانسیون رساندن صدای مظلومیت قربانیان و مصدومین سلاح های شیمیایی به جامعه بین المللی و احقاق حق نامبردگان بود. در همین راستا مشارکت انجمن های غیر دولتی در اجلاس سازمان و حاشیه آن یکی از مقدمات این اهداف بود. که خوشبختانه این انجمن ها تا کنون موفق شده اند در اکثر اجلاس سالانه کنوانسیون مشارکت کنند و در حاشیه آن نیز با برگزاری نمایشگاه و مصاحبه و غیره عمق فاجعه را نمایش دهند.
به گفته وی علاوه بر این ها پیگیری دعاوی حقوق مصدومین سلاح های شیمیایی نیز موضوع دیگری است که در دست پیگیری است. این موضوع نیز با مشارکت سایر نهادها در حال پیگیری است .
وی افزود: اسناد زیادی جمع آوری و مستند سازی شده است. متاسفانه در این خصوص موانعی وجود دارد که حرکت آن را کند کرده است. متاسفانه دادگاه صالح بین المللی برای طرح دعوا وجود ندارد . دیوان بین المللی لاهه مربوط به دعوای دولت هاست و برای دعوای اشخاص ذی الصلاح نیست و دیوان بین المللی کیفری که به جنایات جنگی و نسل کشی رسیدگی می کند پس از پایان جنگ ایران و عراق تاسیس شده است و تصمیمات آن پیرامون جنایاتی است که از زمان لازم الاجرا شدن اساسنامه اش اتفاق افتد.
دهقانی در پایان می افزاید:‌ لذا تنها گزینه طرح دعاوی در محاکم داخلی کشورهایی است که اتباع یا شرکت های آن ها در این جنایات نقش داشته اند که این کشورها نیز به دلایل سیاسی همکاری نمی کنند.در خصوص دادگاه "فان آنرات" بی طرفی دستگاه قضایی هلند در این مورد خاص باعث شد که نامبرده در نهایت به اتهام جنایات جنگی به ۱۷ سال زندان محکوم شد. برای تحقق این هدف باید نهادهای داخلی مستندات را فراهم کنند و به تبلیغات مجدانه ادامه دهند تا شرایط مناسب فراهم شود وکار ادامه یابد.
"حمیدرضا حاجی بابایی"‌ نماینده چند دوره اخیر مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: بحث سلاح های شیمیایی یکی از مباحث بسیار پیچیده و مهم است که در دهه های گذشته مطرح شد. کشورهای گوناگون شعار مبارزه با آن را دادند و معاهده ای هم بر این مبنا در سازمان ملل ارائه شد که مورد تاکید تقریبا همه کشورهای دنیا به ویژه کشورهای غربی قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران هم از اولین روزهای تصویب این معاهده خودش را متعهد به آن دانسته و تا به امروز هم یک مورد تخلف از این معاهده را نداشته است.
حاجی بابایی در مورد مبانی حقوقی این معاهده افزود: مبانی این معاهده بر می گردد به دفاع از حقوق بشر و دفاع از حقوق ملت ها و جلوگیری از هر گونه نسل کشی و تعهداتی که ملت ها در قبال هم دارند و تعهداتی که سازمان های بین المللی برای دفاع از کشورهای مختلف و دفاع از مردم دارند، از همین رو همه بر آن تاکید داشتند.
وی در ادامه گفت: متاسفانه این معاهده از سوی کشورهای قدرتمند به دلایل مطامع سیاسی و مقطعی نادیده گرفته شده است. نمونه های بارز این پیمان شکنی و تعهد شکنی، جنگی بود که توسط رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. در این جنگ تحمیلی کشورهای مدعی حقوق بشر اعم از آمریکا،‌ فرانسه و آلمان علاوه بر این که از این معاهده دفاع نکردند بلکه خودشان آن را نقض کردند و در این میان ایران قربانی سلاح های شیمیایی شد که همه کشورهای دنیا در ظاهر بر منع آن تاکید می کردند.
این نماینده مجلس تصریح کرد:‌ امروز سندهایی که جمهوری اسلامی ایران در اختیار قرار دارد،‌ همه شاهد بر جنایاتی است که توسط رژیم صدام و پشتیبانی و تغذیه کشورهایی مانند آلمان، آمریکا،‌ فرانسه و کشوهای مختلف انجام پذیرفت. این اسناد نشان می دهد که این جنگ در واقع چه فاجعه بزرگ تاریخی را به جا گذاشت و چه ننگ تاریخی را نصیب کشورهایی کرد که به ظاهر خودشان را طرفدار حقوق بشر می دانند.
حاجی بابایی با اشاره به عملکرد و واکنش های مجلس شورای اسلامی در این زمینه افزود: ‌مجلس شورای اسلامی در طول سال ها و دوره های گذشته در همه مواقعی که نیاز بوده با بیانیه ها و مصوبات خود، منع گسترش سلاح های هسته ای و شیمیایی را به عنوان یکی از محورهای کاری خود در عرصه سیاست خارجی قرار داده است.
وی ضمن تاکید بر فعالیت کمیسیون امنیت ملی مجلس در این باره خاطر نشان کرد: این که معاهده منع گسترش سلاح های شیمیایی توسط مجلس شورای اسلامی به قانون تبدیل شد، حاکی از آن است که مجلس به دلیل مردمی بودن و به دلیل دفاع از حقوق بشر و رسالت بزرگ و سنگینی که در این باره دارد در این زمینه قدم های موثری برداشته است.
به گفته این نماینده مجلس شورای اسلامی، ۴ مصوبه مجلس دوره هفتم دولت را موظف می کند که فقط باید در چارچوب برنامه های صلح آمیز قدم بردارد. منع تولید مواد شیمیایی و سلاح های شیمیایی حاکی از آن است که هم مجلس قدرتمندانه در این زمینه قدم برداشته و هم اعتقاد عمیقی دارد که با همه کسانی که در هر گوشه از دنیا این معاهده را نقض می کنند، می باید برخورد شود.
حاجی بابایی افزود: ‌ولی متاسفانه رژیم صهیونیستی و بعضی از کشورهای دیگر به راحتی از سلاح های غیرمجاز اعم از شیمیایی و غیرشیمیایی استفاده می کنند و متاسفانه توسط برخی از کشورهای مدعی که خود را طرفدار این گونه معاهدات می د انند به راحتی مورد حمایت قرار می گیرد.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا