درختانی که ایستاده می میرند

● به بهانه ۱۵ اسفند، روز درختکاری
ـ بهمن ماه ۱۳۸۵ : آتش سوزی ۲۴۰ هکتار از جنگل های استان گلستان را سوزاند.
ـ بر اثر وزش شدید بادگرم و بی احتیاطی برخی از جنگل نشینان در روشن کردن آتش، بخش هایی از جنگل های استان گیلان در آتش سوخت.
ـ مرداد ماه۱۳۸۵؛ ۲۶۰۰ متر از زمین های غربی مازندران شامل جنگل های نوشهر و چالوس طعمه حریق شد.
ـ آتش سوزی ۴۰۰ هکتار یعنی حدود ۳۰ درصد از جنگل های تنک استان گلستان را سوزاند.
ـ آتش سوزی در ارتفاعات دوان در شهرستان کازرون سرانجام پس از گذشت دو روز مهار شد. بر اثر این آتش سوزی ۳۰ هکتار از مراتع و جنگل های بادام و بلوط از بین رفتند.
اگر خبر های حوزه محیط زیست را دنبال کنید با خبر های آتش سوزی جنگل ها و مراتعی که اغلب بر اثر سهل انگاری از بین می روند، زیاد غریبه نیستید.
در سال های اخیر آتش سوزی از مهمترین علل از بین رفتن درخت ها بوده که در حقیقت شش های تنفسی کره زمین را تشکیل می دهند.از دلایل مهم آتش سوزی در جنگل ها می توان به نفوذ زبانه های سامانه کم فشار روی سواحل دریای خزر و در نتیجه افزایش دما و وزش باد گرم، سهل انگاری برخی از شهروندان به ویژه چوپانان و دامداران مبنی بر روشن کردن آتش در جنگل ها و خاموش نکردن آن، وزش باد های محلی و نبود بارندگی اشاره کرد.
پدیده وزش باد گرم به علت جابه جایی هوای سرد کوهستان با هوای گرم مناطق جلگه ای رخ می دهد که گاهی سرعت آن به یکصد کیلومتر در ساعت می رساند.
طبق آمار تنها در سال ۱۳۸۵، جنگل های استان گلستان ۶۳ مرتبه طعمه حریق شدند که طی آن ۲۴۰ هکتار از جنگل ها در آتش سوختند. بیشتر این آتش سوزی ها در جنگل های مناطق شرقی استان رخ دادند به طوری که ۳۷ مورد از آن در جنگل های شهرستان مینودشت و بقیه در گرگان، آزادشهر، علی آباد، کلاله و رامیان واقع شد. کوچک ترین این آتش سوزی ها در وسعت ۵۰ متر مربع و بزرگ ترین آن در وسعت ۸۰ هکتار بود.
بدین ترتیب تصور کنید که چه حجم بزرگی از درخت ها و گونه های مختلف گیاهی بر اثر شعله های خشمگین آتش از بین رفتند. با وجود آتش سوزی های تکرارشدنی اداره کل منابع طبیعی و همین طور ستاد حوادث و سوانح غیرمترقبه استان ها به تنهایی از پس مهارکردن آتش برنمی آیند. بلکه برای خاموش کردن آتش جنگل ها به امداد های هوایی و تیم های ویژه، ماموران محیط زیست، نیرو های ارتش و سپاه، هلال احمر و حتی نیرو های مردمی نیاز هست.
آتش سوزی جنگل ها بر اثر وزش باد گرم تقریبا همه ساله رخمی دهد و بدین ترتیب این اتفاق هشداری است برای مسوولان تا با استفاده از تجربه دیگر کشورها دراین زمینه تمهیداتی برای جلوگیری از آتش سوزی کنند، چرا که اگر این روند ادامه داشته باشد تا چند سال آینده کشور با بحران زیست محیطی در این زمینه روبه رو می شود و به غیر از نابودی گونه های کمیاب و چندین صدساله درختان، شاهد انقراض انواع حیوانات، پرندگان و جانداران زیادی هستیم که در این جنگل ها زندگی می کنند.
▪ تخریب انسانی درخت ها
به غیر از آتش سوزی های عمدی و سهوی انسان در جنگل ، آتش سوزی هایی که بر اثر وزش باد گرم رخ می دهد نیز جزو حوادث طبیعی است که انسان در آن دخالتی ندارد. اما نمی توان گفت تنها آتش سوزی است که باعث از بین رفتن درختان می شود، بلکه می توان قطع غیرمجاز درختان جنگل توسط انسان را نیز بخشی از تخریب محیط زیست عنوان کرد.
قطع درختان نیز به دو دلیل صورت می گیرد. برای کارخانه های چوب و کاغذ که به دلیل حفاظت های صورت گرفته تعداد آنها روبه کاهش گذاشته است و همین طور برای انجام کار های عمرانی از جمله ساختن بزرگراه و آزادراه.
به همین دلیل مروری اجمالی داریم بر حوادثی که طی سال های گذشته در دو پارک ملی سرخه حصار و لویزان رخ داد، دو پارکی که با درخت هایی که دارند می توانند مقداری از هوای آلوده تهران را تصفیه کنند، اما سر خودخواهی و یا لج و لجبازی برخی از دستگاه های دولتی بخش اعظمی از آنها نابود شدند.
