صادق صندوقی

صادق صندوقی، نگارگر و تصویرگر کتاب‌های کودکان و کتاب‌های درسی، در سال ۱۳۲۵ در همدان به دنیا آمد. دوره‌ی متوسطه را در هنرستان هنرهای زیبا و آموزشکده‌ی هنر به پایان رساند و پس از آن در آموزش و پرورش به کار گرافیک و تصویرگری کتاب‌های درسی پرداخت. صندوقی در سال ۱۳۷۷ کار رسمی خود را در آموزش و پرورش به پایان رساند.
نخستین تجربه‌ی حرفه‌ای او، به تدارک تصویری از حماسه‌ی عاشورا در سال ۱۳۴۴ بازمی‌گردد که برای روی جلد مجله‌ی صبح امروز کار کرد. پس از این، در سال‌های پایانی دهه‌ی ۱۳۵۰ به تصویرگری قصه‌های قرآنی پرداخت. به این ترتیب، زمینه‌ی اصلی تصویرگری صندوقی، تصویرگری موضوع‌های دینی‌تاریخی شد.
● ویژگی‌های تصویرگری
فعالیت‌های تصویرگری صندوقی را می‌توان بر اساس دوره‌ی تاریخی و کیفیت پرداختن به تصویر، در سه بخش بررسی کرد.
۱) دوره‌ی تصویرهای تجربی. در این دوره، تصویرگری صندوقی ویژگی‌های کار تجربی و اغلب غیرحرفه‌ای دارد. با آن که تلاش‌های نخستین او در کتاب‌هایی مانند "آزادی"، " تو نیکی می‌کن" و چند اثر دیگر، قابل ملاحظه است، اما هنوز از کار حرفه‌ای به دور است. برای مثال، در کتاب تو نیکی می‌کن، ویژگی بومی بودن با شخصیت پردازی و فضاسازی ایرانی همراه است و زندگی پرچالش ایرانی را مجسم می‌کند، اما دوری از عنصر خیال، اهمیت دادن بیش از اندازه به عنصرهای فرعی و شلوغی فضا، اثر را از یک کار حرفه‌ای دور می‌کند.
پرداختن به نشانه‌های واقع‌گرایانه در کتاب "روباهی که فریب خورد"، توانایی طراحی فیگوراتیو و گاه قدرتمند صندوقی را نمایش می‌دهد. نشانه‌هایی که در دوره‌های بعدی فعالیت او، جای خود را به ویژگی‌ مسلط دوری از رنگ و پرداختن به صفحه آرایی‌های شتاب‌زده، در بیش‌تر کارهای این دوره‌ی صندوقی دیده می شود. متن‌های غیرحرفه‌ای همراه با کتاب‌سازی‌های ساده‌انگارانه، بر فضای غیرحرفه‌ای کارهای صندوقی نیز افزوده است.
۲) دوره‌ی تصویرهای تاریخی. نزدیک ۱۰ کتاب از کارهای تصویری صندوقی در زمینه‌ی تصویرگری کتاب‌های دینی‌تاریخی ویژه‌ی کودک و نوجوان است. او با گرایش هم‌زمان به نگارگری و طراحی شخصیت‌ها و فضاهای تاریخی، به آفرینش اثرهایی دست زد که به برخی از کارهای زمان زمانی و بهرام خائف نزدیک می‌شوند. تصویرگری کتاب‌های "عدی بن حاتم"، "غدیرخم"، و "سپاه فیل"، نمونه‌های تمام‌نمایی از ویژگی‌های دوره‌ی دوم کارهای صندوقی است.
در این دوره، تصویرگری صندوقی تا اندازه‌ی زیادی دوگانه است. همچنان که در این اثرهای او رگه‌های درخشانی از حرکت‌های گروه انسانی در میان جنگ‌ها، گردهم‌آیی و مهاجرت‌ها با طراحی توانا، پیچیده و بدون رنگ همراه است، گاهی با نشانه‌هایی از شتاب‌زدگی، کم‌توجهی و کار غیرحرفه‌ای برخورد می‌کنیم که به نظر می‌رسد ادبیات غیرتخیلی و کم‌جان کتاب‌ها، در شکل‌گیری آن‌ها بی‌تاثیر نبوده است.
