بخش خصوصی و توسعه شهری

بی تردید توسعه شهری زمینه ساز توسعه کشور است و این ممکن نیست مگر با استفاده از نظرات نخبگان و صاحبنظران علم مدیریت شهری. یکی از راه های توسعه شهری که کارشناسان بر آن تاکید دارند مشارکت بخش خصوصی است که در این شماره به انعکاس دیدگاه صاحب نظران مربوطه می پردازیم.
طی ۴۰ سال گذشته بسیاری از کشورهای عقب مانده دنیا یا به تعبیری جهان سوم مسیر توسعه خود را به سرعت پیموده و امروز به کشورهایی پیشرفته و توسعه یافته مبدل گشته اند. از جمله این کشورها می توان به مالزی، کره جنوبی، تایوان، هنگ کنگ، چین، امارات و امثالهم اشاره کرد که اگرچه هنوز به آنها نام «درحال توسعه» اطلاق می شود اما کیفیت زندگی و استانداردهای زندگی در این کشورها در سطح بسیار بالایی (به نسبت دیگر کشورهای «کمترتوسعه یافته») قرار دارد.
استراتژی محوری چنین تغییر و تحولی، «آزادسازی و به کارگیری مناسب و هوشمندانه پتانسیل های مختلف جامعه» است. اکثر جوامع عقب مانده با مشکل نبود استعدادهای بالقوه و منابع طبیعی و انسانی مواجه نیستند، بلکه از نبود «نگاه توسعه گرا» و «مدیریت و برنامه ریزی صحیح» رنج می برند. بخش عمده ای از ظرفیت ها و توانمندی های توسعه در بخش خصوصی نهفته است که متاسفانه رویکردهای دولت محور مانع از ظهور و شکوفایی این استعدادهای بالقوه می شود. این رویکردها از چند مشکل اساسی همچون کوته اندیشی، عدم انعطاف، عدم کارآیی و اثربخشی، جزیی نگری، نبود منابع کافی، عدم خلاقیت و نوآوری، و نبود آینده نگری برخوردارند. درک این نکته، بسیار اساسی است که بدون مشارکت تمامی بخش های جامعه نمی توان به موفقیت قابل توجه و پایداری در کشور دست یافت.
یکی از مهمترین حوزه های توسعه ملی، «توسعه شهری» محسوب می شود که از طریق مدیریت یکپارچه و مشارکتی شهری محقق می شود. به هر حال بخش دولتی (در تمامی کشورهای جهان) با محدودیت های مختلفی مواجه است که مدیران دولتی را از دستیابی به اهداف مطلوب و ایجاد شهرهایی توسعه یافته باز می دارد. به همین جهت سیاستگذاران و مدیران ارشد شهری باید بکوشند با نگاهی کل نگرانه و توسعه گرا، به جذب و جلب تمامی مشارکت های ممکن و آزادسازی پتانسیل های موجود و خلق توانایی های جدید (در راستای توسعه فضای شهری) بپردازند.
● راهکارهای جلب مشارکت بخش خصوصی در توسعه شهری
متاسفانه علی رغم تغییر نگاه مدیریتی کلان کشور مبنی بر کاستن از بار دولت و توسعه بخش خصوصی توام با بکارگیری توانمندی های بخش خصوصی، هنوز توفیق چندانی در این مورد به دست نیامده است (حتی اگر بعضا تبعات و اثرات منفی نیز به بار نیاورده باشد!). به هر تقدیر، از مطالعه تجربیات داخلی و خارجی در این زمینه می توان راهکارهای ذیل را مختصرا برشمرد:
▪ توسعه فرهنگ مشارکت در جامعه:
فرهنگ سازی و بسترسازی مناسب برای مشارکت کل جامعه در ساخت محیط زندگی خودشان، یکی از مهمترین راهکارهای توسعه شهری محسوب می شود. باید از طریق برنامه های آموزشی، فرهنگی و علمی مختلف و مستمر کوشید تا شهروندان را نسبت به مسایل محیط زندگی شان حساس نموده و آنان را نسبت به بهبود شرایط شهری خودشان تحریک نمود. نکته اصلی مربوط به جاانداختن این نکته است که نباید شهروندان بیندیشند توسعه امکانات شهری صرفا از طریق شهرداری انجام می شود یا برعهده شهرداری است بلکه باید همگی آنها بخشی از کار را (در حد خود) برعهده بگیرند. ایجاد فرهنگ مشارکت عمومی نقطه آغازین حرکت توسعه پایدار است. شعار «شهر ما، خانه ما» نیز در پی چنین مقصودی برآمده است.
