دندان هایی که سر جای خود نیستند

● مشکلات ارتودنسی و راه های پیشگیری از آن
ارتودنسی و ارتوپدی فک و صورت به تشخیص و درمان ناهنجاری های دندانی فکی می پردازد. بیماری های ارتودنسی را می توان به دو قسمت کلی تقسیم کرد.
۱) ناهنجاری های فکی
۲) اختلالات دندانی.
مشکلات فک ها و دندان ها ممکن است جدا از هم یا در کنار هم وجود داشته باشند. تمام این بیماری ها از یک سو زمینه ژنتیکی و از سوی دیگر زمینه اکتسابی و محیطی دارند. شکل سر و جمجمه، عامل تعیین کننده شکل و اندازه اجزای دیگر صورت است که در نژادهای انسانی تفاوت های زیادی دارد. جلوآمدگی هر دو فک (Bimaxillary protrusion) از ویژگی های نژاد سیاه است که در نژادهای دیگر کمتر دیده می شود. در نژاد سفید، تحدب صورت و جلوآمدگی فک بالا شایع تر است.
اندازه فک از عوامل ژنتیکی تبعیت می کند و گاهی نیز عوامل محیطی روی آن تاثیر می گذارد. در سندرم مادرزادی «پی یر رابین» (Pier-Robin) موقعیت نامناسب سر جنین موجب فشار روی فک پایین شده و کïندیل فک پایین که مرکز رشد است، مهار شده و پس از تولد کوچک بودن فک در چهره کودک کاملاً مشهود است که نیاز به درمان خواهد داشت. گاهی تنفس شدید دهانی موجب می شود که بیمار برای سهولت تنفس، فک پایین را در موقعیت جلوتر از وضع طبیعی بینی نگاه دارد تا راحت تر تنفس کند. تداوم این وضعیت در زمان رشد کودکان موجب تحریک رشد فک پایین می شود، در نتیجه اندازه فک از حد طبیعی بزرگ تر شده و تناسب خود را با دیگر اجزای صورت از دست می دهد.
اگر مکیدن انگشت تا سن مدرسه و با شدت و تناوب زیاد ادامه پیدا کند، می تواند موجب تنگی فک بالا، بیرون زدگی جلوی فک و تغییرات فرم چهره شود. حوادث و ضربه به فک پایین گاهی موجب صدمه به مرکز رشد فک شده و در دوران رشد عدم تقارن آشکاری در فک بیمار به وجود می آید که در سنین رشد با ارتوپدی فک و صورت توسط متخصصان ارتودنسی و پس از سن بلوغ با جراحی فک و صورت قابل درمان خواهد بود.
گاهی در انسداد راه بینی همراه با لوزه های بزرگ و تنفس شدید دهانی، سر به عقب خم شده و دهان باز می ماند و در نتیجه فعالیت طبیعی عضلات صورت بر هم می خورد و شکل فک تغییر می کند. عضلات جویدن و دیگر عضلات صورت نقش بسیار مهمی در رشد طبیعی فک ها دارند. اگر فعالیت طبیعی عضلات فک مختل شود یا تغییر کند، فرم و شکل استخوان های متصل به آن عضلات نیز تغییر می کند. در تنفس شدید دهانی، صورت حالت آدنوئیدی (Adenoid Face) دچار کشیدگی شده و همراه با آن تنگی فک بالا اتفاق می افتد.
هرگونه بیماری یا حادثه که عضلات بالابرنده فک ها یا عضلات جویدن را در دوران رشد از فعالیت طبیعی دورکند، روی رشد و تقارن طبیعی فک ها اثر سوء خواهد گذاشت. جلو بودن و بزرگی فک پایین (Mandibular prognathism) یک مشکل ژنتیک و ارثی است. در سابقه بیمار، اغلب پدر و مادر یا بستگان نزدیک دارای مشکلات مشابه هستند. در این موارد مشاوره با ارتودنتیست سودمند است زیرا موارد خاصی وجود دارد که در سن رشد قابل معالجه بوده و در صورت عدم مراجعه و سهل انگاری ممکن است پس از سنین رشد درمان های پیچیده تر و پرهزینه تری را در پی داشته باشد. در موارد شدید نیز اغلب درمان های ترکیبی ارتودنسی-جراحی بهترین انتخاب برای بیمار خواهد بود که باید پس از اتمام رشد انجام شود.
