زحل، عروس منظومه شمسی

مطمئناً اگر از پشت یک تلسکوپ کوچک حتی در شهرهای بزرگ که همواره آلودگی نوری زیادی دارند به سمت سیاره زحل نگاه کنید آنچنان شگفت زده می شوید که پشت تلسکوپ میخکوب شده و احتمالاً دوست دارید لحظاتی طولانی در تماشای آنچه می بینید، بایستید. مطمئناً این تجربه یکی از ماندگارترین لحظات لذت بخشی خواهد بود که به آسمان شب، این طبیعت زیبا و خارق العاده نگاه کرده اید. شما سیاره یی گرد را در میدان دید خود می بینید و آنچه موجب شگفتی شما خواهد شد حلقه های بسیار زیبای آن است که در اطراف و موازی با استوای سیاره قرار گرفته اند. اکنون آن زیبایی افسون انگیزی را که شما در عکس ها و فیلم ها از این سیاره دیده اید، خودتان با چشمان تان می بینید که لذتی بسیار بیشتر دارد.
زحل (کیوان) ششمین سیاره از مجموع هشت سیاره منظومه شمسی است و آخرین سیاره یی که با چشم غیرمسلح (بدون ابزار رصدی) می توانید در آسمان شب به آن نگاه کنید. همچنین به همین دلیل این سیاره آخرین سیاره یی بوده است که مردمان باستان می شناختند. اولین کسی که حلقه های زحل را مشاهده کرد، «گالیله» (در سال ۱۶۱۰ میلادی) بود اما به دلیل ضعیف بودن تلسکوپی که ساخته بود نتوانست حلقه را تفکیک کند و در واقع تشخیص دهد چنین حلقه های زیبایی در اطراف این سیاره وجود دارند. آنچه او شاهد بود سیاره یی بود که گویی از کناره ها دارای پخ شدگی است. «گالیله» فکر کرد این لبه هایی که از کنار سیاره به بیرون هستند، شاید قمرهایی بزرگ باشند که به دور سیاره می گردند، اما در واقع گالیله به دلیل ابزار رصدی ضعیفش هرگز نتوانست متوجه شود این برآمدگی های کنار سیاره که به قول خودش جرمی شبیه به بادام تشکیل داده است چه می توانند باشند.
زحل از لحاظ بزرگی دومین سیاره منظومه شمسی به حساب می آید و مانند سیاره مشتری، سیاره یی است که همچون یک کره گازی است. این کره گازی عموماً (حدود ۹۷ درصد) از هیدروژن تشکیل شده است، اما راز زیبایی و وجود حلقه ها در زحل (کیوان) چیست؟ سیاره های گازی دیگر منظومه شمسی یعنی مشتری، اورانوس و نپتون همگی دارای حلقه هستند اما این حلقه ها هیچ کدام به اندازه حلقه های زحل نمایان، بزرگ و درخشان نیستند بلکه ما حلقه های دیگر سیاره ها را در شرایط خاصی توانسته ایم از روی زمین یا به وسیله کاوشگران کشف کنیم.
حلقه های زحل در واقع از ذره های غبار و یخ های کوچکی در اندازه چند میلیمتر تا چند متر تشکیل شده است. گفتیم اولین شخصی که حلقه های زحل را رصد کرد، «گالیله» بود، اما نتوانست دقیقاً تشخیص دهد آنها چیستند. در سال ۱۶۵۵ میلادی اخترشناسی به نام «هویگنس» توانست با استفاده از یک تلسکوپ بزرگ متوجه شود آنچه «گالیله» از پشت تلسکوپش دیده بود در واقع حلقه یی است که موازی با استوای سیاره قرار دارد و در سال ۱۶۷۵ میلادی اخترشناس دیگری به نام «کاسینی» کشف کرد بین حلقه یی که «هویگنس» کشف کرده است شکافی وجود دارد. اکنون حلقه های زحل به هفت قسمت اصلی تقسیم شده است و هر یک از این قسمت ها دارای حلقه های بی شمار دیگری هستند که ذرات داخل آن همواره به دور سیاره در گردش هستند و هرگز به سطح زحل سقوط نمی کنند.
زحل بعد از مشتری دارای بیشترین تعداد قمر است به طوری که اکنون ۴۷ قمر طبیعی را به دور این سیاره کشف کرده اند. جنجالی ترین قمر زحل، تیتان نام دارد. این قمر دومین قمر بزرگ منظومه شمسی به حساب می آید و جالب آنکه حتی از اولین سیاره منظومه شمسی یعنی عطارد و همچنین از سیاره کوتوله پلوتون بزرگ تر است.
آنچه این قمر را جالب توجه می کند وجود جوی است که این قمر را فراگرفته است، زیرا اقمار دیگر منظومه شمسی هیچ کدام دارای جوی خاص نیستند، همچنین وجود عناصری همچون نیتروژن و هیدروژن و عناصری دیگر که پایه هایی برای به وجود آمدن حیات هستند، مواد تشکیل دهنده این قمر است. اما با توجه به دمای پایین این قمر (منفی ۱۸۰ درجه سانتیگراد) وجود حیات روی آن بعید است اگر چه احتمالات همچنان باقی است، زیرا علم ما در این مورد هنوز به اندازه کافی نیست.
قطر سیاره زحل حدود ۹ برابر قطر زمین است و بعد از مشتری پرسرعت ترین سیاره یی است که به دور خود می چرخد، به طوری که هر ۱۰ ساعت و ۴۰ دقیقه یک گردش کامل به دور خود می کند. زحل با توجه به چنین سرعت گردشی به دور خودش سیاره یی است که بیشترین پخ شدگی را در استوا دارد به صورتی که قطر آن در استوا ۱۰ درصد بیشتر از قطرش از قطب به قطب است.
این پخ شدگی آنچنان نمایان است که در عکس هایی که توسط کاوشگران گرفته شده است به راحتی مشخص است. زحل با فاصله میانگین ۱۴۳۳۵۳۰۰۰۰ کیلومتر در یک مدار بیضی شکل به دور خورشید می چرخد. با توجه به این فاصله و میانگین سرعت گردش ۵/۹ کیلومتر در ثانیه زحل به دور خورشید، ۵/۲۹ سال زمین طول می کشد تا زحل یک دور کامل به دور خورشید بگردد و یک سال زحل را تشکیل دهد. دما در سطح های بالایی ابرهای زحل به حدود منفی ۱۲۰ درجه سانتیگراد می رسد. سرعت ابرهای زحل در منظومه شمسی بی نظیر است، به طوری که در استوای این سیاره سرعت این توفان ها به ۱۷۷۰ کیلومتر در ثانیه می رسد.

امین حمزه ئیان
Nutshell.ir

منبع : روزنامه اعتماد