پارک ملی سرخه حصار با وسعت ۳۸۰/۹ هکتار در شرق تهران قرار دارد که در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد و حتی یک بنای ثبت شده در فهرست آثار ملی نیز متعلق به دوران قاجار در آن قرار دارد. از نظر تاریخی پارک سرخه حصار با پارک «سرنگیتی» آفریقا برابری می کند، اما آتش سوزی مهیبی در مرداد سال ۱۳۸۱ باعث شد که یکصد هکتار از این جنگل نابود شود. در همان سال بود که بحث تخریب پارک و ساختن واحد های مسکونی از سوی شرکت تعاونی مسکن وزارت جهاد کشاورزی با نام پروژه «زیتون» آغاز شد. البته این موضوع به سال ها قبل از آن برمی گشت.
زمانی که در سال ۱۳۶۴ وزیر جهاد کشاورزی وقت ۲۴۰ هکتار از اراضی سرخه حصار را به ۶۵۰ نفر از اعضای تعاونی مسکن این وزارتخانه واگذار کرد که این امر با مخالفت سازمان محیط زیست روبه رو شد زیرا این منطقه را زیستگاه طبیعی و منطقه حفاظت شده اعلام کرده بود.بدین ترتیب بین این دو دستگاه دولتی بر سرزمین های سرخه حصار دعوا سرگرفت و بخشی از پارک تخریب شد.بحث درگیری وزارت کشاورزی و سازمان محیط زیست هنوز به پایان نرسیده بود که آبان سال۱۳۸۵ مدیر عامل سازمان مهندسی و عمران شهر تهران از ساخت آزاد راه سرخه حصار خبر و قول داد که تا پایان سال جاری به بهره برداری برسد.
این آزاد راه که دارای چهار تقاطع غیرهمسطح رسالت، ۴۵ متری تهرانپارس، مهربار و تیرانداز است طولی معادل ۵/۱۱ کیلومتر دارد، اما کمی بعد یعنی آذرماه، یکی از پیمانکاران شهرداری به جرم قطع ۱۰ هزار اصله درخت در وسعت چهارکیلومتر از پارک جنگلی سرخه حصار مورد پیگرد قانونی قرار گرفت. در همین حین بود که دوباره و این بار در طی شب قطع درختان کاج و سرو نقر ه ای سرخه حصار از سر گرفته شد.
تا اتوبان یاسینی (افسریه) ادامه داده شود و این بار مدیر کل محیط زیست تهران با دستور قاضی دادسرای ناحیه هفت ویژه امور شهرداری ها از ادامه این پروژه جلوگیری کرد، اما طبق خط کشی و گچ ریزی های صورت گرفته پیش بینی می شود که تعداد بیشتری از درختان، سرویس های بهداشتی و ساختمان های نگهبانی سرخه حصار تخریب شوند.
منطقه سرخه حصار دارای ۴۷۰ گونه گیاهی (۸۰ گونه دارویی) بیش از دو هزار راس قوچ و میش و تنها زیستگاه گونه آهو و زیستگاه ۱۱۱ گونه پرنده، ذخیره گاه و مرجع آثار تاریخ طبیعی است. سرخه حصار در سال ۱۳۵۸ به محیط زیست واگذار شد و در سال۱۳۶۱ شورای عالی حفاظت محیط زیست با استفاده از ماده سه قانون حفاظت محیط زیست این محدوده را به عنوان پارک ملی اعلام کرد.
اما پارک ملی لویزان نیز سرنوشت مشابهی داشت. بخش اعظمی از درختان پارک لویزان نیز به بهانه ساخت بزرگراه قطع شدند. بزرگراهی که هنوز از ساخت آن خبری نیست. سال گذشته بین ۱۳ تا ۱۹ هزار اصله درخت بدون مجوز کمیسیون ماده هفت برای ساخت اتوبان قطع شدند. قطع این درختان در شب و با حضور ماموران شهرداری تهران صورت گرفت در حالی که ده ها بولدوزر و کامیون درختان بریده شده را جابه جا می کردند.
بدین ترتیب طبق برآورد اداره کل منابع طبیعی تهران با قطع درختان پارک ملی لویزان سه میلیارد تومان خسارت بر جای ماند و درختان قطع شد که حداقل تا ۱۵ سال دیگر جایگزینی برای آنها وجود ندارد.
این تخریب باعث اعتراض ۱۰ سازمان غیردولتی فعال در زمینه محیط زیست استان تهران شد که با اشاره به مصوبه کنوانسیون بیابان زدایی، تنوع زیستی، بیانیه استکهلم، ریو مصوب ۱۹۹۲ و اصول حفاظت از جنگل ها مصوبه ۱۹۷۲ خواستار توقف قطع درختان شدند.
پارک جنگلی لویزان در سال۱۳۴۶ از سوی منابع طبیعی ساخته شد و یکهزار و ۴۵۱ هکتار وسعت دارد که طبق توافقنامه بین منابع طبیعی و شهرداری تهران در شهریور سال ۱۳۶۹ این پارک به مدت ۳۰ سال در اختیار شهرداری تهران قرار گرفت.
این تخریب ها در حالی صورت گرفت که ۶۰ هکتار از درختان کهنسال توتستان هم برای ساخت بزرگراه همت قربانی داشتند.
سالانه حدود دو میلیارد تن آلاینده وارد هوای تهران می شود در حالی که سهم فضای سبز شهر تهران براساس آخرین اطلاعات استانداری برای هر فرد ۱۷ متر مربع است که با استاندارد جهانی فاصله زیادی دارد، سهم سرانه فضای سبز در جهان حدود ۴۰ متر مربع است.البته این تخریب های عمدی فقط به تهران اختصاص ندارد. تعداد ۷۱ اصله درخت هم در پارک ملت مشهد قطع شدند در حالی که سرانه فضای سبز مشهد ۶/۷ متر مربع است.
این تخریب ها در حالی است که حتی اگر صدها اصله نهال نیز در روز درختکاری شوند سال ها زمان می برد تا جای درخت های تنومند جنگل ها را بگیرند و نقشی در تصفیه هوا داشته باشند.

مرجان حاجی رحیمی

منبع : روزنامه کارگزاران