شنبه, ۸ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 27 April, 2024
مجله ویستا
از سقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند
● كتاب تازه ای از حسین آبادیان
تاكنون به مشروطه ایران از دو منظر نگریسته شده است: یا از سر خودشیفتگی كه در غایت امر سر از«آنچه خود داشت» درآورد و یا از موضع سوءظن كه این وجه دوم در نقطه افراطی خود ره توطئه پنداری مبتذل در همه اركان و در نهایت به بیگانه ترسی انجامید . مشروطه ایران زمانی روی داد كه هیچ گونه سابقه ذهنی و هیچ تجربه عملی از نظامی قانونمند ، بر طبق موازین رایج زمان در این مرز و بوم وجود نداشت . هیچ كدام از كسانی كه از آنان به عنوان روشنفكر یاد می شود از نظام مشروطه ذهنیت مطابق با واقع نداشتند . به قول سیدمحمد طباطبایی بسیاری از دست اندركاران جنبش ، از مشروطه و فواید آن «چیزی شنیده بودند» اما هرگز تاملی بنیادین در اینكه مشروطه چیست، لوازم آن كدام است و الزامات پذیرش مشروطه چیست به عمل نیامده بود . به عبارتی ، پرسش از ماهیت مشروطه نه قبل از این حادثه و نه بعد از آن به عمل نیامد و «هر كس از ظن خود یار» آن شد و هر كس بنا به پیشنهاد ذهنی و علایق و سلایق خود در مورد آن گمانی می كرد .
هیچ كس از ماهیت دوران جدید كه سیطره ای نو بر عالم و آدم بنیاد نهاد - و قانون و مشروطه و اصناف نظام های جدید سیاسی از الزامات آن بود - بحث به میان نیاورد . درست كه میرزاآقاخان كرمانی در روزنامه اختر ، سال ها قبل از مشروطه نوشت ، غربیان می گویند یا خانه را به سبك ما بساز و یا ما آن را برایت خواهیم ساخت اما وی هرگز ننوشت چرا چنین است و بنیاد این سخن در كدام اندیشه نهفته است؟ واقع امر این است آنچه یوسف خان مستشارالدوله در باب قانون نوشت ، با مناسبات فكری و الزامات روزگارش تا اندازه ای انطباق داشت ، اما میرزاآقاخان كرمانی و میرزا ملكم خان ناظم الدوله بیشتر برای تسویه حساب با دربار ایران اختر و قانون را منتشر كردند و در پس نوشته های آنان اگرچه كورسویی از مظاهر تمدن جدید دیده می شد ، اما جای یك بحث سامانمند همیشه خالی بود .
نخستین رساله ای هم كه در دفاع از مشروطه منتشر شد ، به قلم حاجی سیدنصرالله تقوی بود كه ابتدا به صورت پاورقی در روزنامه تربیت چاپ شد و بعداً به رساله ای مستقل تبدیل گردید. در این رساله آمده است كه مشروطه ابزاری است برای جلوگیری از بهانه جویی غربیان كه به عنوان «حقوق بشر » در امور كشورهایی مثل ایران مداخله می نمایند. اما تا پیش از مشروطه نه قدرتی بیگانه از ضرورت استقرار موازین حقوق بشر در ایران سخنی گفته بود و نه اساساً مشكل غرب سرمایه داری - كه برجسته ترین نمادش در آن زمان بریتانیا محسوب می شد - آزادی و مساوات برای ایرانیان بود . آنچه راه را بر انواع نظریه های توطئه پندار باز كرد سوءاستفاده محافلی از حاكمان انگلیس از مشروطه ایران بود . در سراسر سال های مشروطه - ۱۲۸۵ الی ۱۲۹۰ شمسی - كه كشور به اشغال ارتش مهاجم روسیه درآمد هر كس در مورد مشروطه داوری خاصی می كرد كه با نفس الامر آن مطابقت نداشت . در دوره اول مشروطیت ، حتی یك رساله سیاسی قابل توجه در مورد مشروطه نوشته نشد . تنها رساله مهم این دوره «تذكره الغافل و ارشادالجاهل» منسوب به شیخ فضل الله نوری بود كه بنیاد مشروطه و مغایرت آن با مبانی شرع را تبیین كرده بود .
در فصل اول كتاب « ایران از سقوط مشروطه تا كودتای سوم اسفند» در باب مشروطه سخن گفته شده است و با اتكا به منابع معتبر نشان داده است كه انگلیس چگونه از حمله روسیه به ایران حمایت كرد و چگونه مانع برقراری نظم و ثبات در كشور شد . در این فصل به مسئولیت ناصر الملك - این عنصر مورد اعتماد بریتانیا- و جنگ داخلی كشور متعاقب مشروطه و فتنه سالارالدوله پرداخته شده است كه چگونه تاثیری مخرب بر روان مردم ایران برجای نهاد . نخستین زمزمه های استقرار مرد قدرتمند بر مقدرات امور ملت ایران در همین فضا مورد اشاره قرار گرفته است . در فصل دوم انگیزه ها و اهداف ضد ملی این گروه را بازشناسی كرده و ضربات مهلك آنها را بر منافع ملی كشور توضیح داده است . بخشی از این فصل به قیام دلاورانه مردم جنوب علیه انگلیسی ها اختصاص یافته است . در این فصل نویسنده تلاش كرده كه نشان دهد چگونه علمای مقیم عتبات عالیات با احكام و فتاوای خود ، مردم را به نبرد علیه انگلیس فراخواندند .