مشکلات دندانی مثل شلوغ بودن و نامرتبی دندان ها، فاصله دار بودن دندان ها، چرخش های شدید، تداخل دندانی دو فک «کراس بایت» (Cross Bite) و انحراف دندان ها از ردیف طبیعی دندانی دارای دلایل ارثی و محیطی است. اگر کودک، اندازه فک را از یک والد و اندازه دندان ها را از والد دیگر به ارث ببرد و این دو با هم تناسب و سازگاری نداشته باشند، ممکن است دندان ها فاصله دار شوند یا فضای کافی برای تمام دندان ها در قوس فکی وجود نداشته باشد و موجب شلوغی دندان ها و نامرتبی آنها شود. اما عوامل محیطی به ویژه وضعیت دندان های شیری اثر زیادی روی مسیر رویش دندان های دایمی خواهد گذاشت. اگر دندان های شیری ریز و مرتب و بدون فاصله و دندان های دایمی بزرگ باشد، اختلاف اندازه دندان شیری و دایمی با رشد استخوانی جبران نمی شود و دندان های دایمی فضای کافی برای رویش نداشته و دچار بی نظمی و گاه اختلالاتی نظیر نهفتگی دندانی می شوند.
پدیده Missing یا عدم تشکیل جوانه دندان دایمی در دندان های پیش فک بالا و دندان آسیای کوچک شماره دو در فک پایین بسیار شایع است و در دندان های دیگر هم می تواند دیده شود. این یک مساله ژنتیک است و فقدان یک یا تعدادی از دندان های دایمی موجب اختلال مسیر رویش دندان های دیگر و بی نظمی آنها می شود. دندان های اضافی مثل دندان «مزیودنس» (Mesiodense) که دندان اضافی بین دو دندان پیش شماره یک فک بالا است، موجب اختلال رویش آنها شده و باعث چرخش یا بی نظمی می شود.
اگر پوسیدگی دندان های شیری درمان نشود ممکن است روی نظم دندان های دایمی اثر بگذارد. زود یا دیر افتادن دندان های شیری اختلالات متعددی را برای دندان های دایمی جانشین آنها به وجود می آورد. زمان صحیح افتادن یا خارج کردن دندان های شیری الزاماً بر اساس سن شناسنامه کودکان نیست بلکه بر اساس سن دندانی آنهاست و با مشاهده کلیشه رادیوگرافی تعیین می شود. مثلاً یک کودک ۱۰ ساله ممکن است سن دندانی ۹ یا ۱۱ داشته باشد. این مساله بیماری و ناهنجاری نیست. زمان دقیق خارج کردن دندان شیری بر اساس تکامل دندان دایمی جانشین آنها با تهیه رادیوگرافی تعیین می شود. طبق توصیه انجمن ارتودنتیست های امریکا، بهتر است کودکان از سن حدود ۶ سال تحت مشاوره و نظر ارتودنتیست باشند تا در مورد مشکلات فکی و دندانی آنها را راهنمایی کنند. در این سنین معمولاً درمان ارتودنسی انجام نمی شود، اما بررسی وضع دندان های شیری و رشد فک ها می تواند از برخی ناهنجاری ها پیشگیری کند یا مشکلات را کاهش دهد. اگر در زمان مناسب دندان نیش شیری فک بالا نیفتد یا دندان شیری مجاور آن به دلیل پوسیدگی زودتر از زمان طبیعی بیفتد سیر رویش دندان های نیش دایمی ممکن است تغییر کند و به طرف سقف دهان حرکت کند و در کام نهفته شود. این موارد، درمان های مشکل تر و طولانی تری نیاز خواهد داشت. حال اگر کودک در زمان مناسب تحت مشاوره قرار بگیرد و ترمیم شیری ها یا خارج کردن به موقع آنها تجویز شود، بسیاری از این گونه مشکلات روی نخواهد داد. رشد و تکامل دندان دایمی در کودکی در داخل استخوان فک روی می دهد. بنابراین عوامل تغذیه یی در دوران کودکی همانطور که بر رشد عمومی بدن اثر دارد، بر رشد و تکامل دندانی نیز اثر می گذارد.
بیماری های عفونی، تب دار یا مصرف برخی آنتی بیوتیک ها در دوره رشد کودک موجب اختلال در ساختمان دندان دایمی و شکل و رنگ آن خواهد شد.
مصرف غیرمتعارف مواد قندی و شکلات های چسبنده همراه با بهداشت ضعیف می تواند پوسیدگی زودهنگام و وسیع دندان های شیری را باعث شود که در صورت عدم رسیدگی و درمان، ردیف منظم دندانی را بر هم خواهد زد. عادت مکیدن انگشت یا ناخن، جویدن مداد و خودکار موجب صدمه به دندان شده و نظم آن را نیز بر هم می زند. به والدین توصیه می شود بهداشت دقیق دهان و دندان و مسواک زدن به موقع و منظم، (چند نوبت در روز) از دوران کودکی شروع شود. به نظر کارشناسان بهداشت مدارس توجه کافی مبذول شود و از راهنمایی و مشاوره با متخصصان دندانپزشکی اطفال و متخصصان ارتودنسی بهره مند شوند.

مسعود پورشاهی

منبع : روزنامه اعتماد