▪ انگیزش:
ایجاد انگیزه در مردم (بالاخص بخش خصوصی) در توسعه شهر، امر بسیار حیاتی و پیچیده ای است که نمی توان الگوی کلی و نسخه عمومی را برای آن ارایه داد. بلکه مدیران باید بکوشند برمبنای شناخت بافت اجتماعی جامعه خود، الگوی بومی مناسب را یافته و بکار بندند. انگیزش دارای سطوح مختلف و مخاطبان متفاوت است. جنس انگیزه بسیاری از مردم، «محله ای»، «منطقه ای»، «شهری»، «استانی»، «ملی»، «مذهبی»، «فرهنگی»، «سیاسی» و امثالهم است. اما باید در نظر داشت که انگیزه اصلی بخش خصوصی، ماهیت «اقتصادی» و «کسب وکاری» دارد. به همین علت باید شرایط و تسهیلاتی ایجاد نمود که بخش خصوصی از نظر مالی برانگیخته شود. از جمله مهمترین سازوکارهای این امر می توان به اعطای وام های مختلف (تسهیلات مالی)، معافیت مالیاتی، واگذاری سهام و مدیریت اشاره کرد.
▪ تدوین و اجرای طرح جامع توسعه شهری:
وجود طرح جامع و استراتژیک توسعه شهری باعث می شود اولا چشم انداز آینده شهر و جهت حرکت توسعه شهری مشخص باشد، ثانیا فعالیت ها و اقدامات (طرح ها و پروژه های شهری مطلوب و موردنیاز) تعریف شده باشد و ثالثا جایگاه بازیگران مختلف عرصه توسعه و نحوه مشارکت و همکاری آنان (و منابع مربوطه) شفاف شده باشد. اینکه بدانیم به کجا می خواهیم برویم و از چه مسیری، به طور خودکار تکلیف حرکت بخش های مختلف را تعیین می نماید. شایان ذکر است وجود یک چشم انداز شکوفا و جذاب، باعث حرکت سازنده و خلاق جامعه به سمت خود می شود. اعلان عمومی این چشم انداز (وکلا طرح جامع توسعه شهری) نقش بسزایی در جذب مشارکت و حرکت بخش های مختلف جامعه دارد.
▪ ایجاد و تقویت فضای کارآفرینی:
«کارآفرینی» فرآیندی است که طی آن برمبنای یک فرصت اقتصادی ویا یک ایده تجاری، کسب وکاری جدید (شرکت یا موسسه) متولد می شود. وجود چنین فضایی به معنای پویایی و رشد اقتصادی محسوب می شود. در واقع از این طریق، بخش خصوصی فعال و بهره وری شکل می گیرد که از یک طرف باعث رشد اقتصادی و اشتغالزایی مفید و مولد می گردد و از طرف دیگر می تواند به عنوان بازوی اجرایی و همکار مدیریت شهری عمل نماید. حسن اصلی کارآفرینان انگیزه بالای آنان برای کار و فعالیت می باشد. از جمله مهمترین سازوکارهای مربوط به توسعه کارآفرینی می توان به وام ها و تسهیلات مالی کارآفرینی، حذف مالیات های مختلف (برای سال های اولیه تاسیس)، ایجاد مراکز رشد (انکوباتورها) و ارایه فرصت های کاری به آنان از طرف سازمان های دولتی و مدیریت شهری، همگی توام با برنامه های مختلفی برای ارتقای فرهنگ کارآفرینی، اشاره کرد.