رگه‌های پرقدرت طراحی در کارهای صندوقی نشان می‌دهد که او می‌توانست تا اندازه‌ی برجشته‌ترین تصویرگران فیگوراتیو، واقع‌گرا و تاریخ‌نگار، حرکت کند. او دوری از نشانه‌سازی‌های تصویری در کتاب‌های کودکان او، او را به نوعی پرکاری غیرضروری کشانده است. البته، این پرکاری در تصویرگری برخی حرکت‌های تاریخی، بسیار گویا و کارساز است.
۳) دوره‌ی تصویرهای کتاب درسی. استفاده از رنگ، شلوغی در عنصرهای تصویری، افزایش شخصیت‌های موجود در یک تصویر، کنار گذاشتن شتاب‌زدگی‌ها و ضعف‌های گذشته و قدرت بخشیدن به طراحی فیگوراتیو، از ویژگی‌های دوره‌ی پختگی تصویرگری صندوقی است.
در این دوره، دامن زدن به نشانه‌های هیجان و حرکت با زاویه‌ی دید سینمایی و برش‌های تکنیکی افزایش می‌یابد. گرایش به ساختارگرایی، که یادگار علاقه‌ی او به نگارگری است، توجه به عنصر ماجرا و کنش‌های پرماجرا همچنان او را از توجه به تخیل و سادگی بازداشته است. البته، این ویژگی در همه‌ی متن‌های داستانی کتاب‌های تصویری او وجود دارد. این گونه متن‌ها بیش‌تر به بازآفرینی روی‌دادهای تاریخی‌دینی اختصاص دارد، بدون آن‌ که به حس‌های درونی، رفتارهای زبانی و عنصرهای توصیفی در متن‌های آن‌ها اهمیت داده شود.
علاقه‌ی صندوقی به هنرهای سنتی ایران گاه با آفرینش اثرهای دشوار، پرساخت و ساز و حتی شگفت‌انگیز انجامیده است که از حرکت‌های ریز و درشت سرشار است، به طوری که گاه می‌توان بخار دهان اسب‌های عرق کرده را در میدان‌های نبرد، از میان برق شمشیرهای اخته و چهره‌های خشمگین و گاه درد‌آلود حس کرد. این ویژگی، به خصوص تصویرهایی که برای متن درسی تهیه کرده است، به چشم می‌خورد. چنین ساخت و سازهایی در کارهای تصویرگران موفق و پرکار در زمینه‌ی تصویرگری کتاب‌های غیرتخیلی، گکه گاه چنین ویژگی را طلب می‌کنند، کمیاب است. شاید یک دلیل آن، دشواری پرداختن به چنین ظرافت‌هایی باشد که تجربه‌ای طولانی می‌خواهد و صندوقی از آن بی‌بهره نبوده است.

کتاب‌شناسی برخی از تصویرگری‌های صندوقی
۱. تیشه، بیشه، ریشه، نویسنده؟، تهران: انتشارات سبحان، ۱۳۵۶.
۲. مار دورو، بازنویسی: ع. جعفری، تهران: مؤسسه انجام کتاب، ۱۳۶۰.
۳. تو نیکی می‌کن و در دجله انداز، رضا شیرازی، تهران: پیام آزادی، ۱۳۶۱.
۴. حجاج ثقفی: استاندار عبدالملک، عباس کیوان، مشهد: توس، ۱۳۶۴.
۵. معاویه_ پسر ابوسفیان، عباس کیوان ، مشهد: توس، بی‌تا.

منبع : جزیره دانش