فصل سوم به بحثی جامع در مورد قحطی بزرگ سال های جنگ اشاره داشته است . در این فصل با اشاره به منابع موثق ، این فاجعه انسانی را كالبدشكافی نموده و نقش انگلیس و روسیه را در این بحران بزرگ توضیح داده است. با این كه فاجعه یاد شده ابعاد ملی داشت، اما در منابع تاریخی كوچكترین اشاره ای به آن نشده است .
علت این امر این است كه دست اندركاران این بحران همان كسانی بودند كه بعدها در دوره پهلوی به مقامات و مناصب عدیده دست یافتند ، زیرا آنان تاریخ آن دوره را نوشته اند و بدیهی است كه از كنار آن به سادگی عبور نمایند . در فصل چهارم ، احزاب سیاسی این دوره مورد بررسی قرار گرفته است ، بحثی كه حتی در كتاب تاریخ احزاب سیاسی ملك الشعرای بهار ، ابعاد موضوع و اهمیت آن به درستی كاویده نشده است . اهمیت این فصل در آن است كه ارتباط گروه ضد تشكیلی با بحران نان ، ظهور و سقوط پی درپی كابینه ها ، نقش آنان در تزلزل و عدم ثبات كابینه ها ، ممانعت اینان از تشكیل مجلس و اهدافشان از این موضوع و به طور كلی نقش این گروه به بحث گذاشته است.
فصل پنجم بر آن است كه به كمیته مجازات و عملیات آن اختصاص دارد. تاكنون در مورد كمیته مجازات سخن فراوان گفته شده است ، عده ای به غلط این گروه آدمكش را انقلابی نام نهاده اند ، برخی آنان را گروهی عدالت طلب ارزیابی نموده اند ، گروهی بر این باورند كه واقعاً اینان درصدد مجازات خائنین بودند ، اما واقعیات تاریخی خلاف این داوری ها است . تاكنون هیچ اثر جدی كه ابعاد و اهمیت این جوخه ترور را معرفی كرده باشد ، منتشر نشده و در دسترس نیست . در فصل ششم اشاره ای به دوره جدید روابط ایران و روسیه بعد از انقلاب مشروطیت شده است. هدف این فصل این است كه نشان دهد اگر وثوق الدوله در چارچوب منافع ملی كشور نگاهی واقع بینانه به تحولات می داشت ، می شد از شرایط جدید به نفع استقلال و تمامیت ارضی كشور بهره برد .
در فصل هفتم مباحث مربوط به قرارداد ۱۹۱۹ بحث و بررسی شده است و ضمن دسته بندی مخالفان داخلی و خارجی قرارداد فوق نشان داده است كه مخالفت ها در درجه نخست از خود انگلیس آغاز شده است . كتاب همچنین تبار مخالفان و موافقان قرارداد را در انگلیس در همین فصل معرفی كرده است. فصل هشتم به بحث شیخ خزعل و خدمات او به منافع امپراتوری بریتانیا، اختصاص دارد . در این فصل تبار خزعل و پیوندهای او با انگلیس و رجال مقیم تهران مورد بررسی قرار گرفته است. فصل نهم این كتاب ۸۰۷ صفحه ای نیز به علل و انگیزه های كودتا و تحلیل آن و همچنین جایگاه رضا خان در سلسله مراتب تحولات این زمان و این كه كودتا با كدامین تفكر در انگلستان و ایران قرابت دارد و نتیجه بلافصل كدامین نقشه ها است اختصاص یافته است .
دكتر حسین آبادیان
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
بهار ۸۵
محمود فاضلی
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
بهار ۸۵
محمود فاضلی
منبع : روزنامه شرق
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
ایران دولت مجلس حجاب گشت ارشاد رئیس جمهور رئیسی دولت سیزدهم پاکستان کارگران رهبر انقلاب مجلس شورای اسلامی
سیل هواشناسی قتل کنکور تهران قم سازمان سنجش شهرداری تهران آتش سوزی پلیس زنان اصفهان
قیمت دلار خودرو مسکن قیمت خودرو دلار سایپا بازار خودرو قیمت طلا ارز ایران خودرو بانک مرکزی تورم
کیومرث پوراحمد پایتخت کتاب تلویزیون سینمای ایران سعید آقاخانی سریال ترانه علیدوستی فیلم موسیقی مهران مدیری سینما
کنکور ۱۴۰۳ عبدالرسول پورعباس
اسرائیل رژیم صهیونیستی آمریکا فلسطین غزه جنگ غزه روسیه چین حماس اوکراین ترکیه ایالات متحده آمریکا
فوتبال پرسپولیس جام حذفی آلومینیوم اراک استقلال فوتسال بازی تراکتور بارسلونا باشگاه پرسپولیس تیم ملی فوتسال ایران باشگاه استقلال
هوش مصنوعی گوگل سامسونگ همراه اول فناوری ربات ناسا فیلترینگ ماه
سازمان غذا و دارو مالاریا کاهش وزن آلزایمر زوال عقل