▪ بهبود ساختار مدیریت شهری:
بدنه سنگین و کند دولت باعث شده است که تصویری منفی و بازدارنده در اذهان عمومی، به ویژه بخش خصوصی، شکل بگیرد. تصویری که رغبت و انگیزه حرکت و همکاری با بخش های دولتی (و مدیریت شهری) را به حداقل رسانده است. تغییر تصمیمات و قوانین، عدم برخورد مناسب، حرفه ای و مشتری مدارانه، کندی و طولانی شدن فرایندها، فساد مالی و اداری، رابطه گرایی و پارتی بازی، بی انگیزگی و بی تعهدی کارمندان دولتی، همه و همه جزو عوامل بازدارنده بخش خصوصی از تعامل و همکاری با بخش دولتی است. مهمترین اقدامات برای رفع این مشکلات عبارتند از: بررسی و تحلیل فرایندها و ساختارهای کاری فعلی، بهبود فرایندهای موجود از طریق مهندسی مجدد، منوط سازی حقوق کارمندان به رضایت ارباب رجوعان، خودکارسازی و کامپیوتری نمودن امور تا حد ممکن (حرکت به سمت دولت الکترونیکی) و امثالهم.
▪ استفاده از مشاوره فکری:
ایجاد رابطه صحیح، اصولی و بلندمدت با مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی و استفاده از خدمات مشاوره ای تخصصی، مدیران شهری را در اتخاذ تصمیمات بهینه یاری می نماید. تصمیم گیری در زمینه های مختلف و تخصصی همچون راهکارهای جذب مشارکت بخش خصوصی نیازمند تعامل مستمر با مشاوران صاحب فکر و پژوهشگران متخصص است تا بتوان به راه حل های خلاقانه و نوآورانه ای دست یافت.
▪ اطلاع رسانی:
اطلاع رسانی شفاف و مستمر از تمامی اقدامات انجام شده و فرصت های کاری پیش رو، باعث ظهور فضایی عادلانه و منصفانه میگردد که ضمن جذب شرکت های خصوصی باعث تداوم و پایداری هرچه بیشتر همکاری آنان با مدیریت شهری خواهد شد. روزنامه (یا هفته نامه)، انواع بروشورها و بولتن ها، رادیو و تلویزیون محلی، سایت اینترنتی، تابلوهای تبلیغاتی بزرگ سطح شهر (بیل بوردها) همگی از سازوکارهای این امر می باشند.
▪ خصوصی سازی:
کوچک سازی بدنه دولت و کاهش تصدی گری دولت، سیاست مناسبی است که طی سالیان گذشته به مورد اجرا گذاشته شده است. دولت باید نقش سیاست گذار و مدیر ارشد را بازی کند نه مجری و پیمانکار! واگذاری امور به بخش خصوصی (در قالبی صحیح و حساب شده) باعث افزایش بهره وری و کاهش اتلاف منابع ملی و منطقه ای خواهد شد. به علاوه به مرور زمان باعث جذب بخش خصوصی و مشارکت آن در توسعه شهری خواهد شد.
▪ جذب سرمایه های غیردولتی:
سرمایه های دولت برای توسعه و نوسازی فضاهای شهری با محدودیت های جدی مواجه است. ایجاد فضایی مناسب برای جذب سرمایه های مردمی، بخش خصوصی و سرمایه گذاران مختلف داخلی و خارجی از مهمترین راهکارهای توسعه شهری محسوب می شود: انتشار اوراق مشارکت، ایجاد، تقویت و حضور در بازارهای بورس، ایجاد فضایی جذاب و پربازده برای سرمایه گذاران (به خصوص سرمایه گذاران مخاطره پذیر)، ایجاد سازوکارهای جذب سرمایه های خارجی، ایجاد مناطق ویژه و امثالهم.

نویسنده : امید سیاوش

منبع : روزنامه مردم سالاری